Przejdź do treściPrzejdź do informacji o dostępnościMenu skrótów klawiszowych
Logo OpenStax
Makroekonomia - Podstawy

12.4 Automatyczne stabilizatory koniunktury

Makroekonomia - Podstawy12.4 Automatyczne stabilizatory koniunktury

Spis treści
  1. Przedmowa
  2. 1 Wstęp do makroekonomii
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 1.1 PKB, czyli jak mierzyć kondycję gospodarki?
    3. 1.2 Przeliczanie wartości nominalnych na realne
    4. 1.3 Śledzenie zmian realnego PKB w czasie
    5. 1.4 Porównywanie PKB w różnych krajach
    6. 1.5 Czy za pomocą PKB można zmierzyć dobrobyt?
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Pytania sprawdzające
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Problemy
  3. 2 Wzrost gospodarczy
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 2.1 Współczesny wzrost gospodarczy
    3. 2.2 Wydajność pracy a wzrost gospodarczy
    4. 2.3 Czynniki wzrostu gospodarczego
    5. 2.4 Konwergencja dochodowa
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  4. 3 Bezrobocie
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 3.1 W jaki sposób ekonomiści definiują i obliczają stopę bezrobocia 
    3. 3.2 Zmiany poziomu bezrobocia
    4. 3.3 Przyczyny bezrobocia w krótkim okresie
    5. 3.4 Przyczyny bezrobocia w długim okresie
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  5. 4 Inflacja
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 4.1 Pomiar inflacji
    3. 4.2 Jak mierzyć zmianę kosztów utrzymania?
    4. 4.3 Zmiany inflacji na świecie
    5. 4.4 Zamieszanie wokół inflacji
    6. 4.5 Indeksacja i jej ograniczenia
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Pytania sprawdzające
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Problemy
  6. 5 Handel zagraniczny i przepływy kapitałowe
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 5.1 Obliczanie bilansu handlowego
    3. 5.2 Bilans handlowy w kontekście historycznym
    4. 5.3 Bilans handlowy i przepływy kapitału
    5. 5.4 Tożsamość krajowych oszczędności i inwestycji
    6. 5.5 Czy deficyt handlowy ma jakieś zalety?
    7. 5.6 Różnica między saldem bilansu handlowego a poziomem wymiany handlowej
    8. Kluczowe pojęcia
    9. Podsumowanie
    10. Pytania sprawdzające
    11. Sprawdź wiedzę
    12. Ćwicz myślenie krytyczne
    13. Problemy
  7. 6 Makroekonomiczne krzywe popytu i podaży
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 6.1 Popyt i podaż z perspektywy makroekonomicznej
    3. 6.2 Model popytu globalnego i podaży globalnej (AD-AS)
    4. 6.3 Przesunięcie krzywej podaży globalnej 
    5. 6.4 Przesunięcie krzywej popytu globalnego
    6. 6.5 Jak model AD-AS wyjaśnia tempo wzrostu gospodarczego, stopę bezrobocia i zmiany inflacji
    7. 6.6 Prawa Keynesa i Saya w modelu AD-AS
    8. Kluczowe pojęcia
    9. Podsumowanie
    10. Pytania sprawdzające
    11. Sprawdź wiedzę
    12. Ćwicz myślenie krytyczne
    13. Problemy
  8. 7 Model keynesowski
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 7.1 Popyt globalny w modelu keynesowskim
    3. 7.2 Najważniejsze elementy modelu keynesowskiego
    4. 7.3 Krzywa Phillipsa
    5. 7.4 Funkcjonowanie rynku z perspektywy keynesowskiej
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
  9. 8 Model neoklasyczny
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 8.1 Podstawy podejścia neoklasycznego
    3. 8.2 Wpływ podejścia neoklasycznego na politykę fiskalną i pieniężną
    4. 8.3 Poszukiwanie równowagi między modelem keynesowskim a neoklasycznym
    5. Kluczowe pojęcia
    6. Podsumowanie
    7. Pytania sprawdzające
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
    10. Problemy
  10. 9 Pieniądz i system bankowy
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 9.1 Definicja pieniądza i jego funkcji
    3. 9.2 Agregaty pieniężne M1, M2 i M3
