Cel dydaktyczny
Po przeczytaniu tego podrozdziału będziesz w stanie:
- Zidentyfikować składowe PKB zarówno od strony popytowej, jak i podażowej
- Zrozumieć, w jaki sposób ekonomiści obliczają wartość PKB
- Porównać i obliczyć PKB, eksport netto i produkt narodowy netto (PNN)
Makroekonomia jest w dużej mierze nauką empiryczną, więc pierwszym krokiem do jej zrozumienia jest poznanie sposobu szacowania rozmiarów gospodarki.
Jakie są zatem rozmiary polskiej gospodarki? Ekonomiści zwykle mierzą jej wielkość na podstawie produktu krajowego brutto (PKB) (ang. gross domestic product (GDP)). Jest to wartość wszystkich finalnych dóbr i usług (czyli takich, które nie będą już w żaden sposób przekształcane – dobrem finalnym jest np. chleb zjadany przez ciebie na śniadanie, twoje auto, które wykorzystujesz do okazjonalnego odpłatnego podwożenia kolegów, jak i obrabiarka kupiona przez przedsiębiorcę) wyprodukowanych w danym kraju w danym roku (lub innym okresie, np. kwartale). Obliczając PKB, uwzględniamy produkcję milionów różnych dóbr i usług – pralek i lodówek, samochodów, komputerów, stali, jabłek i kapusty, zrealizowanych kursów językowych i wizyt w kinie oraz wszystkich innych dóbr i usług w danym kraju w bieżącym roku. Poprzez proste zsumowanie uzyskujemy łączną wartość dóbr i usług finalnych wyrażoną w jednostkach pieniężnych (złotych w Polsce i dolarach w USA). Czynność ta nie jest taka trudna: wystarczy wziąć liczbę wszystkich finalnych dóbr i usług wyprodukowanych w gospodarce, pomnożyć przez cenę sprzedaży każdego produktu i zsumować całość. W 2021 r. zgodnie z szacunkami GUS PKB Polski wyniósł ponad 2,62 bln zł (w cenach rynkowych 2021 r.), co w przeliczeniu z zastosowaniem parytetu siły nabywczej, o którym będzie mowa w dalszej części podręcznika, oznacza ok. 1,44 bln dol. Dla porównania, w tym samym okresie gospodarka amerykańska, największa na świecie, wytworzyła dobra i usługi o wartości ok. 23 bln dol.
Uczestnikiem każdej transakcji rynkowej wliczanej do PKB musi być zarówno nabywca, jak i sprzedawca. A zatem PKB możemy obliczyć albo jako całkowitą wartość dóbr i usług kupowanych przez nabywców (tj. sumę składników popytu globalnego), albo jako całkowitą wartość dóbr i usług wyprodukowanych w danym kraju (tj. sumę wartości produkcji krajowej). Jest też trzeci sposób liczenia PKB, który wyjaśnimy później. Należy przy tym zwrócić uwagę, że – ze względu na sposób zbierania i agregacji danych przez urzędy statystyczne – sposoby te mogą dawać wyniki nieznacznie się od siebie różniące. Na przykład w roku 2021 suma składników popytu krajowego została przez GUS oszacowana na 2,59 bln zł.
PKB jako suma składników popytu globalnego
Kto kupuje wyprodukowane dobra i usługi? Popyt możemy podzielić na cztery główne części: spożycie w sektorze gospodarstw domowych (konsumpcja), wydatki przedsiębiorstw (akumulacja brutto, popularnie zwana inwestycjami, której największą część stanowią nakłady na środki trwałe), spożycie publiczne (czyli wydatki państwa na dobra i usługi) oraz eksport netto. (Spójrz na Ramkę Co oznacza termin „akumulacja brutto”?). Tabela 1.1 oraz wykres zamieszczony na Ilustracji 1.3 pokazują sposób obliczania PKB metodą popytową w Polsce w 2021 r. Z kolei panel (a) Ilustracji 1.4 przedstawia wielkość konsumpcji, akumulacji brutto i wydatków państwa na dobra i usługi (w % PKB), zaś panel (b) Ilustracji 1.4 przedstawia wielkość eksportu i importu (w % PKB). Warto zwrócić uwagę na kilka cech charakterystycznych w zachowaniu się poszczególnych zmiennych.
