Przejdź do treściPrzejdź do informacji o dostępnościMenu skrótów klawiszowych
Logo OpenStax
Makroekonomia - Podstawy

Wprowadzenie do rozdziału

Makroekonomia - PodstawyWprowadzenie do rozdziału

Spis treści
  1. Przedmowa
  2. 1 Wstęp do makroekonomii
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 1.1 PKB, czyli jak mierzyć kondycję gospodarki?
    3. 1.2 Przeliczanie wartości nominalnych na realne
    4. 1.3 Śledzenie zmian realnego PKB w czasie
    5. 1.4 Porównywanie PKB w różnych krajach
    6. 1.5 Czy za pomocą PKB można zmierzyć dobrobyt?
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Pytania sprawdzające
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Problemy
  3. 2 Wzrost gospodarczy
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 2.1 Współczesny wzrost gospodarczy
    3. 2.2 Wydajność pracy a wzrost gospodarczy
    4. 2.3 Czynniki wzrostu gospodarczego
    5. 2.4 Konwergencja dochodowa
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  4. 3 Bezrobocie
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 3.1 W jaki sposób ekonomiści definiują i obliczają stopę bezrobocia 
    3. 3.2 Zmiany poziomu bezrobocia
    4. 3.3 Przyczyny bezrobocia w krótkim okresie
    5. 3.4 Przyczyny bezrobocia w długim okresie
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  5. 4 Inflacja
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 4.1 Pomiar inflacji
    3. 4.2 Jak mierzyć zmianę kosztów utrzymania?
    4. 4.3 Zmiany inflacji na świecie
    5. 4.4 Zamieszanie wokół inflacji
    6. 4.5 Indeksacja i jej ograniczenia
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Pytania sprawdzające
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Problemy
  6. 5 Handel zagraniczny i przepływy kapitałowe
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 5.1 Obliczanie bilansu handlowego
    3. 5.2 Bilans handlowy w kontekście historycznym
    4. 5.3 Bilans handlowy i przepływy kapitału
    5. 5.4 Tożsamość krajowych oszczędności i inwestycji
    6. 5.5 Czy deficyt handlowy ma jakieś zalety?
    7. 5.6 Różnica między saldem bilansu handlowego a poziomem wymiany handlowej
    8. Kluczowe pojęcia
    9. Podsumowanie
    10. Pytania sprawdzające
    11. Sprawdź wiedzę
    12. Ćwicz myślenie krytyczne
    13. Problemy
  7. 6 Makroekonomiczne krzywe popytu i podaży
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 6.1 Popyt i podaż z perspektywy makroekonomicznej
    3. 6.2 Model popytu globalnego i podaży globalnej (AD-AS)
    4. 6.3 Przesunięcie krzywej podaży globalnej 
    5. 6.4 Przesunięcie krzywej popytu globalnego
    6. 6.5 Jak model AD-AS wyjaśnia tempo wzrostu gospodarczego, stopę bezrobocia i zmiany inflacji
    7. 6.6 Prawa Keynesa i Saya w modelu AD-AS
    8. Kluczowe pojęcia
    9. Podsumowanie
    10. Pytania sprawdzające
    11. Sprawdź wiedzę
    12. Ćwicz myślenie krytyczne
    13. Problemy
  8. 7 Model keynesowski
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 7.1 Popyt globalny w modelu keynesowskim
    3. 7.2 Najważniejsze elementy modelu keynesowskiego
    4. 7.3 Krzywa Phillipsa
    5. 7.4 Funkcjonowanie rynku z perspektywy keynesowskiej
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
  9. 8 Model neoklasyczny
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 8.1 Podstawy podejścia neoklasycznego
    3. 8.2 Wpływ podejścia neoklasycznego na politykę fiskalną i pieniężną
    4. 8.3 Poszukiwanie równowagi między modelem keynesowskim a neoklasycznym
    5. Kluczowe pojęcia
    6. Podsumowanie
    7. Pytania sprawdzające
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
    10. Problemy
  10. 9 Pieniądz i system bankowy
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 9.1 Definicja pieniądza i jego funkcji
    3. 9.2 Agregaty pieniężne M1, M2 i M3
    4. 9.3 Funkcje banków
    5. 9.4 Jak banki kreują pieniądz
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  11. 10 Bank centralny i polityka monetarna
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 10.1 Zadania banku centralnego
    3. 10.2 Jak bank centralny wprowadza politykę pieniężną
