Podsumowanie

Polityka fiskalna obejmuje wydatki państwa oraz zbierane przez państwo podatki. W ostatnich dziesięcioleciach poziom wydatków i podatków rządu federalnego w USA wyrażony jako odsetek PKB niewiele się zmienił, oscylując pomiędzy 18% a 22% PKB. Pięć głównych obszarów – dopłaty do rent i emerytur (ubezpieczenia społeczne), ochrona zdrowia, pomoc społeczna, edukacja i infrastruktura – stanowiło blisko 67% wszystkich wydatków budżetu państwa w Polsce w 2020 r. Kiedy państwo wydaje więcej, niż gromadzi z podatków, notuje deficyt budżetowy. Kiedy państwo uzyskuje z podatków więcej, niż wydaje, osiąga nadwyżkę budżetową. Jeśli wydatki państwa i podatki są równe, budżet pozostaje zrównoważony. Suma wszystkich przeszłych deficytów budżetowych i nadwyżek budżetowych składa się na dług publiczny. W przypadku podatku progresywnego osoby o wyższych dochodach płacą większy odsetek dochodu w postaci podatków niż osoby o niższych dochodach. Przykładem jest polski podatek dochodowy od osób fizycznych. W podatku proporcjonalnym, jakim jest np. podatek od dochodów kapitałowych, wszyscy – niezależnie od poziomu dochodów – płacą taką samą część dochodu w postaci podatków. Podatek regresywny występuje wtedy, gdy osoby o wysokich dochodach płacą niższą część dochodu w postaci podatków niż osoby o niskich dochodach. Najważniejszym źródłem dochodów budżetu państwa w Polsce pozostają od wielu lat nałożone na konsumpcję podatki pośrednie, czyli podatek od towarów i usług (VAT) i podatek akcyzowy.

Przez większą część XX w. rząd Stanów Zjednoczonych zaciągał długi w czasie wojny, a następnie spłacał je powoli w czasie pokoju. Jednak pod koniec stulecia, w latach 80. i na początku lat 90., mimo pokoju USA też mocno się zapożyczyły. Potem pojawił się okres nadwyżek budżetowych w latach 1998–2001, po którym nastąpił powrót do deficytów, szczególnie wysokich podczas recesji w latach 2008–2009. Deficyt budżetowy i nadwyżka budżetowa są mierzone w skali roku. Natomiast dług publiczny to pozostała do spłaty suma dotychczasowych sald budżetowych.

Ekspansywna polityka fiskalna zwiększa poziom popytu globalnego poprzez wzrost wydatków państwa lub obniżenie podatków. Najskuteczniejsza jest wtedy, gdy gospodarka znajduje się w recesji, zaś wielkość produkcji jest niższa od poziomu potencjalnego PKB. Restrykcyjna polityka fiskalna prowadzi do spadku popytu globalnego poprzez cięcia wydatków państwa lub podwyżki podatków. Najlepiej sprawdza się wtedy, gdy gospodarka produkuje powyżej poziomu potencjalnego PKB.

Polityka fiskalna ma częściowo charakter dyskrecjonalny (uznaniowy), co oznacza, że rząd arbitralnie wprowadza zmiany w podatkach lub wydatkach państwa w odpowiedzi na bieżące wydarzenia gospodarcze, a częściowo jest realizowana za pomocą automatycznych stabilizatorów, czyli takich zmian w podatkach i wydatkach państwa, które zachodzą automatycznie w określonej sytuacji i nie wymagają intencjonalnych działań decydentów ani zmian w prawie. Saldo budżetu strukturalnego to taki wynik budżetu państwa, który wystąpiłby, gdyby gospodarka produkowała w danym roku na poziomie potencjalnego PKB. Wielu ekonomistów i polityków krytykuje stosowanie dyskrecjonalnej polityki fiskalnej z różnych powodów, w tym obaw związanych z opóźnieniami czasowymi, wpływem na stopy procentowe oraz polityczną naturą decyzji fiskalnych.

Ponieważ polityka fiskalna wpływa na ilość pieniędzy, jakie rząd pożycza na rynkach finansowych, oddziałuje nie tylko na popyt globalny, ale może także wywierać wpływ na stopy procentowe. Jeśli ekspansywna polityka fiskalna powoduje również wzrost stóp procentowych, to przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe mniej chętnie zaciągają pożyczki (kredyty) i wydają pieniądze na konsumpcję, co zmniejsza popyt globalny. Sytuację taką nazywamy wypieraniem. Biorąc pod uwagę niepewność co do zmian stóp procentowych, opóźnienia czasowe (opóźnienie w rozpoznaniu, zastosowaniu i opóźnienie efektów), różnice między krótko- i długookresowymi konsekwencjami polityki fiskalnej oraz nieprzewidywalne zachowania polityczne, wielu ekonomistów i polityków gospodarczych doszło do wniosku, że dyskrecjonalna polityka fiskalna jest nieskutecznym narzędziem stabilizowania koniunktury i lepiej stosować ją tylko w ekstremalnych sytuacjach.

Polityka zrównoważonego budżetu jest popularną ideą głoszoną przez różnych polityków, ale ekonomiczne zalety takiego rozwiązania są wątpliwe. Większość ekonomistów uważa, że polityka fiskalna musi być wystarczająco elastyczna, aby umożliwiła sfinansowanie nieprzewidzianych wydatków, związanych np. z prowadzeniem wojen czy zwalczeniem recesji. Chociaż utrzymujące się duże deficyty budżetowe rzeczywiście mogą stanowić problem, polityka zrównoważonego budżetu też nie jest dobrym rozwiązaniem, gdyż uniemożliwia pojawienie się nawet niewielkich, przejściowych deficytów, które w pewnych przypadkach mogą być konieczne do prowadzenia antycyklicznej polityki gospodarczej.