Podsumowanie

Ekonomiści mierzą inflację, czyli tempo wzrostu poziomu cen w gospodarce, używając koszyka dóbr i usług i obliczając, w jaki sposób całkowity koszt zakupu towarów z tego koszyka zmienia się w czasie. Poziom cen często wyrażany jest w formie wskaźnika, wyznaczanego jako relacja (iloraz) kosztu zakupu dóbr i usług składających się na koszyk zakupów konsumenta w okresie badanym i arbitralnie ustalonym okresie bazowym, pomnożona przez 100. Wartość wskaźnika w okresie bazowym zawsze wynosi 100. Stopę inflacji mierzymy jako procentową zmianę wyrażonych w jednostkach pieniężnych poziomów cen lub indeksów pomiędzy dwoma punktami w czasie.

Pomiar poziomu cen za pomocą stałego koszyka dóbr zawsze będzie obarczony dwoma ograniczeniami. Pierwsze z nich związane jest z efektem substytucji wskazującym na możliwość zastępowania dóbr ujętych w takim koszyku, jeśli ich cena w ponadprzeciętny sposób rośnie, przez takie, które drożeją wolniej lub ich cena w ogóle się nie zmienia. Drugie ograniczenie związane jest z pomijaniem efektu wzrostu jakości dóbr uwzględnianych w koszyku i wprowadzania na rynek nowych towarów, które chociaż nabywane przez konsumentów, w składzie koszyka nie są uwzględnione. Ograniczenia te mogą być do pewnego stopnia zredukowane, np. poprzez zmianę składu koszyka inflacyjnego w czasie, ale nie da się ich w pełni wykluczyć. Miarą inflacji, która cieszy się największym zainteresowaniem opinii publicznej, jest wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI), który mierzy zmiany cen dóbr nabywanych przez przeciętnego konsumenta. Wskaźnik inflacji bazowej obliczamy, wyłączając z CPI dobra, których ceny zmieniają się w sposób sezonowy (żywność), lub takie, których ceny znajdują się pod wpływem czynników globalnych (ropa naftowa i paliwa silnikowe). Niektóre miary inflacji nie są oparte na koszykach dóbr konsumpcyjnych. Deflator PKB pokazuje zmianę cen tworzących ten parametr wszystkich dóbr i usług. Z kolei wskaźnik cen dóbr produkcyjnych (PPI) bazuje na cenach dóbr i usług stanowiących nakłady w procesie produkcyjnym.

W gospodarce amerykańskiej roczna stopa inflacji w latach 2000–2020 mieściła się w przedziale od 2% do 4%, ale tempo wzrostu cen podwoiło się w 2021 i 2022 r. (stopa inflacji wyniosła odpowiednio 7% i 6,5%). W Polsce w tym samym czasie średnioroczna stopa inflacji wynosiła 2,6%, lecz podobnie jak w USA tempo wzrostu cen zaczęło szybko rosnąć w okresie 2021–2022 (5,1% w roku 2021 i 14,4% w 2022). W USA w XX w. najwyższe wartości inflacja przyjmowała po I i II wojnie światowej oraz w latach 70. Z kolei w Polsce po I wojnie światowej wybuchła hiperinflacja, zaś na przełomie lat 80. i 90. XX w. stopa inflacji kształtowała się na poziomie trzycyfrowym. Okresem najniższej inflacji – a właściwie deflacji – tak w Stanach Zjednoczonych, jak i w Polsce był okres Wielkiego Kryzysu lat 30. XX w. Deflacja w Polsce wystąpiła również w latach 2015–2016.

Nieoczekiwana inflacja będzie szkodzić tym, których dochód, niezależnie od tego, czy są to płace, odsetki od pożyczonego kapitału, czy też świadczenia emerytalne, nie jest waloryzowany, czyli dostosowywany do stopy inflacji. Inflacja może natomiast generować korzyści dla tych podmiotów, które zaciągnęły pożyczki lub kredyty przy stałej stopie procentowej i dzięki temu spłacają swoje zobowiązania jednostkami pieniężnymi o malejącej wartości. Jeśli inflacja jest niska, jej wpływ na gospodarkę w krótkim okresie staje się pomijalny, jednak nawet niska inflacja w średnim i długim okresie może negatywnie wpływać na decyzje dotyczące strategii konkretnych ludzi i przedsiębiorstw w przyszłości. Z kolei wysoka inflacja może nawet w krótkim okresie zakłócić sygnały cenowe i uniemożliwić skuteczne działanie sił rynkowych, w długim okresie zaś utrudniać podejmowanie decyzji dotyczących oszczędności i inwestycji w przyszłości, zmniejszając tempo wzrostu produktywności czynników produkcji (pracy).

Płatność jest indeksowana, jeśli jest automatycznie dostosowywana do stopy inflacji. Przykłady indeksacji w amerykańskim sektorze prywatnym obejmują umowy o pracę z korektą kosztów utrzymania (COLA) i kredyty hipoteczne ze zmiennym poziomem oprocentowania (ARM). W Polsce z kolei przykładem tego typu rozwiązań jest wykorzystanie w kredytach hipotecznych zmiennej stawki WIBOR. Przykładami indeksacji w sektorze publicznym są choćby automatyczne dostosowywanie progów podatkowych do wysokości inflacji w USA czy waloryzacja emerytur w Polsce.