Przejdź do treściPrzejdź do informacji o dostępnościMenu skrótów klawiszowych
Logo OpenStax
Mikroekonomia – Podstawy

Wprowadzenie do rozdziału

Mikroekonomia – PodstawyWprowadzenie do rozdziału

Menu
Spis treści
  1. Przedmowa
  2. 1 Wstęp do mikroekonomii
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 1.1 Czym jest ekonomia i dlaczego jest ona ważna?
    3. 1.2 Mikroekonomia i Makroekonomia
    4. 1.3 Jak ekonomiści wykorzystują teorie i modele do zrozumienia problemów ekonomicznych
    5. 1.4 Jak zorganizować gospodarkę: przegląd systemów gospodarczych
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
  3. 2 Wybory w świecie rzadkości zasobów
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 2.1 Jak ludzie dokonują wyborów w oparciu o ograniczenia budżetowe
    3. 2.2 Krzywa możliwości produkcyjnych i wybory społeczne
    4. 2.3 Konfrontacja z zastrzeżeniami do podejścia ekonomicznego
    5. Kluczowe pojęcia
    6. Podsumowanie
    7. Pytania sprawdzające
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
    10. Problemy
  4. 3 Popyt i podaż
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 3.1 Podaż, popyt i równowaga na rynku dóbr i usług
    3. 3.2 Pozacenowe determinanty popytu i podaży
    4. 3.3 Czteroetapowy proces zmiany ceny i ilości równowagi na rynku
    5. 3.4 Cena maksymalna i cena minimalna
    6. 3.5 Popyt, podaż i efektywność
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Pytania sprawdzające
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Problemy
  5. 4 Elastyczność
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 4.1 Elastyczność cenowa popytu i podaży
    3. 4.2 Skrajne przypadki elastyczności
    4. 4.3 Elastyczność a cena
    5. 4.4 Pozacenowe parametry elastyczności
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  6. 5 Wybory konsumenta
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 5.1 Wybory konsumpcyjne
    3. 5.2 Jak zmiany dochodów wpływają na wybory konsumentów
    4. 5.3 Ekonomia behawioralna: inne podejście do wyborów konsumenckich
    5. Kluczowe pojęcia
    6. Podsumowanie
    7. Pytania sprawdzające
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
    10. Problemy
  7. 6 Teoria podaży, kosztów i struktur rynku
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 6.1 Koszty całkowite i księgowe, zysk księgowy i zysk ekonomiczny
    3. 6.2 Produkcja w krótkim okresie
    4. 6.3 Koszty w krótkim okresie
    5. 6.4 Produkcja w długim okresie
    6. 6.5 Koszty w długim okresie
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Pytania sprawdzające
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Problemy
  8. 7 Konkurencja doskonała
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 7.1 Specyfika konkurencji doskonałej jako struktury rynku
    3. 7.2 Jak przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjne podejmują decyzje o produkcji
    4. 7.3 Decyzje o wejściu i wyjściu w długim okresie
    5. 7.4 Efektywność rynków doskonale konkurencyjnych
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  9. 8 Monopol
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 8.1 Jak powstaje monopol: bariery wejścia
    3. 8.2 Jak maksymalizujący zyski monopol ustala produkcję i ceny
    4. Kluczowe pojęcia
    5. Podsumowanie
    6. Pytania sprawdzające
    7. Sprawdź wiedzę
    8. Ćwicz myślenie krytyczne
    9. Problemy
  10. 9 Konkurencja monopolistyczna i oligopol
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 9.1 Konkurencja monopolistyczna
    3. 9.2 Oligopol
    4. Kluczowe pojęcia
    5. Podsumowanie
    6. Pytania sprawdzające
    7. Sprawdź wiedzę
    8. Ćwicz myślenie krytyczne
    9. Problemy
  11. 10 Wprowadzenie do rynku czynników produkcji
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 10.1 Podaż i popyt na rynku pracy
    3. 10.2 Rynek pracy
    4. 10.3 Płace i zatrudnienie na niedoskonale konkurencyjnym rynku pracy
    5. 10.4 Dyskryminacja na rynku pracy
    6. 10.5 Popyt i podaż na rynku finansowym
    7. 10.6 System rynkowy jako efektywny mechanizm informacyjny
    8. Kluczowe pojęcia
    9. Podsumowanie
    10. Pytania sprawdzające
    11. Sprawdź wiedzę
    12. Ćwicz myślenie krytyczne
    13. Problemy
  12. 11 Zawodność rynku – państwo a biznes
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 11.1 Negatywne efekty zewnętrzne związane z problemem zanieczyszczenia środowiska
    3. 11.2 Publiczne sposoby rozwiązania problemu negatywnych efektów zewnętrznych
    4. 11.3 Prywatne sposoby rozwiązania problemu negatywnych efektów zewnętrznych
    5. 11.4 Dlaczego sektor prywatny nie inwestuje dostatecznych środków w innowacje
    6. 11.5 Dobra publiczne 
    7. 11.6 Fuzje przedsiębiorstw
    8. 11.7 Regulacje monopolu naturalnego
    9. 11.8 Problem niedoskonałej informacji i asymetrii informacji
    10. Kluczowe pojęcia
    11. Podsumowanie
    12. Pytania sprawdzające
    13. Sprawdź wiedzę
    14. Ćwicz myślenie krytyczne
    15. Problemy
  13. 12 Wpływ zmian klimatu na rozwój przedsiębiorstw
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 12.1 Zmiany klimatu i ich negatywne konsekwencje
    3. 12.2 Sposoby reakcji na zagrożenia związane z ryzykiem klimatycznym
    4. 12.3 Zrównoważony ład korporacyjny i ESG
    5. Kluczowe pojęcia
    6. Podsumowanie
    7. Pytania sprawdzające
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
  14. A Matematyka zastosowana w tym podręczniku
  15. B Krzywe obojętności
  16. C Wartość zaktualizowana
  17. Rozwiązania zadań
    1. Rozdział 1
    2. Rozdział 2
    3. Rozdział 3
    4. Rozdział 4
    5. Rozdział 5
    6. Rozdział 6
    7. Rozdział 7
    8. Rozdział 8
    9. Rozdział 9
    10. Rozdział 10
    11. Rozdział 11
    12. Rozdział 12
  18. Bibliografia
  19. Skorowidz nazwisk
  20. Skorowidz rzeczowy
  21. Skorowidz terminów obcojęzycznych
Zdjęcie przedstawia stojące na półce sklepowej butelki z płynem do prania. Obraz butelek detergentu do prania na półce sklepowej.
Ilustracja 9.1 Konkurujące marki Rynek płynów do prania nie jest doskonale konkurencyjny, ale nie jest też zmonopolizowany. (Źródło: modyfikacja pracy autorstwa Pixel Drip/Flickr Creative Commons)