    4. 9.3 Funkcje banków
    5. 9.4 Jak banki kreują pieniądz
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  11. 10 Bank centralny i polityka monetarna
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 10.1 Zadania banku centralnego
    3. 10.2 Jak bank centralny wprowadza politykę pieniężną
    4. 10.3 Wpływ polityki pieniężnej na sytuację w gospodarce
    5. 10.4 Pułapki polityki pieniężnej
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  12. 11 Bilans płatniczy i kursy walutowe
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 11.1 Jak działają rynki walutowe
    3. 11.2 Przesunięcia krzywych popytu i podaży na rynkach walutowych
    4. 11.3 Skutki makroekonomiczne zmian kursów walutowych
    5. 11.4 Polityki kursowe
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  13. 12 Polityka fiskalna
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 12.1 Wydatki państwa
    3. 12.2 Deficyt i dług publiczny
    4. 12.3 Dyskrecjonalna polityka fiskalna wykorzystywana do walki z recesją, bezrobociem i inflacją
    5. 12.4 Automatyczne stabilizatory koniunktury
    6. 12.5 Realne wyzwania wykorzystywania dyskrecjonalnej polityki fiskalnej
    7. 12.6 Polityka zrównoważonego budżetu: za i przeciw
    8. Kluczowe pojęcia
    9. Podsumowanie
    10. Pytania sprawdzające
    11. Sprawdź wiedzę
    12. Ćwicz myślenie krytyczne
    13. Problemy
  14. 13 Wpływ polityki fiskalnej na gospodarkę
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 13.1 Wpływ długu publicznego na bilans handlowy i inwestycje
    3. 13.2 Polityka fiskalna a bilans handlowy
    4. 13.3 Jak dług publiczny wpływa na oszczędności prywatne
    5. 13.4 Polityka fiskalna, inwestycje i wzrost gospodarczy
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  15. 14 Ekonomia rozwoju - zróżnicowanie polityki ekonomicznej na świecie
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 14.1 Zróżnicowanie gospodarek na świecie
    3. 14.2 Wzrost poziomu życia
    4. 14.3 Przyczyny bezrobocia na świecie
    5. 14.4 Przyczyny inflacji w różnych krajach i regionach
    6. 14.5 Obawy dotyczące pogorszenia konkurencyjności międzynarodowej
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Pytania sprawdzające
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Problemy
  16. 15 Teoria handlu międzynarodowego
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 15.1 Przewaga absolutna i komparatywna
    3. 15.2 Co się stanie, gdy kraj ma przewagę absolutną w produkcji wszystkich dóbr?
    4. 15.3 Handel wewnątrzgałęziowy między podobnymi gospodarkami
    5. 15.4 Korzyści z ograniczenia barier w handlu międzynarodowym
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  17. 16 Globalizacja i protekcjonizm
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 16.1 Protekcjonizm: pośrednia subwencja od konsumentów dla producentów
    3. 16.2 Handel międzynarodowy i jego wpływ na miejsca pracy, płace i warunki pracy
    4. 16.3 Argumenty na rzecz ograniczenia importu
    5. 16.4 Jak rządy wdrażają politykę handlową: globalnie, regionalnie i na szczeblu krajowym
    6. 16.5 Kompromisy w polityce handlowej
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Pytania sprawdzające
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Problemy
  18. A Matematyka zastosowana w tym podręczniku
  19. B Model dochodowo-wydatkowy
  20. Rozwiązania zadań
    1. Rozdział 1
    2. Rozdział 2
    3. Rozdział 3
    4. Rozdział 4
    5. Rozdział 5
    6. Rozdział 6
    7. Rozdział 7
    8. Rozdział 8
    9. Rozdział 9
    10. Rozdział 10
    11. Rozdział 11
    12. Rozdział 12
    13. Rozdział 13
    14. Rozdział 14
    15. Rozdział 15
    16. Rozdział 16
  21. Bibliografia
  22. Skorowidz nazwisk
  23. Skorowidz rzeczowy
  24. Skorowidz terminów obcojęzycznych

