6.1 Koszty całkowite i księgowe, zysk księgowy i zysk ekonomiczny

Każde przedsiębiorstwo, niezależnie od swoich rozmiarów i rodzaju działalności, dąży do osiągnięcia zysku:

Utarg całkowity (ang. total revenue) lub inaczej przychód całkowity (przychód ze sprzedaży) to środki, jakie przedsiębiorstwo uzyskuje ze sprzedaży wytwarzanych przez siebie produktów. Obliczamy go, mnożąc cenę produktu przez wolumen sprzedanej produkcji:

W kolejnych rozdziałach dowiedziemy, że przychody ze sprzedaży są funkcją popytu na produkty przedsiębiorstwa.

Koszty całkowite (ang. total costs) to wszystkie wydatki, jakie przedsiębiorstwo ponosi, produkując i sprzedając wytwarzane dobra i usługi. Przypomnijmy, że proces produkcji to przekształcanie nakładów w gotowe do sprzedaży dobra i usługi (wyroby gotowe). Pozyskanie każdego z tych nakładów wiąże się dla przedsiębiorstwa z pewnym kosztem. Suma wszystkich kosztów stanowi koszt całkowity. W tym rozdziale pokażemy, że koszty ponoszone przez przedsiębiorstwa w krótkim okresie różnią się od tych ponoszonych w długim okresie.

Możemy rozróżnić dwa rodzaje kosztów: księgowe i ekonomiczne. Koszty księgowe (ang. explicit costs) to koszty, które, jak sama nazwa wskazuje, są możliwe do ujęcia w księgach rachunkowych. Najczęściej mają formę rzeczywistych płatności dokonywanych przez przedsiębiorstwa. Niekiedy jednak koszty księgowe nie wiążą się bezpośrednio z żadnym wydatkiem. Takim kosztem jest amortyzacja (ang. amortisation), czyli odpis związany z wykorzystaniem maszyny lub innego składnika kapitału rzeczowego, który jest użytkowany przez więcej niż jeden cykl produkcyjny. Najczęściej firmy dokonują pełnej płatności za taką maszynę przy jej zakupie, ale jako koszt traktują tylko część ceny. Koszt ten, czyli właśnie amortyzacja, będzie wpisywany w księgi rachunkowe przez cały okres, w którym dana maszyna jest eksploatowana, choć nie będzie już za sobą pociągał żadnego wydatku (ten opis jest oczywiście uproszczony, ale z uwagi na to, że niniejszy podręcznik traktuje o ekonomii, a nie o rachunkowości, możemy sobie na to pozwolić). Kosztami księgowymi są pensje wypłacane pracownikom lub czynsz za wynajęcie biura. Koszty ekonomiczne (ang. implicit costs) są natomiast sumą kosztów księgowych oraz kosztów alternatywnych zasobów posiadanych i wykorzystywanych przez przedsiębiorstwo. W przypadku małych przedsiębiorstw zwykle są to zasoby wniesione przez właścicieli. Wartość pracy właściciela firmy, który nie pobiera za to wynagrodzenia, lub potencjalny dochód, jaki wiązałby się z wynajęciem części posiadanej przez tegoż właściciela i wykorzystywanej na działalność gospodarczą nieruchomości, to przykłady kosztów ekonomicznych.

Te dwie definicje kosztu są ważne dla rozróżnienia dwóch koncepcji zysku: zysku księgowego i zysku ekonomicznego. Zysk księgowy (ang. accounting profit) wyraża podejście oparte wyłącznie na kosztach księgowych. Obliczany jest jako różnica między utargiem całkowitym a kosztem księgowym. Natomiast zysk ekonomiczny (ang. economic profit) to utarg całkowity pomniejszony o koszty ekonomiczne, czyli zarówno o koszty księgowe, jak i koszty alternatywne wykorzystywanych zasobów. Różnica jest o tyle istotna, że nawet jeśli przedsiębiorstwo płaci podatek dochodowy od zysku księgowego (zysku brutto), wcale nie oznacza to, że notuje zyski ekonomiczne. A właśnie ta kategoria decyduje o sukcesie przedsiębiorstwa.

Teraz, gdy zapoznaliśmy się z podziałem kosztów na dwie zasadnicze kategorie, przyjrzyjmy się ich strukturze. Może się ona różnić w zależności od tego, czy analizujemy sytuację przedsiębiorstwa w długim, czy w krótkim okresie. Rozróżnienie to będzie przedmiotem naszych rozważań w kolejnych podrozdziałach.