Cel dydaktyczny rozdziału

Dzięki lekturze tego rozdziału dowiesz się:

  • Jakie cechy wyróżniają strukturę rynku określaną jako konkurencja monopolistyczna
  • Na czym polega specyfika oligopolu

Do przemyślenia

Pokusa, aby przeciwstawić się prawu

Płyny do prania i lód do napojów to produkty, które wydają się dość przyziemne, a może nawet nudne. Tak samo postrzegane są rynki, na których sprzedaje się i kupuje te dobra. W rzeczywistości wcale nudne nie są! Na obu tych rynkach doszło do sekretnych spotkań i tajnych porozumień godnych szpiegowskiej opowieści. We Francji w latach 1997–2004 czterech największych producentów płynów do prania (Procter & Gamble, Henkel, Unilever i Colgate-Palmolive) kontrolowało ok. 90% rynku tych produktów. Pracownicy wspomnianych firm spotykali się potajemnie w ustronnych paryskich kawiarniach, by wyeliminować konkurencję i zagwarantować poziom cen satysfakcjonujący wszystkich wtajemniczonych.

Mniej więcej w tym samym czasie pięciu największych producentów lodu do napojów na Środkowym Zachodzie USA (Home City Ice, Lang Ice, Tinley Ice, Sisler’s Dairy i Products of Ohio) chciało osiągnąć analogiczne cele. Ich pracownicy również odbywali potajemne spotkania, na których dzielili między swoich pracodawców rynek lodu do napojów.

W Polsce z kolei tajne porozumienie zawarli producenci farb (m.in. Tikkurila i Akzo Nobel) i właściciele marketów budowlanych (m.in. sieci Praktiker i Castorama), którzy również starali się ograniczać konkurencję ze strony innych podmiotów i ustalić poziom cen zapewniający uczestnikom zmowy dodatkowe zyski.

Gdyby przedsiębiorstwom zawierającym takie tajne porozumienia udało się osiągnąć swoje cele, zachowywałyby się jak jedno przedsiębiorstwo (monopolista na rynku), zapewniając sobie zyski monopolowe. Gdzie leży problem? Otóż w większości krajów świata, w tym w Polsce, Unii Europejskiej i Stanach Zjednoczonych, przedsiębiorstwa nie mogą w ten sposób dzielić rynków ani wspólnie ustalać cen. Tego typu działania są nielegalne.

Opisane wyżej przypadki są przykładami rynków, które nie są ani konkurencją doskonałą, ani monopolem. To struktury rynkowe znajdujące się między tymi dwiema skrajnościami. Jak się zachowują? Dlaczego istnieją? Na końcu niniejszego rozdziału wrócimy do nielegalnych porozumień, by wyjawić, jakie były ich konsekwencje.

Konkurencja doskonała i monopol znajdują się na przeciwległych krańcach spektrum struktur rynku. W gałęzi doskonale konkurencyjnej istnieje wiele przedsiębiorstw sprzedających identyczne produkty, wszystkie firmy działają jako biorcy ceny, a ich rynek nie jest chroniony żadnymi barierami wejścia (nie ma również żadnych barier wyjścia). Jako biorców cen lub cenobiorców (ang. price takers) określamy przedsiębiorstwa, które nie mają siły monopolowej. Muszą po prostu przyjąć cenę rynkową jako daną.