Po przeczytaniu tego podrozdziału będziesz w stanie:

  • Opisać, w jaki sposób rząd może wykorzystać dyskrecjonalną (uznaniową) politykę fiskalną do stabilizowania gospodarki
  • Objaśnić, czym są automatyczne stabilizatory koniunktury
  • Zrozumieć, w jaki sposób rząd może wykorzystać koncepcję budżetu strukturalnego (budżetu pełnego zatrudnienia) do identyfikowania automatycznych stabilizatorów koniunktury

Miliony amerykańskich bezrobotnych, którzy stracili posady w latach 2008–2009, pobierało zasiłki, w mniejszej lub większej części zastępujące ich uzyskiwane wcześniej dochody z pracy. O dyskrecjonalnej polityce fiskalnej (zwanej też uznaniową) (ang. discretionary fiscal policy) mówimy wtedy, gdy rząd uchwala nowe prawo wyraźnie zmieniające wysokość podatków lub wydatków państwa. Przykładem jest pakiet stymulacyjny z 2009 r. w USA, podatkowy program Polski Ład przygotowany przez rząd PiS w 2022 r., wprowadzenie do polskiego prawa programu Rodzina 500 Plus czy też trzynastej i czternastej emerytury. Zmiany wielkości podatków i wydatków państwa mogą również zachodzić automatycznie, dzięki automatycznym stabilizatorom koniunktury (ang. automatic stabilizers), takim jak zasiłki dla bezrobotnych, które stymulują wzrost popytu globalnego w czasie recesji i ograniczają jego rozmiary w okresie silnego ożywienia.

Łagodzenie recesji i ożywienia

Rozważmy najpierw sytuację, gdy popyt globalny gwałtownie rośnie, powodując przesunięcie się punktu równowagi do poziomu produkcji powyżej potencjalnego PKB. Sytuacja ta zwiększa presję inflacyjną w gospodarce. Receptą w takim przypadku jest restrykcyjna polityka fiskalna, realizowana najczęściej poprzez kombinację wyższych podatków i niższych wydatków państwa. Do pewnego stopnia obie zmiany następują automatycznie. Jeśli chodzi o podatki, wzrost popytu globalnego oznacza, że pracownicy i przedsiębiorstwa w całej gospodarce zarabiają więcej. Ponieważ podatki zależą m.in. od wysokości dochodów osobistych i zysków przedsiębiorstw, wzrost popytu globalnego automatycznie zwiększa wpływy podatkowe. Dodatkowo, rosnąca inflacja, która zazwyczaj jest konsekwencją gwałtownego wzrostu popytu globalnego, również zwiększa dochody budżetu, tak jak to miało miejsce w Polsce w 2022 r. Jeśli chodzi o wydatki, większy popyt globalny oznacza zazwyczaj niższe bezrobocie i mniej zwolnień pracowników, a więc istnieje mniejsze zapotrzebowanie na wydatki państwa przeznaczane na zasiłki dla bezrobotnych, opiekę społeczną i inne programy zabezpieczenia społecznego.

Ten sam mechanizm działa również w drugą stronę. Gdy popyt globalny gwałtownie spada i pojawia się recesja, receptą jest ekspansywna polityka fiskalna – mieszanka obniżek podatków i wzrostu wydatków państwa. Niższy popyt globalny i wyższe bezrobocie powodują spadek dochodów osobistych i zysków przedsiębiorstw, co powoduje automatyczne zmniejszenie kwoty należnych podatków. Wyższe bezrobocie i pogorszenie kondycji gospodarki prowadzą do zwiększenia wydatków państwa na zasiłki dla bezrobotnych, opiekę społeczną i inne tego typu programy. Na przykład w roku 2009 w USA pakiet stymulacyjny obejmował wydłużenie okresu pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Jak sugeruje analiza modelu AD-AS, automatyczne stabilizatory osłabiają tempo wzrostu popytu globalnego w sytuacji, w której rząd wdraża ekspansywny wariant polityki fiskalnej, i zwiększają dynamikę wzrostu wydatków globalnych wtedy, gdy rząd decyduje się na restrykcyjny wariant polityki fiskalnej.