| Popytowe składniki PKB | W bln zł | Odsetek PKB |
|---|---|---|
| Spożycie w sektorze gospodarstw domowych (konsumpcja) | 1,45 | 55,9% |
| Akumulacja brutto (wydatki przedsiębiorstw – inwestycje) | 0,56 | 21,7% |
| Spożycie publiczne (wydatki państwa na dobra i usługi) | 0,49 | 18,9% |
| Eksport | 1,52 | 58,5% |
| Import | –1,43 | –55,0% |
| Produkt krajowy brutto (PKB) | 2,59 | 100% |
Poznaj szczegóły
Co oznacza termin „akumulacja brutto”?
Jak ekonomiści rozumieją termin akumulacja brutto, w języku potocznym określaną zbiorczym terminem „inwestycje”? Przy obliczaniu PKB termin „inwestycje” nie odnosi się do zakupu akcji i obligacji czy handlu aktywami finansowymi. Akumulacja brutto obejmuje z jednej strony nakłady brutto na środki trwałe (czyli zakup nowych dóbr kapitałowych w postaci nieruchomości komercyjnych, takich jak budynki, fabryki i sklepy, oraz maszyn i urządzeń), a z drugiej – przyrost zapasów. Towary wyprodukowane w danym roku muszą być uwzględnione w PKB z tego samego roku – nawet jeśli nie zostały jeszcze sprzedane. Dlatego przyrost zapasów traktujemy po prostu jako inwestycję przedsiębiorstwa we własne wyroby. Według danych GUS zaprezentowanych powyżej nakłady brutto na środki trwałe w Polsce w 2021 r. wyniosły 447,2 mld zł (czyli stanowiły ok. 17% PKB).
Spożycie (konsumpcja) w sektorze gospodarstw domowych to największy składnik PKB, zarówno w przypadku gospodarki Polski, jak i USA. Oznacza to, że decyzje konsumentów dotyczące wydatków mają ogromny wpływ na sytuację gospodarczą. Jednocześnie wydatki konsumpcyjne są dość stabilnym składnikiem PKB, gdyż nie wykazują dużych wahań w czasie. W USA na przestrzeni ostatnich lat wzrosły tylko nieznacznie, gdyż w latach 60. i 70. XX w. wynosiły ok. 60% PKB. W Polsce relatywna wielkość spożycia w sektorze gospodarstw domowych również jest względnie stabilna. W 1995 r. parametr ten osiągał wartość ok. 59% PKB, zaś w 2021 roku ok. 55% PKB.
Nakłady brutto na środki trwałe, stanowiące najważniejszą część akumulacji brutto, dotyczą przede wszystkim zakupów przez przedsiębiorstwa nieruchomości, maszyn i urządzeń. Jeśli Biedronka zbuduje nowy sklep, a firma transportowa kupi ciężarówki, wydatki te będą zaliczone właśnie do tej kategorii statystycznej. Wydatki realizowane przez przedsiębiorstwa są znacznie mniejsze niż konsumpcja. Nakłady brutto na środki trwałe (inwestycje) stanowią zwykle ok. 18% PKB, ale są bardzo ważne dla gospodarki, ponieważ oznaczają tworzenie potencjału produkcyjnego przyszłych okresów i miejsc pracy. Inwestycje podlegają większym wahaniom niż konsumpcja, ponieważ są wrażliwe na działanie wielu czynników. Nowa technologia lub nowy produkt mogą pobudzić inwestycje, z kolei pogorszenie nastrojów gospodarczych może doprowadzić do gwałtownego załamania się wydatków inwestycyjnych.
