Przejdź do treściPrzejdź do informacji o dostępnościMenu skrótów klawiszowych
Logo OpenStax
Mikroekonomia – Podstawy

Wprowadzenie do rozdziału

Mikroekonomia – PodstawyWprowadzenie do rozdziału

Spis treści
  1. Przedmowa
  2. 1 Wstęp do mikroekonomii
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 1.1 Czym jest ekonomia i dlaczego jest ona ważna?
    3. 1.2 Mikroekonomia i Makroekonomia
    4. 1.3 Jak ekonomiści wykorzystują teorie i modele do zrozumienia problemów ekonomicznych
    5. 1.4 Jak zorganizować gospodarkę: przegląd systemów gospodarczych
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
  3. 2 Wybory w świecie rzadkości zasobów
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 2.1 Jak ludzie dokonują wyborów w oparciu o ograniczenia budżetowe
    3. 2.2 Krzywa możliwości produkcyjnych i wybory społeczne
    4. 2.3 Konfrontacja z zastrzeżeniami do podejścia ekonomicznego
    5. Kluczowe pojęcia
    6. Podsumowanie
    7. Pytania sprawdzające
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
    10. Problemy
  4. 3 Popyt i podaż
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 3.1 Podaż, popyt i równowaga na rynku dóbr i usług
    3. 3.2 Pozacenowe determinanty popytu i podaży
    4. 3.3 Czteroetapowy proces zmiany ceny i ilości równowagi na rynku
    5. 3.4 Cena maksymalna i cena minimalna
    6. 3.5 Popyt, podaż i efektywność
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Pytania sprawdzające
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Problemy
  5. 4 Elastyczność
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 4.1 Elastyczność cenowa popytu i podaży
    3. 4.2 Skrajne przypadki elastyczności
    4. 4.3 Elastyczność a cena
    5. 4.4 Pozacenowe parametry elastyczności
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  6. 5 Wybory konsumenta
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 5.1 Wybory konsumpcyjne
    3. 5.2 Jak zmiany dochodów wpływają na wybory konsumentów
    4. 5.3 Ekonomia behawioralna: inne podejście do wyborów konsumenckich
    5. Kluczowe pojęcia
    6. Podsumowanie
    7. Pytania sprawdzające
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
    10. Problemy
  7. 6 Teoria podaży, kosztów i struktur rynku
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 6.1 Koszty całkowite i księgowe, zysk księgowy i zysk ekonomiczny
    3. 6.2 Produkcja w krótkim okresie
    4. 6.3 Koszty w krótkim okresie
    5. 6.4 Produkcja w długim okresie
    6. 6.5 Koszty w długim okresie
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Pytania sprawdzające
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Problemy
  8. 7 Konkurencja doskonała
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 7.1 Specyfika konkurencji doskonałej jako struktury rynku
    3. 7.2 Jak przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjne podejmują decyzje o produkcji
    4. 7.3 Decyzje o wejściu i wyjściu w długim okresie
    5. 7.4 Efektywność rynków doskonale konkurencyjnych
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Pytania sprawdzające
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Problemy
  9. 8 Monopol