Połączenie automatycznych stabilizatorów koniunktury i dyskrecjonalnej polityki fiskalnej spowodowało bardzo duży deficyt budżetowy w USA w 2009 r. Globalny kryzys finansowy, który rozpoczął się pod koniec 2007 r., oznaczał zmniejszenie aktywności podmiotów ekonomicznych generujących podatki. Większość ekonomistów, nawet tych, którzy są zaniepokojeni utrzymującymi się dużymi deficytami budżetowymi, jest znacznie mniej niechętnych lub wręcz popiera krótkookresowe (obejmujące kilka lat) wzrosty deficytów budżetowych podczas poważnych recesji i bezpośrednio po nich.

Spojrzenie wstecz na historię gospodarczą pozwala znaleźć inne przykłady kluczowej roli automatycznych stabilizatorów koniunktury. Przypomnijmy, że w drugiej dekadzie XXI w. w Stanach Zjednoczonych okresy wzrostu gospodarczego między recesjami wydłużyły się (o czym mówiliśmy w Rozdziale 3 Bezrobocie). Trzy najdłuższe fazy wzrostu gospodarczego w ciągu XX w. w Stanach Zjednoczonych miały miejsce w latach 60. i 80. oraz w okresie 1991–2001. Jednym z powodów, dla których w ostatnich dekadach gospodarka rzadziej wpadała w recesję, jest wzrost wydatków państwa i podatków w drugiej połowie XX w. Zatem zakres i skala automatycznego stabilizowania gospodarki ze strony wydatków państwa i podatków są obecnie większe niż w pierwszej połowie XX w. Na przykład ok. 1900 r. wydatki federalne w USA stanowiły mniej więcej 2% PKB. W 1929 r., tuż przed wybuchem Wielkiego Kryzysu, wydatki rządowe nadal wynosiły tylko 4% PKB. Mniejsze rozmiary państwa przed wybuchem II wojny światowej sprawiały, że automatyczne stabilizatory były znacznie słabsze niż w ostatnich kilku dekadach, kiedy wydatki rządowe w USA osiągały często poziom 20% PKB lub nawet wyższy.

Budżet strukturalny

W Stanach Zjednoczonych Biuro Budżetowe Kongresu (ang. Congressional Budget Office, CBO) oblicza każdego roku saldo budżetu strukturalnego (ang. standardized employment budget). Pokazuje ono, jaki byłby wynik budżetu (deficyt lub nadwyżka), gdyby gospodarka produkowała na poziomie potencjalnego PKB, czyli w sytuacji, w której istniałoby tylko bezrobocie naturalne. W krajach UE analogiczne działania podejmuje Komisja Europejska. Oznacza to, że deficyt strukturalny nie uwzględnia wpływu automatycznych stabilizatorów. Ilustracja 12.10 przedstawia rzeczywisty i strukturalny deficyt budżetowy w Stanach Zjednoczonych w ostatnich dziesięcioleciach.

Sięgnij po więcej

Odwiedź poniższą stronę internetową, aby dowiedzieć się więcej o Biurze Budżetowym Kongresu Stanów Zjednoczonych.