Jeśli przyjrzysz się któremukolwiek z projektów infrastrukturalnych rozpoczętych w Polsce w ostatnich latach (pomyśl choćby o gazoporcie w Świnoujściu czy nowych liniach tramwajowych budowanych w Warszawie), to okaże się, że wydatki państwa są dla gospodarki bardzo ważne. Spożycie publiczne w Polsce kształtuje się zwykle na poziomie ok. 20% PKB i obejmuje wydatki tak na szczeblu krajowym, jak i samorządowym. W obliczeniach popytu globalnego uwzględnia się tylko wydatki państwa dotyczące zakupów dóbr i usług wytwarzanych w gospodarce. Przykładem jest zarówno zakup karabinków Grot dla polskiej armii, budowa nowej autostrady (wydatki na poziomie krajowym), jak i remont szkoły podstawowej w małej gminie (wydatek administracji lokalnej). Znaczna część wydatków realizowanych przez władze różnych szczebli dotyczy płatności transferowych, takich jak zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia wychowawcze na dzieci i na fundusz ubezpieczeń społecznych. Tego typu wydatków nie uwzględnia się w PKB, ponieważ państwo nie otrzymuje w zamian żadnego dobra lub usługi. Są to tylko transfery pieniędzy od jednych podatników do innych.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o niezwykle skomplikowanym przedsięwzięciu, jakim jest liczenie amerykańskiego PKB, przeczytaj poniższą Ramkę Jak statystycy obliczają PKB?.
Poznaj szczegóły
Jak statystycy obliczają PKB?
W Stanach Zjednoczonych ekonomiści z Biura Analiz Ekonomicznych (ang. Bureau of Economic Analysis (BEA) w Departamencie Handlu agregują poszczególne składowe PKB pochodzące z różnych źródeł.
Raz na pięć lat, tj. w drugim i siódmym roku każdej dekady, Biuro Spisu Ludności (Bureau of the Census) przeprowadza szczegółowy spis przedsiębiorstw w całych Stanach Zjednoczonych. W międzyczasie prowadzone są comiesięczne badania sprzedaży detalicznej. Następnie wartości te są korygowane o dane dotyczące handlu zagranicznego, aby uwzględnić eksport towarów wyprodukowanych w Stanach Zjednoczonych i sprzedanych za granicę oraz import towarów, które zostały wytworzone za granicą i kupione przez amerykańskie podmioty. Raz na dziesięć lat Biuro Spisu Ludności dokonuje kompleksowego badania sytuacji finansowej i mieszkaniowej gospodarstw domowych. Po odpowiednim zagregowaniu źródła te stanowią podstawę do oszacowania wielkości konsumpcji w gospodarce amerykańskiej.
W celu obliczenia wielkości inwestycji Biuro Spisu Ludności przeprowadza miesięczne badania budownictwa i roczne analizy wydatków na zakupy kapitału rzeczowego.
Dane o wydatkach rządu federalnego dostarczane są przez amerykański Departament Skarbu. Informacje na temat wydatków na poziomie stanowym i lokalnym pochodzą z corocznych sprawozdań administracji tych szczebli. Ponieważ na wszystkich poziomach administracji duża część wydatków jest związana z zatrudnieniem pracowników do świadczenia usług publicznych, dane dotyczące takich wydatków można również zebrać za pośrednictwem list płac gromadzonych przez władze stanowe i fundusz ubezpieczeń społecznych.
W odniesieniu do handlu zagranicznego Biuro Spisu Ludności sporządza miesięczną ewidencję wszystkich transakcji importowych i eksportowych. Dodatkowe badania dotyczą kosztów transportu i podróży oraz korekt obejmujących usługi finansowe świadczone w Stanach Zjednoczonych dla klientów zagranicznych.
W szacunkach PKB uwzględnia się także wiele innych źródeł. Informacje dotyczące produkcji i zużycia energii pochodzą z Departamentu Transportu i Departamentu Energii. Agencja Badań i Jakości Ochrony Zdrowia gromadzi informacje na temat opieki zdrowotnej. Dzięki badaniom prowadzonym wśród właścicieli nieruchomości uzyskiwane są dane pokazujące dochody z najmu. Departament Rolnictwa gromadzi statystyki na temat rolnictwa.