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 8.1 Jak powstaje monopol: bariery wejścia
    3. 8.2 Jak maksymalizujący zyski monopol ustala produkcję i ceny
    4. Kluczowe pojęcia
    5. Podsumowanie
    6. Pytania sprawdzające
    7. Sprawdź wiedzę
    8. Ćwicz myślenie krytyczne
    9. Problemy
  10. 9 Konkurencja monopolistyczna i oligopol
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 9.1 Konkurencja monopolistyczna
    3. 9.2 Oligopol
    4. Kluczowe pojęcia
    5. Podsumowanie
    6. Pytania sprawdzające
    7. Sprawdź wiedzę
    8. Ćwicz myślenie krytyczne
    9. Problemy
  11. 10 Wprowadzenie do rynku czynników produkcji
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 10.1 Podaż i popyt na rynku pracy
    3. 10.2 Rynek pracy
    4. 10.3 Płace i zatrudnienie na niedoskonale konkurencyjnym rynku pracy
    5. 10.4 Dyskryminacja na rynku pracy
    6. 10.5 Popyt i podaż na rynku finansowym
    7. 10.6 System rynkowy jako efektywny mechanizm informacyjny
    8. Kluczowe pojęcia
    9. Podsumowanie
    10. Pytania sprawdzające
    11. Sprawdź wiedzę
    12. Ćwicz myślenie krytyczne
    13. Problemy
  12. 11 Zawodność rynku – państwo a biznes
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 11.1 Negatywne efekty zewnętrzne związane z problemem zanieczyszczenia środowiska
    3. 11.2 Publiczne sposoby rozwiązania problemu negatywnych efektów zewnętrznych
    4. 11.3 Prywatne sposoby rozwiązania problemu negatywnych efektów zewnętrznych
    5. 11.4 Dlaczego sektor prywatny nie inwestuje dostatecznych środków w innowacje
    6. 11.5 Dobra publiczne 
    7. 11.6 Fuzje przedsiębiorstw
    8. 11.7 Regulacje monopolu naturalnego
    9. 11.8 Problem niedoskonałej informacji i asymetrii informacji
    10. Kluczowe pojęcia
    11. Podsumowanie
    12. Pytania sprawdzające
    13. Sprawdź wiedzę
    14. Ćwicz myślenie krytyczne
    15. Problemy
  13. 12 Wpływ zmian klimatu na rozwój przedsiębiorstw
    1. Wprowadzenie do rozdziału
    2. 12.1 Zmiany klimatu i ich negatywne konsekwencje
    3. 12.2 Sposoby reakcji na zagrożenia związane z ryzykiem klimatycznym
    4. 12.3 Zrównoważony ład korporacyjny i ESG
    5. Kluczowe pojęcia
    6. Podsumowanie
    7. Pytania sprawdzające
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
  14. A Matematyka zastosowana w tym podręczniku
  15. B Krzywe obojętności
  16. C Wartość zaktualizowana
  17. Rozwiązania zadań
    1. Rozdział 1
    2. Rozdział 2
    3. Rozdział 3
    4. Rozdział 4
    5. Rozdział 5
    6. Rozdział 6
    7. Rozdział 7
    8. Rozdział 8
    9. Rozdział 9
    10. Rozdział 10
    11. Rozdział 11
    12. Rozdział 12
  18. Bibliografia
  19. Skorowidz nazwisk
  20. Skorowidz rzeczowy
  21. Skorowidz terminów obcojęzycznych
Zdjęcie przedstawia fragment krzewu bawełny z widoczną kępką białych włókien.
Ilustracja 8.1 Polityczna siła monopolu na rynku bawełny W połowie XIX w. południowe stany USA miały niemalże monopol na dostawy bawełny do Wielkiej Brytanii. Stany te usiłowały wykorzystać tę siłę ekonomiczną jako główny element siły politycznej i skłonić Wielką Brytanię do formalnego uznania Skonfederowanych Stanów Ameryki. (Źródło: modyfikacja pracy ashleylovespizza/Flickr Creative Commons)