    4. 10.3 Wpływ polityki pieniężnej na sytuację w gospodarce
    5. 10.4 Pułapki polityki pieniężnej
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  12. 11 Bilans płatniczy i kursy walutowe
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 11.1 Jak działają rynki walutowe
    3. 11.2 Przesunięcia krzywych popytu i podaży na rynkach walutowych
    4. 11.3 Skutki makroekonomiczne zmian kursów walutowych
    5. 11.4 Polityki kursowe
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  13. 12 Polityka fiskalna
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 12.1 Wydatki państwa
    3. 12.2 Deficyt i dług publiczny
    4. 12.3 Dyskrecjonalna polityka fiskalna wykorzystywana do walki z recesją, bezrobociem i inflacją
    5. 12.4 Automatyczne stabilizatory koniunktury
    6. 12.5 Realne wyzwania wykorzystywania dyskrecjonalnej polityki fiskalnej
    7. 12.6 Polityka zrównoważonego budżetu: za i przeciw
    8. Kluczowe pojęcia
    9. Podsumowanie
    10. Pytania sprawdzające
    11. Sprawdź wiedzę
    12. Ćwicz myślenie krytyczne
    13. Problemy
  14. 13 Wpływ polityki fiskalnej na gospodarkę
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 13.1 Wpływ długu publicznego na bilans handlowy i inwestycje
    3. 13.2 Polityka fiskalna a bilans handlowy
    4. 13.3 Jak dług publiczny wpływa na oszczędności prywatne
    5. 13.4 Polityka fiskalna, inwestycje i wzrost gospodarczy
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  15. 14 Ekonomia rozwoju - zróżnicowanie polityki ekonomicznej na świecie
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 14.1 Zróżnicowanie gospodarek na świecie
    3. 14.2 Wzrost poziomu życia
    4. 14.3 Przyczyny bezrobocia na świecie
    5. 14.4 Przyczyny inflacji w różnych krajach i regionach
    6. 14.5 Obawy dotyczące pogorszenia konkurencyjności międzynarodowej
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Pytania sprawdzające
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Problemy
  16. 15 Teoria handlu międzynarodowego
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 15.1 Przewaga absolutna i komparatywna
    3. 15.2 Co się stanie, gdy kraj ma przewagę absolutną w produkcji wszystkich dóbr?
    4. 15.3 Handel wewnątrzgałęziowy między podobnymi gospodarkami
    5. 15.4 Korzyści z ograniczenia barier w handlu międzynarodowym
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  17. 16 Globalizacja i protekcjonizm
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 16.1 Protekcjonizm: pośrednia subwencja od konsumentów dla producentów
    3. 16.2 Handel międzynarodowy i jego wpływ na miejsca pracy, płace i warunki pracy
    4. 16.3 Argumenty na rzecz ograniczenia importu
    5. 16.4 Jak rządy wdrażają politykę handlową: globalnie, regionalnie i na szczeblu krajowym
    6. 16.5 Kompromisy w polityce handlowej
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Pytania sprawdzające
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Problemy
  18. A Matematyka zastosowana w tym podręczniku
  19. B Model dochodowo-wydatkowy
  20. Rozwiązania zadań
    1. Rozdział 1
    2. Rozdział 2
    3. Rozdział 3
    4. Rozdział 4
    5. Rozdział 5
    6. Rozdział 6
    7. Rozdział 7
    8. Rozdział 8
    9. Rozdział 9
    10. Rozdział 10
    11. Rozdział 11
    12. Rozdział 12
    13. Rozdział 13
    14. Rozdział 14
    15. Rozdział 15
    16. Rozdział 16
  21. Bibliografia
  22. Skorowidz nazwisk
  23. Skorowidz rzeczowy
  24. Skorowidz terminów obcojęzycznych
Zdjęcie przedstawia ludzi oczekujących w kolejce przed bankiem na zapomogę finansową podczas Wielkiego Kryzysu.
Ilustracja 1.1 Wielki Kryzys Czasami łatwo jest ocenić kondycję gospodarki – na przykład wtedy, gdy wielu ludziom trudności sprawia najzwyklejsze związanie końca z końcem. To zdjęcie przedstawia Amerykanów stojących w kolejce po zapomogi wypłacane przez władze w czasie Wielkiego Kryzysu (1929–1933). Natomiast gdy jednym wiedzie się coraz lepiej, a sytuacja innych wciąż się pogarsza, określenie faktycznego stanu gospodarki jest trudniejsze. (Źródło: modyfikacja pracy z Biblioteki Kongresu/Wikimedia Commons).

Cel dydaktyczny rozdziału

Dzięki lekturze tego rozdziału dowiesz się:

  • Jak oszacować rozmiary gospodarki za pomocą produktu krajowego brutto (PKB)
  • W jaki sposób przekształcić zmienne nominalne na zmienne realne
  • Jak wyznaczyć ścieżkę zmian realnego PKB w czasie
  • W jaki sposób poprawnie porównywać kraje pod względem poziomu PKB
  • Jakie są wady i zalety PKB jako miernika poziomu społecznego dobrobytu

Do przemyślenia

Jaka jest kondycja gospodarki? Jak możemy ją ocenić?

Lata 90. XX w. w USA były okresem boomu gospodarczego. Podobnie w Polsce czas niezwykle korzystnej koniunktury przypadł na lata 1994–2000. Dla odmiany na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI w., a dokładniej w latach 2007–2014, kondycja zarówno gospodarki amerykańskiej, jak i polskiej nie zachwycała. Co sprawia, że gospodarka rośnie albo się kurczy? Jakie czynniki decydują o tempie tych zmian? Dlaczego przedsiębiorstwa upadają, mimo że podejmują racjonalne decyzje biznesowe? Dlaczego pracownicy tracą pracę nawet jeśli ciężko i wydajnie pracują? Czy okresy złej koniunktury to dowód na zawodność systemu rynkowego? A może na niesprawność państwa? Przywołane wyżej pytania wchodzą w zakres rozważań makroekonomii. W niniejszym rozdziale spróbujemy udzielić na nie przynajmniej wstępnej odpowiedzi. Zapewne nie wszystkie kwestie uda się wyczerpująco objaśnić, ale zaczniemy od podstaw, czyli tego, jak należy rozumieć kondycję gospodarki i jak możemy ją mierzyć.

Makroekonomia jako nauka i sposób opisu gospodarki, w odróżnieniu od mikroekonomii, analizuje łącznie wszystkie transakcje kupna i sprzedaży w danej gospodarce krajowej, niezależnie od tego, co jest produkowane oraz kto zajmuje się wytwarzaniem i zakupami dóbr czy usług. Innymi słowy, makroekonomia obejmuje swoim zainteresowaniem wszystkie akty wymiany dokonywane na każdym rynku funkcjonującym w danej gospodarce. Nie rozdziela ich jednak, analizując wszystkie rynki łącznie. Ale czy tak gigantyczną liczbę transakcji da się w ogóle badać? Próby zmierzenia się z tym problemem zostały podjęte już podczas Wielkiego Kryzysu, ponad 90 lat temu. Prezydent Stanów Zjednoczonych Franklin D. Roosevelt i jego doradcy ekonomiczni oczywiście zdawali sobie sprawę z tego, że ówczesna sytuacja gospodarcza w USA była zła. Ale czy mogli dokładnie zmierzyć ów stan i tym samym określić, jak bardzo zła? Ekonomista Simon Kuznets, który później otrzymał Nagrodę Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych (w 1971 r.), opracował narzędzie (produkt krajowy brutto – PKB), które pozwoliło zmierzyć łączną wartość wytworzonej i sprzedanej produkcji w amerykańskiej gospodarce. W tym rozdziale poznasz sposób obliczania PKB i możliwości wykorzystania tego agregatu oraz dowiesz się, dlaczego jest on kluczową kategorią makroekonomiczną.