Wszystkie te szczątkowe informacje mają różną formę i dotyczą różnego okresu. Biuro Analiz Ekonomicznych agreguje te dane w celu uzyskania szacunków PKB w każdym kwartale (tj. co trzy miesiące). W kolejnym kroku Biuro Analiz Ekonomicznych przelicza statystyki kwartalne na ujęcie roczne. W miarę pojawiania się nowych informacji szacunki są aktualizowane i korygowane. Biuro Analiz Ekonomicznych publikuje prognozę wartości PKB za każdy zakończony kwartał w kolejnym miesiącu po jego zakończeniu. „Wstępne szacunki” pojawiają się miesiąc później. W kolejnym miesiącu publikowane są „ostateczne szacunki”, ale i one nie odzwierciedlają jeszcze ostatecznej wartości PKB. W lipcu każdego roku Biuro Analiz Ekonomicznych podaje zaktualizowane dane odnoszące się do poziomu PKB w poprzedni roku kalendarzowym. Następnie, raz na pięć lat, po przetworzeniu wszystkich wyników ostatniego szczegółowego pięcioletniego spisu przedsiębiorstw, Biuro Analiz Ekonomicznych koryguje wszystkie wcześniejsze szacunki PKB zgodnie z najnowszymi metodami i danymi, począwszy od 1929 r.
Myśląc o stronie popytowej PKB w warunkach silnie zglobalizowanej gospodarki światowej, nie można zapomnieć o uwzględnieniu wydatków na eksport, czyli towarów wytworzonych w kraju i sprzedanych za granicę. Analogicznie od wartości popytu musimy odjąć wydatki na import – towary produkowane za granicą i kupowane przez mieszkańców danego kraju. Eksport netto, będący częścią PKB, jest równy wartości eksportu (X) pomniejszonego o wartość importu (Z), tj. (X – Z). Różnicę między eksportem a importem nazywamy saldem bilansu handlowego lub eksportem netto (ang. trade balance). Jeśli eksport danego kraju jest większy niż import, występuje nadwyżka handlowa lub dodatnia wartość eksportu netto (ang. trade surplus). W Stanach Zjednoczonych eksport przewyższał import w latach 60. i 70. XX w., jak pokazuje część (b) Ilustracji 1.4. Natomiast w Polsce zgodnie z danymi publikowanymi przez GUS z systematyczną nadwyżką handlową mamy do czynienia od 2013 r.
Począwszy od wczesnych lat 80. XX w., amerykański import zazwyczaj przewyższał eksport, dlatego Stany Zjednoczone w tym okresie notowały zwykle deficyt handlowy lub inaczej mówiąc, ujemną wartość eksportu netto (ang. trade deficit). Deficyt handlowy USA wzrósł dość mocno pod koniec lat 90. XX w. i w połowie pierwszej dekady XXI w. W Polsce deficyt handlowy występował nieustannie w latach 1996–2012. Część (b) Ilustracji 1.4 pokazuje, że w USA zarówno import, jak i eksport znacznie wzrosły w ostatnich dziesięcioleciach, z krótkim okresem spadku podczas globalnego kryzysu finansowego, tj. w latach 2008–2009. Jak zauważyliśmy wcześniej, jeśli eksport i import są równe, handel zagraniczny nie ma wpływu na całkowitą wartość PKB. Jednak nawet gdy eksport i import są zbilansowane, handel zagraniczny może nadal mieć potężny wpływ na poszczególne branże i zatrudnionych w nich pracowników, powodując, że siła robocza i inwestycje w kapitał rzeczowy będą kierowane do konkretnych sektorów gospodarki.
Uwzględniając cztery składniki popytu globalnego, PKB od strony popytowej możemy zapisać jako:
Znajomość metod obliczania PKB jest kluczowa dla analizy powiązań zmiennych makroekonomicznych i do zrozumienia narzędzi polityki gospodarczej państwa. W powyższym wzorze C oznacza konsumpcję, I – inwestycje, G – wydatki państwa na dobra i usługi, X – eksport, Z – import.