Wykres pokazuje, jak zmieniało się saldo strukturalnego i rzeczywistego budżetu państwa w Stanach Zjednoczonych po roku 1965. Obie krzywe rosną i maleją mniej więcej w tym samym czasie. Oba salda są dodatnie jedynie między połową lat 90. XX w. a początkiem XXI w. W 2014 r. deficyt strukturalny i rzeczywisty przekroczyły poziom 6% PKB.
Ilustracja 12.10 Porównanie rzeczywistego i strukturalnego deficytu budżetowego w USA w latach 1965–2020 Kiedy gospodarka jest w recesji, deficyt strukturalny jest mniejszy niż deficyt rzeczywisty, ponieważ wielkość produkcji znajduje się poniżej potencjalnego PKB, a automatyczne stabilizatory zmniejszają podatki i zwiększają wydatki państwa. Kiedy gospodarka znajduje się w fazie szybkiego wzrostu, deficyt strukturalny (lub nadwyżka strukturalna) jest większy niż deficyt rzeczywisty (lub rzeczywista nadwyżka), ponieważ gospodarka produkuje na poziomie zbliżonym do potencjalnego PKB (lub nawet większym), więc automatyczne stabilizatory podnoszą podatki i zmniejszają zapotrzebowanie na wydatki państwa. (Źródła: Actual and Cyclically Adjusted Budget Surpluses/Deficits, http://www.cbo.gov/publication/43977; Economic Report of the President, Table B-1, http://www.gpo.gov/fdsys/pkg/ERP-2013/content-detail.html).

Zauważmy, że w okresach recesji, takich jak wczesne lata 90. XX w., rok 2001 czy 2009, deficyt strukturalny był mniejszy niż deficyt rzeczywisty. Podczas recesji automatyczne stabilizatory zwiększają deficyt budżetowy, więc gdyby w gospodarce było pełne zatrudnienie, deficyt byłby mniejszy. Natomiast pod koniec lat 90. XX w. nadwyżka budżetu strukturalnego była niższa od nadwyżki rzeczywistego budżetu państwa. Różnica między deficytem lub nadwyżką strukturalną a deficytem lub nadwyżką rzeczywistą pokazuje skutki działania automatycznych stabilizatorów. Innymi słowy, dane na temat budżetu strukturalnego pozwalają ocenić, jaki byłby deficyt budżetowy, gdyby gospodarka produkowała na poziomie potencjalnego PKB.

Automatyczne stabilizatory działają szybko. Niższe płace oznaczają, że z wypłaty od razu pobierane są mniejsze podatki. Wyższe bezrobocie lub ubóstwo oznaczają, że wydatki państwa w tych obszarach rosną od razu, gdy ludzie ubiegają się o należne im świadczenia. Chociaż automatyczne stabilizatory nieco kompensują zmiany popytu globalnego, nie wyrównują ich w całości ani nawet w większej części. W przeszłości automatyczne stabilizatory po stronie podatkowej i wydatkowej neutralizowały ok. 10% wszelkich początkowych zmian poziomu produkcji. Kompensacja może wydawać się nieduża, ale jest potrzebna. Automatyczne stabilizatory, podobnie jak amortyzatory w samochodzie, mogą być przydatne, jeśli zmniejszają wpływ największych wstrząsów, nawet jeśli nie eliminują ich całkowicie.

Cytowanie i udostępnianie

Chcesz zacytować, udostępnić albo zmodyfikować treść tej książki? Została ona wydana na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) , która wymaga od Ciebie uznania autorstwa OpenStax.

Cytowanie i udostępnienia
  • Jeśli rozpowszechniasz tę książkę w formie drukowanej, umieść na każdej jej kartce informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/makroekonomia-podstawy/pages/1-wprowadzenie-do-rozdzialu
  • Jeśli rozpowszechniasz całą książkę lub jej fragment w formacie cyfrowym, na każdym widoku strony umieść informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/makroekonomia-podstawy/pages/1-wprowadzenie-do-rozdzialu
Cytowanie

© 19 paź 2023 OpenStax. Treść książki została wytworzona przez OpenStax na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) . Nazwa OpenStax, logo OpenStax, okładki OpenStax, nazwa OpenStax CNX oraz OpenStax CNX logo nie podlegają licencji Creative Commons i wykorzystanie ich jest dozwolone wyłącznie na mocy uprzedniego pisemnego upoważnienia przez Rice University.