Wprowadzenie do rozdziału

Organizacja przedsiębiorstwa

Gdy myślimy o przedsiębiorstwach, często przychodzą nam na myśl korporacyjni giganci tacy jak Wal-Mart, Orlen, Microsoft czy Fiat. Jednak przedsiębiorstwa mają różne wielkości, co przedstawia Tabela 6.1. Zgodnie z danymi GUS na koniec września 2020 r. liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w Polsce przekraczała 4,1 mln. Nie oznacza to oczywiście, że w Polsce było wówczas aktywnych aż tyle firm. W statystykach GUS znajdują się bowiem podmioty, które zawiesiły wykonywanie działalności, podmioty, które zakończyły działalność, lecz informacja o tym fakcie nie dotarła do GUS, oraz podmioty, które nie są przedsiębiorstwami (fundacje, stowarzyszenia), ale prowadzą działalność gospodarczą. Z kolei wykorzystując dane Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tego samego okresu, liczbę podmiotów opłacających składki ubezpieczeniowe lub zdrowotne w ZUS można oszacować na 2,6 mln. W tej liczbie 120 tys. to podmioty sektora publicznego: urzędy, szkoły, domy dziecka itp. Z danych ZUS wynika również, iż tylko niespełna 900 tys. podmiotów zatrudnia pracowników (w tym podmioty sektora publicznego). 1,7 mln. to tzw. samozatrudnieni, czyli przedsiębiorcy odprowadzający składki za samych siebie. Niezależnie zatem od źródła danych, wniosek będzie taki sam: największa grupa polskich przedsiębiorstw to firmy jednoosobowe.

Firmy jednoosobowe stanowią przedsiębiorstwa należące do jednego właściciela. Ma on prawo do całości dochodów, lecz ponosi również pełną odpowiedzialność za ewentualne straty. Każdy z nas może otworzyć punkt ksero, wynajmując lokal, maszyny biurowe oraz personel do obsługi klientów. Całość zysków przypada właścicielowi, ale w przypadku pojawienia się systematycznych strat musi on ogłosić bankructwo. Oznaczać to będzie, że straty będzie musiał pokryć, wykorzystując również osobisty majątek, taki jak dom, samochód czy sprzęt elektroniczny, które zostaną sprzedane, aby zaspokoić roszczenia wierzycieli. Natomiast jeśli punkt ksero funkcjonuje bez problemów, może się okazać, że niezbędne będą fundusze na rozszerzenie skali działalności, zakup nowych kserokopiarek i ploterów, nowy samochód dostawczy lub wynajęcie większego biura. Dobrym sposobem zebrania tych funduszy może być utworzenie z innymi osobami spółki jawnej.

Spółka jawna (ang. partnership) jest organizacją mającą cele gospodarcze, którą tworzą co najmniej dwie osoby będące jej współwłaścicielami. Dzielą one między siebie zyski i ponoszą wspólną, nieograniczoną odpowiedzialność za ewentualne straty. Spółka jawna jest spółką z nieograniczoną odpowiedzialnością, dlatego też w przypadku jej bankructwa właściciele muszą spłacić długi firmy, spieniężając, jeśli okaże się to konieczne, również swój majątek osobisty. Jest to jeden z najważniejszych powodów, dla których przedsiębiorstwa opierające swój sukces rynkowy na zaufaniu klientów, np. firmy oferujące usługi księgowe czy prawnicze, są zazwyczaj zorganizowane w formie spółki jawnej. Stanowi to bowiem gwarancję dla ich klientów, że wspólnicy są gotowi zaangażować swój prywatny majątek, gdyby sytuacja spółki tego wymagała.

