Cel dydaktyczny rozdziału
Dzięki lekturze tego rozdziału dowiesz się:
- Jak ekonomiści definiują i obliczają stopę bezrobocia
- W jaki sposób można klasyfikować różne rodzaje bezrobocia
- Jakie czynniki wpływają na poziom bezrobocia w krótkim i długim okresie
Do przemyślenia
Bezrobocie i pandemia Covid-19 – skomplikowana historia
W powojennej historii Stanów Zjednoczonych nigdy wcześniej nie doszło do zjawiska o porównywalnej skali. Między marcem a kwietniem 2020 r. stopa bezrobocia w USA wzrosła z 4,4% do 14,7%. (Warto zauważyć, że w ciągu całego roku 2020 bezrobocie w Polsce zwiększyło się zgodnie z danymi opublikowanymi przez GUS o ponad 1 punkt procentowy, z poziomu 5,2% w grudniu roku 2019 do 6,8% w grudniu 2020, zaś w grudniu 2022 r. stopa bezrobocia rejestrowanego była dokładnie taka sama jak przed wybuchem pandemii (źródło). Konsekwencją rozpoczynającej się właśnie pandemii Covid-19 i wprowadzonych w związku z tym przepisów drastycznie ograniczających nie tylko możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, ale wręcz swobodę przemieszczania się, było zamknięcie wielu firm, przez co miliony pracowników nagle znaleźli się bez pracy. Ludzie, którzy musieli pozostać w domach, ograniczyli wydatki, zwłaszcza na restauracje, turystykę i podróże. Z czasem, w miarę poprawy sytuacji epidemiologicznej i powrotu nadziei na przywrócenie trybu życia sprzed pandemii, bezrobocie zaczęło spadać. W 2022 r., dzięki dostępności szczepionek i szybko rosnącemu odsetkowi osób zabezpieczonych przynajmniej dwoma ich dawkami, sytuacja jeszcze się poprawiła, ale obawy przed pojawieniem się nowych, bardziej zjadliwych wariantów koronawirusa uniemożliwiały pełny powrót do normalności.
Pandemia Covid-19 miała również inne negatywne skutki dla rynku pracy. Stopa aktywności zawodowej (potocznie określana również jako stopa partycypacji), czyli odsetek aktywnych zawodowo (pracujących i poszukujących pracy) osób w wieku produkcyjnym spadł i na początku 2022 r. pozostał niższy niż w roku 2019. Było to konsekwencją decyzji podejmowanych samodzielnie oraz tych narzuconych. Niektórzy byli zmuszeni do przerwania pracy z powodu wprowadzenia nauki zdalnej, zamknięcia placówek opiekuńczych (przedszkoli) i konieczności opieki nad dziećmi. Inni obawiali się kontaktów ze współpracownikami i klientami w środku globalnej pandemii. Jeszcze inni po prostu zdecydowali się przejść na wcześniejszą emeryturę. Aktywność zawodowa mierzona stopą aktywności zawodowej wciąż kładzie się cieniem na zjawisku ożywienia na rynku pracy.
Te dwie zmienne – stopa bezrobocia i stopa aktywności zawodowej – pokazują, jak skomplikowane mogą być zależności na rynku pracy. Mimo że stopa bezrobocia w 2021 r. spadła, rozczarowujące statystyki dotyczące aktywności zawodowej Amerykanów wskazują na ograniczoną skalę ożywienia gospodarczego. Jednego dnia można przeczytać nagłówek o tym, jak łatwo jest znaleźć lub zmienić pracę, by kolejnego zobaczyć tytuły oznajmiające, jak trudno jest pracodawcom rekrutować wykwalifikowanych pracowników. Po zakończeniu lektury tego rozdziału będziesz w stanie interpretować sytuację na rynku pracy w oparciu o dostępne dane.
Utrata pracy i niemożność znalezienia zatrudnienia staje się zazwyczaj niezwykle bolesnym i brzemiennym w skutki doświadczeniem życiowym, porównywalnym z poważnym wypadkiem samochodowym i długotrwałym procesem rozwodowym, którego konsekwencje może w pełni zrozumieć tylko ktoś, kto przez nie przeszedł. Bezrobotni i ich rodziny, nie mając bezpieczeństwa finansowego, żyją w ciągłym napięciu. Są zmuszeni do podejmowania trudnych decyzji, takich jak rezygnacja z dotychczasowego standardu życia (rozrywek, posiłków na mieście, abonamentu telewizji kablowej), sprzedaży samochodu czy zmiany miejsca zamieszkania, która szczególnie dla dzieci wyrwanych ze swojego środowiska bywa wyjątkowo trudna. Nawet jeśli osoba bezrobotna znajdzie nową pracę, to jej wynagrodzenie może być niższe niż poprzednio. Dla wielu ludzi praca jest ważnym elementem samooceny. Dotknięcie kryzysem bezrobocia mocno obniża poczucie własnej wartości, może wpływać na relacje rodzinne oraz zdrowie psychiczne i fizyczne. Nierzadko – szczególnie wśród mężczyzn – prowadzi do samobójstw.
Już tylko wskazane wyżej społeczne koszty bezrobocia mogą uzasadniać uznanie tego wskaźnika za priorytet polityki ekonomicznej państwa i utrzymywanie go na jak najniższym poziomie. Jednak bezrobocie generuje również istotne koszty ekonomiczne dla całego społeczeństwa. Jeśli miliony chętnych do pracy osób nie mogą znaleźć zatrudnienia, to czynniki produkcji w danej gospodarce pozostają niewykorzystane. Kraj z wysokim bezrobociem jest jak firma posiadająca gotową do pracy, ale nieużytkowaną fabrykę. Gigantycznym kosztem alternatywnym bezrobocia (ang. opportunity cost of unemployment) są dobra i usługi, które mogliby wyprodukować bezrobotni pracownicy.
W tym rozdziale omówimy sposoby, jakie ekonomiści wykorzystują, aby bezrobocie zdefiniować i oszacować jego skalę. Przyjrzymy się zmianom stopy bezrobocia w Stanach Zjednoczonych, Polsce i innych krajach. Następnie wyjaśnimy jego rodzaje, ekonomiczne aspekty oraz narzędzia stosowane przez państwo w celu zmniejszenia rozmiaru tego zjawiska.