12.6 Polityka zrównoważonego budżetu: za i przeciw

Przez wiele dziesięcioleci, począwszy od lat 30. XX w., różni ustawodawcy przedstawiali propozycje wymagające od rządu USA corocznego równoważenia budżetu. W 1995 r. zaproponowano poprawkę do konstytucji nakazującą prowadzenie polityki zrównoważonego budżetu. Została ona przyjęta przez Izbę Reprezentantów USA z dużym zapasem głosów, ale przepadła w Senacie, gdzie zabrakło jej tylko jednego głosu. (Aby zrównoważony budżet stał się poprawką do konstytucji, musiałby uzyskać co najmniej 2/3 głosów w Kongresie i zostać przyjęty przez co najmniej 3/4 stanowych legislatur).

Większość ekonomistów na propozycję permanentnie zrównoważonego budżetu (ang. balanced budget) reaguje rozbawieniem. W końcu ekonomiści wiedzą, że w krótkim okresie saldo budżetu wykazuje wahania zarówno w górę, jak i w dół w zależności od stanu koniunktury i kierunku działań automatycznych stabilizatorów. Recesja gospodarcza automatycznie prowadzi do większych deficytów lub mniejszych nadwyżek budżetowych, podczas gdy ekspansja powoduje mniejsze deficyty lub większe nadwyżki budżetowe. Wymóg, aby budżet był co roku zrównoważony, uniemożliwiłby działanie automatycznych stabilizatorów i zwiększał koszty wahań koniunkturalnych.

Niektórzy zwolennicy poprawki dotyczącej zrównoważonego budżetu uważają, że skoro gospodarstwa domowe muszą równoważyć własne budżety, to rząd też powinien tak robić. Jednak analogia między zachowaniem rządu a zachowaniem gospodarstw domowych jest błędna. Większość gospodarstw domowych nie bilansuje przecież swoich budżetów co roku. W niektórych latach gospodarstwa domowe pożyczają pieniądze na zakup domów, samochodów, na opłacenie kosztów leczenia albo czesnego. W pozostałych latach spłacają kredyty i odkładają środki na kontach emerytalnych. Po przejściu na emeryturę wydają te oszczędności. Ponadto rządu nie można traktować tak jak gospodarstw domowych z wielu powodów, z których bodaj najważniejszym jest ten, że rząd ma obowiązek troszczyć się o stan gospodarki jako całego systemu. Zgodnie z keynesowską polityką makroekonomiczną (ang. Keynesian macroeconomic policy), dla dobra całej gospodarki rząd musi działać przeciwnie do stanu koniunktury – wydawać pieniądze w trudnych czasach i oszczędzać, gdy jest dobrze.

Nie ma też szczególnego powodu, by oczekiwać, że budżet państwa będzie zrównoważony w średnim okresie kilku lat. Na przykład utrzymując duże deficyty budżetowe, państwo może dokonać kluczowych długoterminowych inwestycji w kapitał ludzki i infrastrukturę, co zwiększy produktywność gospodarki w długim okresie. Decyzje te mogą okazać się dobre lub złe, ale nie zawsze są one irracjonalne. Polityka ciągłego deficytu budżetowego może utrzymywać się przez dziesięciolecia. Jak pokazują doświadczenia USA od końca II wojny światowej do ok. 1980 r., utrzymywanie deficytu budżetowego prawie co roku przez dziesięciolecia jest jak najbardziej możliwe i dopóki procentowe przyrosty zadłużenia są mniejsze niż procentowy wzrost PKB, udział długu publicznego w PKB będzie malał.

Powyższa argumentacja absolutnie nie oznacza, że deficyty budżetowe są zawsze polityką rozsądną. W krótkim okresie rząd, który ma bardzo duży deficyt budżetowy, może doprowadzić do takiego wzrostu popytu globalnego, że w gospodarce pojawi się wysoka inflacja. Ponadto państwo może zaciągać pożyczki z niemądrych lub niepraktycznych powodów. W Rozdziale 13 Wpływ polityki fiskalnej na gospodarkę omawiamy, w jaki sposób duże deficyty budżetowe, poprzez zmniejszenie oszczędności krajowych, mogą w niektórych przypadkach ograniczyć wzrost gospodarczy, a nawet przyczynić się do międzynarodowych kryzysów finansowych. Wymóg równowagi budżetowej w każdym roku kalendarzowym jest jednak przesadną i błędną reakcją na obawę, że deficyty budżetowe mogą czasem stać się zbyt duże.