PKB jako suma wartości produkcji krajowej
Wszystko, co kupujemy, trzeba najpierw wyprodukować. Tabela 1.2 przedstawia wielkość produkcji danego kraju w podziale na pięć kategorii towarowych stosowanych w rachunkach statystycznych USA: dobra trwałego użytku (ang. durable goods), dobra nietrwałe (ang. nondurable goods), usługi (ang. services), budowle (ang. structures) i zmianę stanu zapasów (ang. inventories). Tym razem nie zaprezentujemy danych dla Polski, ponieważ stosowany w naszym kraju sposób ich dezagregowania po stronie podażowej nie da się łatwo przełożyć na sposób amerykański. W Polsce dane dotyczące struktury produkcji prezentowane są w układzie Polskiej Klasyfikacji Działalności – PKD 2007 w podziale na takie kategorie, jak m.in.: „rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo”, „przemysł”, „budownictwo”, „działalność finansowa i ubezpieczeniowa”. Zanim poznamy szczegółowo kategorie wykorzystywane w Stanach Zjednoczonych, zauważmy, że całkowity PKB liczony jako suma wartości produkcji krajowej na mocy definicji jest dokładnie równy PKB mierzonemu jako suma składników popytu globalnego. Ilustracja 1.5 przedstawia wizualizację danych zawartych w Tabeli 1.2.
| Kategorie produktów | W bln dol. | Odsetek PKB |
|---|---|---|
| Dobra trwałego użytku | 3,5 | 16,7% |
| Dobra nietrwałe | 2,8 | 13,4% |
| Usługi | 12,7 | 60,8% |
| Budynki i budowle | 1,9 | 9,1% |
| Zmiana stanu zapasów | 0,0 | 0,0% |
| Produkt krajowy brutto (PKB) | 20,9 | 100% |
Ponieważ w każdej transakcji rynkowej uczestniczy zarówno nabywca, jak i sprzedawca, PKB musi być taki sam niezależnie od tego, czy mierzony jest od strony popytowej, czy od strony produktowej (podażowej). Ilustracja 1.6 pokazuje szeregi czasowe względnej (odniesionej do PKB) wartości różnych kategorii produktów w USA, począwszy od 1950 r.
Zastanawiając się nad tym, co wytwarzane jest w ramach konkretnej gospodarki, wiele osób niebędących ekonomistami od razu myśli o dobrach trwałego użytku, takich jak samochody i lodówki, tymczasem zdecydowanie największą część PKB stanowią usługi. Co więcej, udział usług w tworzeniu PKB systematycznie wzrasta, zarówno w USA, jak i w Polsce. Prym wiodą opieka zdrowotna, edukacja oraz usługi prawne i finansowe. Minęły już dziesięciolecia od momentu, w którym produkcja dóbr trwałego użytku przestała dominować w gospodarce USA. Obecnie najczęstszym zajęciem jest praca, do której świadczenia wykorzystywane są kartka papieru, telefon lub komputer, polegająca na kontaktach i spotkaniach ze współpracownikami, klientami lub dostawcami.
Produkcja dóbr trwałego użytku, np. samochodów i lodówek, stanowi mniej więcej taki sam udział w tworzeniu PKB jak produkcja dóbr nietrwałych, np. żywności i odzieży. Kategoria „budynki i budowle” obejmuje wszystkie projekty budowlane, od domów po biurowce, centra handlowe i fabryki. Z kolei „zapasy” to niewielka kategoria odnosząca się do towarów, które zostały wyprodukowane, ale jeszcze niesprzedane i nadal znajdują się w magazynach przedsiębiorstw lub na półkach sklepowych. Zapasy maleją, jeśli sytuacja gospodarcza jest lepsza od oczekiwanej, a rosną, gdy kondycja gospodarki się pogarsza.
Inny sposób obliczania: PKB jako suma dochodów czynników produkcji
Istnieją trzy metody obliczania PKB, czyli wielkości produkcji danego kraju. Dwie omówiliśmy już wcześniej, pozostał zatem jeszcze sposób trzeci.
Jeśli przedsiębiorstwo sprzeda wyprodukowane przez siebie towary, wartość tych towarów stanowi jednocześnie przychód przedsiębiorstwa. Przychód jest przeznaczony na pokrycie kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa (kosztów wynagrodzeń za pracę, kosztów odsetek i dywidendy za wykorzystywane dobra kapitałowe, czynszu za posiadanie i wynajem nieruchomości), a także na zysk dla właścicieli. A zatem jeżeli zsumujemy wszystkie dochody uzyskane w ciągu roku, otrzymamy wartość PKB. Metoda dochodowa stanowi trzeci sposób obliczania PKB. Dlatego też pojęcia produktu krajowego brutto i dochodu narodowego (ang. national income) są czasami używane zamiennie (mimo że między PKB a dochodem narodowym występują pewne różnice, o czym będzie mowa w dalszej części podrozdziału). Całkowita wartość produkcji krajowej jest równa całkowitej wartości dochodu narodowego.