Monopol zaś powstaje, gdy tylko jedno przedsiębiorstwo sprzedaje produkt, dla którego nie ma żadnych bliskich substytutów. W Polsce przez wiele lat monopolistą pozostawała Poczta Polska, ponieważ tylko to przedsiębiorstwo oferowało usługi polegające na przekazywaniu przesyłek pocztowych. Ostatecznie ten zagwarantowany prawem monopol na przesyłanie listów o masie poniżej 50 g wygasł z początkiem 2013 r.

A co z ogromną większością realnie istniejących przedsiębiorstw, które znajdują się między tymi skrajnościami – firmami, które działają na rynkach niedoskonale konkurencyjnych (ang. imperfectly competitive)? Co determinuje ich zachowanie? Mają one większy wpływ na cenę niż przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjne, ale nie tak silny jak monopol. Jaka zatem będzie ich strategia rynkowa?

Jednym z dwóch podstawowych rodzajów rynku konkurencji niedoskonałej jest konkurencja monopolistyczna (ang. monopolistic competition). Na rynkach konkurencji monopolistycznej działa duża liczba konkurujących ze sobą przedsiębiorstw. Sprzedawane przez nie produkty wprawdzie nieco się różnią, są jednak dość bliskimi substytutami. Rozważmy jako przykład Arkadię, jedno z centrów handlowych w Warszawie (choć równie dobrze mogłaby to być łódzka Manufaktura). Na początku 2022 r. w Arkadii mieściło się 97 sklepów, w których można było kupić artykuły określane przez właścicieli tego centrum jako moda (m.in. Bershka, Mango, Reserved i Zara). Dodatkowo, odzież można było też nabyć w istniejącym na terenie Arkadii supermarkecie i sklepach sprzedających akcesoria sportowe (np. Intersport i 4F). Większość rynków, na których sprzedaje się dobra konsumpcyjne ostatecznym nabywcom, zorganizowana jest na zasadach konkurencji monopolistycznej.

Innym rodzajem niedoskonale konkurencyjnego rynku jest oligopol (ang. oligopoly). Rynki oligopolistyczne to takie, na których funkcjonuje niewielka liczba przedsiębiorstw. Dobrym przykładem są producenci pasażerskich samolotów odrzutowych: Boeing, Airbus i Embrarer, którzy łącznie mają niemal 100% sprzedaży w tej gałęzi przemysłu. Innym przykładem jest amerykański (i polski!) przemysł napojów bezalkoholowych, na którym dominują Coca-Cola i PepsiCo. Oligopolem jest również światowy rynek samochodów osobowych, na którym działa kilkunastu producentów, a także polski rynek ubezpieczeń majątkowych (również kilkanaście podmiotów), na którym kupujemy ubezpieczenia aut. Oligopole charakteryzują się wysokimi barierami wejścia i współzależnością wszystkich działających na nich przedsiębiorstw. Podmioty na rynkach oligopolistycznych określają wolumen produkcji, ustalają ceny i podejmują inne decyzje strategiczne w oparciu o swoje przewidywania dotyczące zachowania konkurentów.

W pierwszej części niniejszego rozdziału pokażemy, w jaki sposób firmy na rynku konkurencji monopolistycznej wybierają poziom produkcji i ceny pozwalające na maksymalizację zysku. W drugim podrozdziale omówimy z kolei strategie przedsiębiorstw oligopolistycznych, które stoją w obliczu dwóch sprzecznych bodźców: legalnej lub nielegalnej współpracy, która zamieni ich branżę w faktyczny monopol, lub twardej walki konkurencyjnej polegającej na zwiększaniu sprzedaży i obniżaniu cen. Przedsiębiorstwa działające na rynkach oligopolistycznych, w zależności od konkretnych warunków, niekiedy mogą również wykorzystywać elementy strategii monopolistów i przedsiębiorstw działających w warunkach konkurencji doskonałej.

Cytowanie i udostępnianie

Chcesz zacytować, udostępnić albo zmodyfikować treść tej książki? Została ona wydana na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) , która wymaga od Ciebie uznania autorstwa OpenStax.

Cytowanie i udostępnienia
  • Jeśli rozpowszechniasz tę książkę w formie drukowanej, umieść na każdej jej kartce informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/mikroekonomia-podstawy/pages/1-wprowadzenie-do-rozdzialu
  • Jeśli rozpowszechniasz całą książkę lub jej fragment w formacie cyfrowym, na każdym widoku strony umieść informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/mikroekonomia-podstawy/pages/1-wprowadzenie-do-rozdzialu
Cytowanie

© 12 wrz 2022 OpenStax. Treść książki została wytworzona przez OpenStax na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) . Nazwa OpenStax, logo OpenStax, okładki OpenStax, nazwa OpenStax CNX oraz OpenStax CNX logo nie podlegają licencji Creative Commons i wykorzystanie ich jest dozwolone wyłącznie na mocy uprzedniego pisemnego upoważnienia przez Rice University.