Każde przedsiębiorstwo w momencie startu potrzebuje określonej wielkości kapitału w celu sfinansowania zakupów umożliwiających prowadzenie działalności gospodarczej, zakupu surowców, maszyn lub opłacenia kampanii marketingowej. Spółki jawne najczęściej wykorzystują w tym celu środki własne osób zaangażowanych w ich działalność i ewentualnie kredyt bankowy. Natomiast przedsiębiorstwa wymagające dużych początkowych nakładów na zakup maszyn lub skomplikowanych linii produkcyjnych wymagają zainwestowania znacznie większych środków. Ze względu na komplikacje prawne unikają one formy spółki jawnej z dużą lub bardzo dużą liczbą udziałowców (spółka jawna przestaje istnieć w momencie, w którym jeden ze wspólników rezygnuje z prowadzenia działalności lub nie jest do niej zdolny, np. wskutek swojej śmierci). W ich sytuacji dogodną formą organizacji jest spółka kapitałowa (ang. corporation). W takiej spółce, inaczej niż w spółce jawnej, osobowość prawna powstałego podmiotu jest oddzielona od osobowości prawnej jego właścicieli. Własność jest rozdzielona między akcjonariuszy (w przypadku spółek akcyjnych) lub udziałowców (w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością – z o.o.). Pierwotnymi akcjonariuszami lub udziałowcami są osoby, które założyły przedsiębiorstwo, lecz potem sprzedały swój udział w przyszłych zyskach spółki innym osobom. W ten sposób liczba właścicieli może rosnąć niemal w nieograniczony sposób. Sprzedaż prawa do udziału w zyskach (czyli sprzedaż udziałów lub akcji) staje się źródłem nowych funduszy dla przedsiębiorstwa. W przeciwieństwie do spółki jawnej, spółki kapitałowe mogą zmieniać strukturę swoich udziałowców lub akcjonariuszy, a mimo to prowadzić działalność nieprzerwanie.

W przypadku spółek notowanych na giełdzie (czyli publicznych spółek akcyjnych) akcje mogą zostać odsprzedane na rynku kapitałowym. Informacje o cenach akcji ukazujące się w mediach dotyczą właśnie warunków sprzedaży lub odsprzedaży akcji spółek publicznych. Jednak czasami nawet największe podmioty muszą wyemitować dodatkowe akcje w celu sfinansowania szczególnie dużych przedsięwzięć gospodarczych. Aby stać się akcjonariuszem spółki, trzeba nabyć jej akcje na giełdzie. Można dzięki temu uzyskać dochód z tytułu wypłacanej przez spółkę dywidendy (czyli udziału w tej części zysków, który nie jest przeznaczony na inwestycje) i osiągnąć zyski kapitałowe. Jeśli nabędziemy akcje jakiejś firmy za 150 zł za jedną, a w kolejnych dniach ich cena będzie rosła, to odsprzedając je po 160 zł, osiągniemy 10 zł zysku kapitałowego z jednej akcji. Oczywiście w przypadku spadku cen zamiast zysków notować będziemy straty kapitałowe.

Akcjonariusze i udziałowcy spółek kapitałowych ponoszą jedynie ograniczoną odpowiedzialność za straty podmiotu, którego są współwłaścicielami. Nigdy nie będą zmuszeni do sprzedaży majątku osobistego, aby spłacić dług spółki. W najgorszym przypadku posiadane przez nich akcje lub udziały staną się bezwartościowym „kawałkiem papieru" (obecnie akcje są zdematerializowane, więc ten „kawałek papieru” należy traktować metaforycznie).

Ponieważ akcjonariusze spółek publicznych to bardzo szeroka grupa, często składająca się z tysięcy, a nawet milionów inwestorów, to na swoim walnym zgromadzeniu wybierają oni radę nadzorczą, która z kolei zatrudnia zarząd do prowadzenia bieżącej działalności firmy. Im więcej akcji posiada akcjonariusz, tym więcej głosów może oddać w wyborach do rady nadzorczej spółki. Teoretycznie rada nadzorcza powinna zapewniać, że działalność spółki prowadzona jest rzeczywiście w interesie jej właścicieli, czyli akcjonariuszy. Jednak najwyższe kierownictwo, czyli zarząd, ma silny głos w sprawie wyboru kandydatów do rady nadzorczej. Wydaje się, że niewielu akcjonariuszy ma wystarczającą wiedzę lub motywację osobistą, aby zużywać energię czy wydawać pieniądze na wskazywanie potencjalnych członków zarządu. Większość z nich, kupując akcje, swoją motywację opiera przede wszystkim, jeśli nie wyłącznie, na zyskach kapitałowych.