Podsumowanie

Produkcja może powodować szkody środowiskowe niezależnie od tego, czy jest ulokowana w krajach wysoko uprzemysłowionych, czy rozwijających się.

Efekty zewnętrzne pojawiają się, gdy wymiana między kupującym a sprzedającym ma wpływ na podmioty trzecie, które nie uczestniczą w transakcji i nie otrzymują z tego tytułu rekompensaty lub nie płacą za powstałą korzyść. Efekt zewnętrzny, który jest również nazywany efektem ubocznym, może mieć negatywny lub pozytywny wpływ na stronę trzecią. Jeśli podmiot wywołujący negatywne efekty zewnętrzne musiałby uwzględnić koszty społeczne swoich działań, miałby bodźce do zmniejszenia produkcji niezależnie od tego, jaka jest przyczyna negatywnego efektu zewnętrznego. W przypadku pozytywnego efektu zewnętrznego strona trzecia uzyskuje korzyści dzięki transakcji między kupującym a sprzedającym, ale za owe korzyści nie płaci. W takim przypadku produkcja rynkowa jest zbyt mała, ponieważ sprzedawcy nie uwzględniają dodatkowych korzyści po stronie podmiotów trzecich. Jeśli strony transakcji, która generuje korzyści społeczne, otrzymywałyby jakąś rekompensatę, miałyby motywację do zwiększenia produkcji niezależnie od tego, jaka jest przyczyna pozytywnych efektów zewnętrznych.

Regulacje w systemie nakazowo-kontrolnym ustanawiają limity emisji zanieczyszczeń i/lub wymuszają stosowanie określonych technologii ich kontroli. Choć w wielu krajach w drugiej połowie XX w. poprawiły one stan środowiska, mają trzy podstawowe wady: nie zachęcają do dalszej redukcji emisji zanieczyszczeń, przekraczającej wyznaczone poziomy; oferują ograniczoną elastyczność co do tego, gdzie i jak zmniejszyć zanieczyszczenia; często zawierają też osłabiające ich skuteczność luki prawne które są konsekwencją negocjacyjnego trybu tworzenia tych rozwiązań.

Przykładami prywatnych (zorientowanych na rynek) narzędzi ograniczania problemu negatywnych efektów zewnętrznych w dziedzinie ochrony środowiska są: opłaty za emisję zanieczyszczeń, zbywalne zezwolenia na emisję zanieczyszczeń oraz lepiej zdefiniowane prawa własności. Dzięki działaniu mechanizmu rynkowego, nakładanym przez państwo opłatom o charakterze parapodatkowym i lepiej zdefiniowanym prawom własności podmioty generujące negatywne efekty zewnętrzne muszą skonfrontować się z pełnym kosztem społecznym swoich emisji zanieczyszczeń i odpadów.

Konkurencja rynkowa zachęca do wdrażania innowacji. Jeśli jednak nowe technologie można łatwo kopiować, pierwotny innowator traci motywację do dalszego inwestowania w badania i rozwój (B+R). Nowe technologie często wywołują pozytywne efekty zewnętrzne, co oznacza, że opracowanie nowej technologii przynosi korzyści także innym przedsiębiorstwom i całemu społeczeństwu. Społeczna korzyść wynikająca z innowacji, uwzględniająca efekty zewnętrzne, przewyższa zazwyczaj prywatną korzyść dla podmiotu, który stworzył i wdrożył nową technologię. Gdyby innowatorzy mogli przejąć większą część korzyści społecznych, mieliby większą motywację do inwestowania w sferę B+R.

Dobro publiczne ma dwie kluczowe cechy: jego konsumpcja ma charakter nierywalizacyjny, a ponadto nikogo nie da się z niej wykluczyć, jako że jest to fizycznie niemożliwe lub tak kosztowne, że nieopłacalne (taniej jest pozwolić wszystkim chętnym na konsumpcję, niż tworzyć mechanizmy ograniczające dostęp dla tych, którzy nie wniosą opłaty). Natomiast nierywalizacyjny charakter konsumpcji oznacza, że gdy jedna osoba korzysta z danego dobra, nie ogranicza to jego użyteczności dla innych konsumentów. Rynki prywatne zazwyczaj nie dostarczają dóbr publicznych, ponieważ gapowicze będą próbowali konsumować dobro publiczne bez wnoszenia stosownej opłaty. Problem gapowicza można przezwyciężyć, wymuszając na wszystkich konsumentach zapłatę za użytkowanie dobra, np. poprzez przymus podatkowy wprowadzany przez państwo lub presję społeczną ze strony sąsiadów lub innej grupy odniesienia (koledzy z pracy, rodzina, znajomi). W pewnych sytuacjach również prywatne przedsiębiorstwa mogą dostarczać dobra publiczne (ogólnodostępne audycje telewizyjne i radiowe), tworząc alternatywne sposoby płacenia za wytwarzane dobra.

Fuzja polega na połączeniu się dwóch prywatnych przedsiębiorstw. Przejęcie polega na wykupieniu jednej firmy przez drugą. W obu przypadkach dwie wcześniej niezależne firmy stają się jednym podmiotem. Przepisy antymonopolowe mają na celu zapewnienie konkurencji na rynkach poprzez m.in. uniemożliwianie tworzenia się dużych przedsiębiorstw w wyniku fuzji i przejęć, regulowanie działań mogących ograniczać konkurencję lub dzielenie dużych przedsiębiorstw na mniejsze.

Współczynnik koncentracji jest jednym ze sposobów pomiaru stopnia konkurencji na rynku. Współczynnik koncentracji czterech przedsiębiorstw obliczamy, dodając udziały w rynku – czyli odsetek całkowitej sprzedaży – czterech największych firm w gałęzi. Inną metodą pomiaru stopnia konkurencji na rynku jest indeks Herfindahla-Hirschmana (HHI). Obliczamy go jako sumę kwadratów udziałów rynkowych wszystkich przedsiębiorstw w danej gałęzi gospodarki.

Globalizacja oraz rozwój nowych technologii komunikacyjnych i informacyjnych podniosły poziom konkurencji w wielu branżach poprzez wchodzenie na rynki lokalne przedsiębiorstw działających w skali globalnej.

W przypadku monopolu naturalnego pojawienie się w gałęzi więcej niż jednego przedsiębiorstwa i tym samym konkurencja rynkowa są skrajnie nieprawdopodobne, dlatego państwo – dążąc do ochrony konsumentów przed wysokimi cenami i niskim wolumenem produkcji – będzie arbitralnie wyznaczać cenę i/lub wielkość produkcji. Typowymi przykładami firm podlegających regulacji są przedsiębiorstwa użyteczności publicznej dostarczające np. energię elektryczną lub wodę.

Regulacja cen na podstawie kosztów oznacza, że przedsiębiorstwo ma prawo wyznaczyć cenę, która odzwierciedla poziom kosztu przeciętnego powiększony o niewielką marżę zysku. Natomiast regulacja pułapów cenowych występuje wtedy, gdy państwo ustala z kilkuletnim wyprzedzeniem górne limity cenowe, którymi będzie się posługiwał naturalny monopolista. W tym ostatnim przypadku firma może osiągać nawet wysokie zyski nadzwyczajne, jeśli uda jej się produkować po obniżonych kosztach lub dzięki działaniom marketingowym zwiększyć wolumen produkcji. Możliwa jest jednak również sytuacja odwrotna, czyli straty, o ile koszty okażą się wyższe od zakładanego poziomu i/lub sprzedaż będzie mniejsza, niż oczekiwano.

Wiele osób dokonuje transakcji w warunkach niedoskonałej informacji, czyli w sytuacji, gdy nabywca, sprzedawca lub obie strony nie mają pewności, że wiedzą wszystko na temat jakości i cen rynkowych kupowanego lub sprzedawanego towaru. Gdy informacja o jakości produktu i warunkach transakcji jest niedoskonała, funkcjonowanie rynku może być utrudnione.

„Tandeta” to produkt, który po zakupie okazuje się mieć jakość niższą niż ta deklarowana przez sprzedawcę. Gdy sprzedawca ma dokładniejsze informacje o jakości produktu niż nabywca, nabywca będzie się wahał przed zakupem w obawie przed otrzymaniem szmelcu.

Istnieje wiele sposobów radzenia sobie z niedoskonałą informacją. Nabywcy mogą korzystać z możliwości zwrotu pieniędzy, gwarancji, rękojmi, umów serwisowych i reputacji. Na rynkach pracy pracodawcy mogą korzystać z życiorysów pracowników, rekomendacji i licencji zawodowych oraz zatrudniać na okres próbny. Na rynkach kapitału finansowego pożyczkodawcy mogą wymagać od pożyczkobiorców wypełniania szczegółowych wniosków o kredyt lub pożyczkę, weryfikować zdolność kredytową, wymagać poręczycieli i różnego rodzaju zabezpieczeń.

W przypadku rynku ubezpieczeniowego szczególnie wyraźne są problemy związane z niedoskonałą informacją. W konsekwencji pojawiają się na nim zjawiska takie jak pokusa nadużycia i negatywna selekcja.