Problem podwójnego liczenia
PKB definiujemy jako bieżącą wartość wszystkich finalnych dóbr i usług wyprodukowanych w kraju w ciągu danego okresu (np. roku). Czym są dobra i usługi finalne? Są to towary, które nie będą już dalej w żaden sposób przekształcane ani włączane jako surowiec bądź część innych dóbr. Jest to o tyle istotne, że nie ograniczając się przy obliczaniu PKB do dóbr finalnych, popełnimy błąd podwójnego liczenia (ang. double counting), polegający na uwzględnianiu wartości niektórych produktów więcej niż raz podczas przechodzenia przez kolejne etapy procesu wytwórczego. Wyobraźmy sobie na przykład, co by się stało, gdybyśmy przy liczeniu PKB najpierw uwzględnili wartość materiałów plastycznych wykorzystywanych do produkcji opon, następnie wartość samych opon zawierających wspomniane materiały plastyczne, a w kolejnym etapie wartość nowej ciężarówki, w której zamontowano te opony. Wartość opon zostałaby wówczas wliczona do PKB dwukrotnie, zaś wartość materiałów plastycznych nawet trzykrotnie, ponieważ cena opon zawiera wartość materiału plastycznego, a cena ciężarówki uwzględnia wartość opon.
Aby uniknąć błędu podwójnego liczenia, które znacznie zawyżyłoby faktyczną wielkość produkcji w gospodarce, do PKB wlicza się tylko wartość dóbr i usług finalnych (ang. final goods and services), sprzedawanych w celach konsumpcyjnych, inwestycyjnych, na potrzeby państwa oraz zagranicy. W kalkulacji PKB nie są brane pod uwagę dobra pośrednie (ang. intermediate goods), czyli dobra, które są wykorzystywane do produkcji innych dóbr. W powyższym przykładzie do PKB wlicza się tylko wartość ciężarówki, a wartość dóbr pośrednich (opon i materiału plastycznego) będzie po prostu ujęta w wartości dobra finalnego (ciężarówki).
Definicja PKB jest prosta: jest to wartość pieniężna wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w gospodarce w ciągu roku. Jednak w prawdziwych gospodarkach (np. gospodarce Polski, której PKB przekroczył 2,5 bln zł) obliczenie PKB, wymagające ciągłej aktualizacji danych co kilka miesięcy, jest zabiegiem bardzo pracochłonnym, możliwym tylko dzięki urzędom statystycznym zatrudniającym ogromną liczbę pracowników.
| PKB uwzględnia | PKB nie uwzględnia |
|---|---|
| Konsumpcję | Dóbr pośrednich |
| Inwestycje przedsiębiorstw | Płatności transferowych |
| Wydatki państwa na dobra i usługi | Dóbr używanych |
| Eksport netto | Aktywności, które nie są przedmiotem transakcji rynkowych |
Zwróć uwagę na elementy, które nie są wliczane do PKB, co przedstawia Tabela 1.3. Sprzedaż towarów używanych nie jest uwzględniona w PKB, ponieważ dobra te zostały wyprodukowane we wcześniejszych latach i zostały wliczone do PKB w roku wytworzenia. Płatności transferowe, np. świadczenia socjalne od państwa dla gospodarstw domowych, również nie są brane pod uwagę w PKB, bo nie reprezentują produkcji dóbr ani usług. Podobnie produkcja niektórych towarów, np. dóbr wykorzystywanych na własny rachunek, takich jak śniadania w domu, nie jest wliczana do PKB, jako że towary te nie są sprzedawane na rynku. Natomiast zgodnie z regulacjami UE dobra i usługi sprzedawane w ramach tzw. szarej strefy (zarówno narkotyki, jak i usługi oferowane przez osoby trudniące się nierządem) są wliczane do polskiego PKB. Według różnych szacunków wartość towarów i usług wytwarzanych w szarej strefie w Polsce sięga ok. 20% oficjalnego PKB. Z kolei Friedrich Schneider oszacował, że szara strefa gospodarki USA w 2013 r. wyniosła 6,6% PKB, czyli ponad bilion dolarów.