Cel dydaktyczny rozdziału

Z lektury tego rozdziału dowiesz się:

  • Jak dzięki różnym barierom wejścia powstają monopole
  • W jaki sposób maksymalizująca zysk firma monopolistyczna wybiera wielkość produkcji i określa cenę wyrobu

Do przemyślenia

Reszta jest historią

Wiele z otwierających kolejne rozdziały niniejszej publikacji studiów przypadków koncentruje się na wydarzeniach bieżących lub niedawnych. Tym razem jednak cofniemy się głębiej w przeszłość, aby zobaczyć, jak monopole kształtowały historię.

Wiosną 1773 r. Kompania Wschodnioindyjska (East India Company), przedsiębiorstwo, które w swoim czasie było określane jako „zbyt duże, by upaść”, przeżywało trudności finansowe związane ze spadkiem cen herbaty na rynkach światowych. Aby wesprzeć upadającą spółkę, brytyjski parlament zatwierdził ustawę o herbacie (Tea Act). Prawo to podtrzymało opodatkowanie herbaty i uczyniło Kompanię Wschodnioindyjską jedynym uprawnionym dostawcą suszu herbacianego do kolonii amerykańskich. Nowe regulacje uderzyły w amerykańskich importerów tego produktu. W listopadzie mieszkańcy Bostonu mieli już dość. Odmówili zezwolenia na rozładunek herbaty, powołując się na zasadę, zgodnie z którą nakładanie podatków i opłat powinno być ściśle powiązane z emancypacją polityczną amerykańskich kolonii (no taxation without representation). Kilka gazet, w tym „The Massachusetts Gazette”, ostrzegało statki przypływające z herbatą: „Jesteśmy przygotowani i nie omieszkamy sprawić, by niepożądaną wizytę na pokładzie złożyli Mohawkowie”, co było ledwie zawoalowaną groźbą. W rzeczywistości napaści na brytyjskie statki dokonali koloniści przebrani za Indian.

Teraz przenieśmy się w czasie do roku 1860. W przeddzień wojny secesyjnej istniał inny, niemal monopolistyczny dostawca o historycznym znaczeniu – amerykański przemysł bawełniany. W tym czasie stany południowe dostarczały większość bawełny importowanej do Wielkiej Brytanii. Południe, chcąc odłączyć się od Unii, usiłowało wykorzystać znaczną zależność Wielkiej Brytanii od amerykańskiej bawełny i wymóc na Brytyjczykach formalne dyplomatyczne uznanie Skonfederowanych Stanów Ameryki.

To prowadzi nas do tematu niniejszego rozdziału: monopolu, czyli przedsiębiorstwa, które kontroluje całość lub zdecydowaną większość rynkowej podaży dobra lub usługi. Jak przedsiębiorstwa monopolistyczne zachowują się na rynku? Jaką siłą dysponują? Czy może ona mieć niezamierzone konsekwencje? Powrócimy do tego przykładu na końcu rozdziału, aby zobaczyć, jak monopole na rynkach herbaty i bawełny wpłynęły na historię Stanów Zjednoczonych.

Wiele osób sądzi, że menedżerowie najwyższego szczebla w przedsiębiorstwach są największymi zwolennikami konkurencji rynkowej, ale to przekonanie jest dalekie od prawdy. Pomyśl o tym w ten sposób: jeśli bardzo chcesz zdobyć złoty medal olimpijski, to czy wolisz być – dzięki ciężkiemu treningowi, dobrym trenerom i unikatowemu wyposażeniu – w znacznie lepszej formie od wszystkich innych konkurentów, czy też rywalizować z wieloma sportowcami równie dobrymi jak ty? Podobnie jeśli chcesz osiągnąć bardzo wysoki poziom zysków: wolisz zarządzać biznesem, który ma tylko niewielką konkurencję (lub nie ma jej wcale), czy borykać się z wieloma sprawnymi, konkurencyjnymi firmami, które próbują sprzedawać swoje wyroby twoim klientom? Być może masz już za sobą lekturę rozdziału o doskonałej konkurencji. W tym rozdziale przeanalizujemy przykład struktury rynku z drugiego bieguna, czyli monopol.

Jeśli doskonała konkurencja to rynek, na którym pojedyncze przedsiębiorstwa nie mają żadnej siły wpływu i po prostu reagują na cenę rynkową, to monopol jest rynkiem bez konkurencji, a przedsiębiorstwo będące jedynym sprzedawcą danego produktu dysponuje pełnią siły monopolowej. Ponieważ monopol nie ma żadnej znaczącej konkurencji, może pobierać dowolną cenę, oczywiście uwzględniając zależności wynikające z krzywej popytu. Monopol z definicji odnosi się do pojedynczego przedsiębiorstwa, jednak w praktyce ludzie często używają tego terminu do opisu rynku, w którym jeden podmiot gospodarczy ma po prostu bardzo duży udział. Jest to podejście słuszne, gdyż czynnikiem, który odróżnia monopol od innych struktur rynku jest swoboda w kształtowaniu cen. Swoboda ta jest niezależna od tego, czy na rynku rzeczywiście działa tylko jedna firma, czy też takich podmiotów jest więcej, ale największy z nich ma udział wielokrotnie przekraczający względną sprzedaż wszystkich konkurentów razem wziętych. Jakkolwiek w ścisłym sensie tego typu struktura rynku nie jest monopolem, lecz oligopolem z liderem na rynku.

Chociaż istnieje bardzo niewiele prawdziwych monopoli, to mamy z nimi do czynienia codziennie, często nie zdając sobie z tego sprawy: Totalizator Sportowy na terenie Polski, przedsiębiorstwa zajmujące się dystrybucją energii elektrycznej na rynkach lokalnych, wodociągowe i wywożące śmieci na terenie konkretnych jednostek samorządu terytorialnego (gmin i miast na prawach powiatów) – to jedynie kilka przykładów. Niektóre nowe leki są produkowane tylko przez jedno przedsiębiorstwo farmaceutyczne i nie istnieją żadne ich substytuty.

Od połowy lat 90. XX w. do 2004 r. Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych ścigał firmę Microsoft Corporation za instalację aplikacji Internet Explorer jako domyślnej przeglądarki internetowej w systemie operacyjnym Windows. Departament Sprawiedliwości argumentował, że Microsoft – posiadając niezwykle duży udział w rynku systemów operacyjnych i udostępniając bezpłatną przeglądarkę internetową – stosował nieuczciwą konkurencję w stosunku do producentów innych aplikacji tego typu, takich jak Netscape Navigator. Ponieważ prawie wszyscy użytkownicy indywidualni korzystali z systemu Windows, a za jego pośrednictwem również z Internet Explorera, niemal wyeliminowało to potrzebę poszukiwania innych przeglądarek i uniemożliwiło konkurentom zdobycie choćby przyczółka na rynku, dającego widoki na jakąkolwiek ekspansję w dłuższym okresie. W 2013 r. system Windows działał na ponad 90% najczęściej sprzedawanych komputerów osobistych w Stanach Zjednoczonych. W 2015 r. amerykański sąd federalny odrzucił z kolei zarzuty antymonopolowe wysunięte wobec Google Inc. (obecne Alphabet Inc.), jakoby firma ta zawarła umowę z producentami urządzeń mobilnych (telefonów i tabletów), aby ci instalowali Google jako domyślną wyszukiwarkę.

Niniejszy rozdział rozpoczyna się od opisu tego, w jaki sposób monopole są chronione przed konkurencją, np. przez prawo, które ją wyklucza, przez przewagi technologiczne oraz pewne specyficzne konfiguracje popytu i podaży. Następnie zostanie wyjaśniony sposób, w jaki monopolista wybiera maksymalizującą zysk wielkość produkcji i jak określa cenę swojego wyrobu. Przedsiębiorstwo monopolistyczne wciąż martwi się o to, czy konsumenci będą kupować jego produkty, czy też wydadzą pieniądze na coś zupełnie innego. Ale nie musi się już przejmować działaniami innych, konkurencyjnych przedsiębiorstw wytwarzających takie same lub podobne produkty. W rezultacie monopol nie przyjmuje cen z rynku, jak czyni to przedsiębiorstwo na rynku doskonale konkurencyjnym, bo ma możliwości wyznaczania ceny za swój produkt. O monopoliście mówimy, że jest twórcą cen.

Cytowanie i udostępnianie

Chcesz zacytować, udostępnić albo zmodyfikować treść tej książki? Została ona wydana na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) , która wymaga od Ciebie uznania autorstwa OpenStax.

Cytowanie i udostępnienia
  • Jeśli rozpowszechniasz tę książkę w formie drukowanej, umieść na każdej jej kartce informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/mikroekonomia-podstawy/pages/1-wprowadzenie-do-rozdzialu
  • Jeśli rozpowszechniasz całą książkę lub jej fragment w formacie cyfrowym, na każdym widoku strony umieść informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/mikroekonomia-podstawy/pages/1-wprowadzenie-do-rozdzialu
Cytowanie

© 12 wrz 2022 OpenStax. Treść książki została wytworzona przez OpenStax na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) . Nazwa OpenStax, logo OpenStax, okładki OpenStax, nazwa OpenStax CNX oraz OpenStax CNX logo nie podlegają licencji Creative Commons i wykorzystanie ich jest dozwolone wyłącznie na mocy uprzedniego pisemnego upoważnienia przez Rice University.