Makroekonomia zajmuje się gospodarką jako całością (pomija preferencje jednostek i to, co się dzieje na konkretnych rynkach oraz w przedsiębiorstwach), jak również zależnościami między gospodarkami różnych krajów. Jakie są przyczyny spadku poziomu PKB (recesji) lub gwałtownego spowolnienia tempa wzrostu tego wskaźnika? Dlaczego bezrobocie utrzymuje się na wysokim poziomie nawet po zakończeniu okresu niekorzystnej koniunktury? Dlaczego niektóre kraje rozwijają się (ich PKB rośnie) szybciej niż inne? Dlaczego w jednych państwach poziom życia jest wyższy niż w innych? Na wszystkie te pytania próbuje odpowiedzieć makroekonomia. Aby tego dokonać, agreguje aktywność gospodarczą wszystkich gospodarstw domowych i przedsiębiorstw na wszystkich rynkach, ustalając wielkości łącznego popytu i łącznej podaży w gospodarce. Konsekwencje takich obliczeń są bardzo ciekawe. Niejednokrotnie zdarza się bowiem, że wyniki na poziomie makroekonomicznym nie są prostą sumą wyników na poziomie mikroekonomicznym. To, co z mikroekonomicznego punktu widzenia wydaje się rozsądne, na poziomie makroekonomicznym może mieć nieoczekiwane lub kontrproduktywne skutki.

Wyobraź sobie, że jesteś uczestnikiem spektaklu z dużą liczbą widzów, np. koncertu lub meczu. W pewnym momencie kilka osób postanawia wstać, by mieć lepszy widok na to, co dzieje się na scenie lub na boisku. W ten sposób zasłaniają jednak widok innym widzom, którzy – aby cokolwiek zobaczyć – też muszą wstać. W końcu prawie wszyscy podnoszą się ze swoich miejsc, w wyniku czego nikt nie ma widoku wyraźnie lepszego niż poprzednio. Racjonalna w sumie decyzja niektórych osób (czyli na poziomie mikro) ostatecznie nic nie zmieniła w sytuacji całej zbiorowości (na poziomie makro). Przytoczony przykład nie dotyczy oczywiście obszaru zainteresowania makroekonomii, ale dobrze ilustruje relację pomiędzy ekonomicznymi decyzjami jednostek i ich konsekwencjami dla całego społeczeństwa.

Makroekonomia obejmuje dość obszerny zakres problemów. Jak sobie z nim poradzimy? Ilustracja 1.2 pokazuje nasze podejście do kwestii pozostających w obszarze zainteresowania makroekonomii. Będziemy je analizować z trzech różnych perspektyw:

  1. Jakie są cele gospodarowania?
  2. Jakie modele mogą zastosować ekonomiści do analizy całej gospodarki?
  3. Jakie narzędzia z zakresu polityki gospodarczej może wykorzystać państwo, aby wpływać na procesy gospodarowania?
Rysunek przedstawia trzy ramki, reprezentujące różne perspektywy makroekonomiczne, odpowiednio: cele gospodarowania (wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie, niska inflacja), modele makroekonomiczne (model popytu globalnego i podaży globalnej, model keynesowski, model neoklasyczny) i politykę państwa (polityka monetarna i budżetowa). Schemat ilustruje zakres tematyczny problemów, którymi zajmuje się makroekonomia.
Ilustracja 1.2 Cele gospodarowania, modele makroekonomiczne i polityka państwa W zielonej ramce pokazane są najważniejsze cele gospodarowania. Ramka niebieska przedstawia wybrane modele stosowane przez ekonomistów do analiz makroekonomicznych (np. w zakresie inflacji lub tempa i kierunku zmian PKB). W żółtej ramce z kolei przedstawione są dwa przykłady polityk gospodarczych państwa.

Cele gospodarowania

Myśląc o ogólnej kondycji gospodarki, warto wziąć pod uwagę trzy podstawowe cele gospodarowania: wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie i niską inflację.

  • Wzrost gospodarczy wpływa na poprawę poziomu życia w danym kraju. Ekonomiści mierzą wzrost gospodarczy jako procentową zmianę realnego (skorygowanego o inflację) produktu krajowego brutto w danym okresie. W krajach rozwiniętych tempo wzrostu gospodarczego przekraczające 3% rocznie jest uważane za absolutnie zadowalające, jakkolwiek w Polsce, która próbuje dogonić najbogatsze kraje globu pod względem standardu życia, satysfakcję budzi dopiero dynamika wzrostu PKB na poziomie 4,5–5,0%.
  • Bezrobocie mierzone jest relacją osób pozostających bez pracy w stosunku do całej siły roboczej, czyli stopą bezrobocia (pojęcia te zostaną dokładnie objaśnione w kolejnych rozdziałach podręcznika). Kiedy ludzie nie pracują, gospodarka marnuje cenne zasoby, co prowadzi do produkcji dóbr i usług mniejszej od możliwej. Bezrobocie to jednak coś więcej niż tylko statystyka rynku pracy – od poziomu bezrobocia zależą dochody mieszkańców. Chociaż bezrobocie w gospodarkach rynkowych prawdopodobnie nigdy całkowicie nie zniknie, ekonomiści uważają stopę bezrobocia na poziomie niższym od 5% za bardzo dobry wynik.
  • Inflacja to wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce. Jest ona zwykle mierzona wskaźnikiem wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI) (ang. consumer price index). Jeśli ceny żywności, mieszkań i usług rosną znacznie szybciej niż płace, ludzie są niezadowoleni, bo wówczas ich poziom życia spada. Niska inflacja – w granicach 2,0–2,5% rocznie – stanowi dla gospodarki bezpieczne zjawisko.

Modele makroekonomiczne

Jak zapewne wiesz z zajęć poświęconych mikroekonomii, głównymi narzędziami stosowanymi przez ekonomistów są teorie i modele (by dowiedzieć się więcej, sięgnij do podręcznika „Mikroekonomia - Podstawy”. W mikroekonomii wykorzystywaliśmy model popytu i podaży. W makroekonomii posługujemy się modelem popytu globalnego (AD) (popytu zagregowanego), (aggregate demand) i podaży globalnej (AS) (podaży zagregowanej), (aggregate supply). Niniejsza książka przedstawia dwa podstawowe nurty w makroekonomii: szkołę neoklasyczną i szkołę keynesowską. Każda z nich ma własną wersję modelu AD–AS. Znając oba podejścia, łatwo zrozumiesz, jak zachowuje się gospodarka w skali makro.

Polityka państwa

Państwo może wpływać na gospodarkę m.in. za pomocą polityki pieniężnej lub fiskalnej. Polityka pieniężna polega na sterowaniu podażą pieniądza i stopami procentowymi. Polityka fiskalna obejmuje zmiany w wydatkach państwa i podatkach.

Każdy z elementów uwzględnionych na Ilustracji 1.2 będzie przedmiotem szczegółowych rozważań w następnych rozdziałach. Podczas tej lektury zapewne odkryjesz, że odbierając informacje przekazywane przez media, prawie codziennie stykasz się z zagadnieniami makroekonomicznymi.

Cytowanie i udostępnianie

Chcesz zacytować, udostępnić albo zmodyfikować treść tej książki? Została ona wydana na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) , która wymaga od Ciebie uznania autorstwa OpenStax.

Cytowanie i udostępnienia
  • Jeśli rozpowszechniasz tę książkę w formie drukowanej, umieść na każdej jej kartce informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/makroekonomia-podstawy/pages/1-wprowadzenie-do-rozdzialu
  • Jeśli rozpowszechniasz całą książkę lub jej fragment w formacie cyfrowym, na każdym widoku strony umieść informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/makroekonomia-podstawy/pages/1-wprowadzenie-do-rozdzialu
Cytowanie

© 19 paź 2023 OpenStax. Treść książki została wytworzona przez OpenStax na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) . Nazwa OpenStax, logo OpenStax, okładki OpenStax, nazwa OpenStax CNX oraz OpenStax CNX logo nie podlegają licencji Creative Commons i wykorzystanie ich jest dozwolone wyłącznie na mocy uprzedniego pisemnego upoważnienia przez Rice University.