Podsumowanie

Ludzie regularnie używają pieniędzy, dokonując zakupów lub sprzedaży dóbr i usług. Gdyby pieniądze nie były dostępne, musieliby wymieniać się posiadanymi przez siebie produktami, co oznaczałoby, że każdy byłby zmuszony szukać osób, z którymi ma podwójną zbieżność zapotrzebowań. Każda ze stron transakcji musiałaby więc znaleźć kogoś, kto nie tylko dysponuje pożądanym przez nią dobrem, ale dodatkowo chce je wymienić na to konkretne dobro, które jest w jej posiadaniu. Pieniądz spełnia kilka funkcji: jest środkiem wymiany, jednostką rozrachunkową, środkiem przechowywania wartości (tezauryzacji) i miernikiem odroczonych płatności. Istnieją dwa rodzaje pieniądza: pieniądz towarowy, który jest konkretnym dobrem posiadającym użyteczność dla jego posiadaczy, dodatkowo traktowanym jak pieniądz, oraz pieniądz symboliczny (fiducjarny), który nie ma żadnej innej wartości poza tym, że jest gwarantowanym przez państwo prawnym środkiem płatniczym na terenie konkretnego kraju.

Pomiar ilości pieniądza funkcjonującego w gospodarce odbywa się za pomocą różnych agregatów statystycznych, które obrazują szersze lub węższe miary pieniądza: M1 obejmuje gotówkę i środki na rachunkach bieżących (depozyty na żądanie). M2 uwzględnia z kolei całość M1 plus depozyty oszczędnościowe i lokaty terminowe. Najszerszą miarą pieniądza wykorzystywaną do statystyki w Polsce jest M3, która dodatkowo obejmuje również operacje z przyrzeczeniem odkupu oraz dłużne papiery wartościowe z pierwotnym terminem wykupu do dwóch lat włącznie.

Banki usprawniają proces zawierania transakcji rynkowych, ponieważ gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa mogą korzystać z rachunków bankowych przy sprzedaży lub kupnie dóbr i usług, opłacaniu pracowników, a także lokowaniu oszczędności i zaciąganiu pożyczek. Na rynku finansowym banki są pośrednikami ułatwiającymi zawarcie umów pomiędzy oszczędzającymi, którzy dostarczają kapitał finansowy, a kredytobiorcami, którzy kapitału potrzebują. Bilans (tworzony za pomocą schematu teowego) jest dokumentem księgowym, który zestawia aktywa i pasywa danego przedsiębiorstwa. Pasywami banku są depozyty wpłacone przez klientów. Aktywa banku obejmują udzielone pożyczki i kredyty, zakupione papiery wartościowe o niskim poziomie ryzyka i rezerwy (czyli gotówkę, której bank nie pożycza, tylko utrzymuje w swoim skarbcu). Wartość netto banku obliczamy, odejmując wartość jego pasywów od aktywów. Bank ryzykuje, że będzie miał ujemną wartość netto, jeśli wartość jego aktywów spadnie. Wartość aktywów może się zmniejszyć z powodu niespodziewanego wzrostu odsetka niespłaconych kredytów lub w przypadku wzrostu stóp procentowych i niedopasowania w czasie terminów zapadalności aktywów i pasywów. Mowa tu o sytuacji, gdy bank otrzymuje niskie oprocentowanie od udzielonych kredytów długoterminowych, ale płaci odsetki od depozytów według wyższej, rynkowej stopy procentowej, aby przyciągnąć depozytariuszy. Banki mogą zabezpieczyć się przed tym ryzykiem, dywersyfikując pulę kredytów lub utrzymując większą część aktywów w formie papierów wartościowych i rezerw gotówkowych. Jeśli banki utrzymują tylko ułamek swoich depozytów w formie rezerw gotówkowych, to proces pożyczania pieniędzy przez banki, ponownego deponowania tych pożyczek w bankach oraz udzielania przez banki kolejnych pożyczek przekłada się na kreację pieniądza bezgotówkowego w gospodarce.

Mnożnik kreacji pieniądza definiujemy jako ilość pieniędzy, które system bankowy może wygenerować z każdej jednostki pieniężnej zaksięgowanej jako depozyt, powyżej kwoty obowiązkowych rezerw. Wzór na obliczenie mnożnika to iloraz jedności i stopy rezerw obowiązkowych lub rzeczywistej stopy rezerw utrzymywanych w sektorze bankowym. Ilość pieniądza w gospodarce i wartość kredytów są ze sobą nierozerwalnie związane. Większość pieniądza w gospodarce to kredyty udzielane przez sektor bankowy, które są następnie lokowane jako depozyty.

Biorąc pod uwagę zagrożenia makroekonomiczne związane z nieprawidłowo działającym systemem bankowym, w Rozdziale 10 Bank centralny i polityka monetarna zostanie omówiona polityka państwa w zakresie kontrolowania podaży pieniądza i utrzymywania bezpieczeństwa systemu bankowego.