Sięgnij po więcej
Odwiedź stronę internetową, aby dowiedzieć się więcej o rozmiarach szarej strefy.
Inne sposoby pomiaru wielkości gospodarki
Oprócz PKB istnieje kilka alternatywnych, ale ściśle ze sobą powiązanych mierników pozwalających obliczyć wielkość gospodarki. Jak wiemy z wcześniejszej analizy, PKB odzwierciedla zarówno całkowitą produkcję, jak i całkowite wydatki. Jest jednocześnie miernikiem całkowitego dochodu, ponieważ wszystkie towary wyprodukowane i sprzedane na rynku przynoszą dochód.
Jednym z najczęściej stosowanych alternatywnych mierników jest dochód narodowy brutto (DNB) (ang. gross national income (GNI)). PKB obejmuje tylko produkcję wytworzoną na terenie danego kraju. Natomiast DNB powiększony jest o przekazane do kraju dochody z tytułu własności i pracy wykonywanej za granicą, a pomniejszony o dochody podmiotów zagranicznych uzyskiwane w danym kraju i przekazywane do innych państw. Innymi słowy, DNB mierzy dochody obywateli danego kraju niezależnie od tego, gdzie produkcja się odbywa, natomiast PKB mierzy produkcję wytwarzaną w granicach geograficznych danego państwa. Zarówno w Polsce, jak i w Stanach Zjednoczonych różnica między PKB a DNB jest stosunkowo niewielka – w ostatnich latach w Polsce było to jedynie ok. 5% na korzyść PKB. W przypadku małych krajów, których znaczna część obywateli pracuje za granicą i wysyła pieniądze do ojczyzny, dodatnia różnica pomiędzy DNB i PKB może być o wiele większa.
Dochód narodowy netto (DNN) (ang. net national income (NNI)) obliczamy, odejmując od DNB spadek wartości środków trwałych z powodu ich wieku lub zużycia, do jakiego doszło w trakcie zdefiniowanego okresu (najczęściej roku). Spadek wartości kapitału z uwagi na zużycie i wiek nazywamy amortyzacją (ang. depreciation). Jeśli od wartości DNN odejmiemy wartość podatków pośrednich, takich jak VAT i akcyza, otrzymamy dochód narodowy (ang. national income). Dochód narodowy obejmuje zarówno dochody przedsiębiorstw, jak i dochody gospodarstw domowych. Nieco inną miarą jest dochód rozporządzalny, który obejmuje jedynie dochody pozostające w dyspozycji gospodarstw domowych (dochód rozporządzalny uwzględnia transfery wypłacane gospodarstwom domowym przez państwo – np. stypendia i zasiłki socjalne – a nie obejmuje podatków dochodowych i dochodów państwa z tytułu własności).
Ze względów praktycznych zapamiętywanie tych definicji nie jest konieczne. Ważne jest jednak, abyśmy mieli świadomość, że te różnice istnieją, i wiedzieli, jakim miernikiem się posługujemy, żeby przypadkowo nie porównać np. PKB w jednym roku lub dla jednego kraju z PNB lub PNN w innym roku lub w innym kraju. Aby lepiej poznać sposób obliczania poszczególnych mierników dochodu narodowego, przeanalizuj Ramkę Obliczanie PKB, eksportu netto i DNN.
Krok po kroku
Obliczanie PKB, eksportu netto i DNN
Na podstawie danych z Tabeli 1.4 wykonaj poniższe polecenia.
- Ile wynosi PKB?
- Ile wynosi eksport netto?
-
Ile wynosi DNN?
Wydatki państwa na dobra i usługi 120 mld dol. Amortyzacja 40 mld dol. Konsumpcja 400 mld dol. Inwestycje 60 mld dol. Eksport 100 mld dol. Import 120 mld dol. Dochody otrzymane z zagranicy 10 mld dol. Dochody przekazane za granicę 8 mld dol. Tabela 1.4
Krok 1. PKB obliczamy na podstawie następującego wzoru:
Krok 2. Aby obliczyć eksport netto, odejmujemy import od eksportu.
Krok 3. DNN obliczamy na podstawie następującego wzoru: