Podsumowanie

Najważniejszym zadaniem banku centralnego jest prowadzenie polityki pieniężnej, która wpływa na oprocentowanie kredytów i depozytów oraz warunki udzielania pożyczek, co – poprzez wartość kredytów zaciągniętych przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe – wpływa na globalny popyt w gospodarce. Nadzór bankowy polega na kontrolowaniu bilansów banków, aby upewnić się, że mają one dodatnią wartość netto, a ich aktywa nie są zbyt ryzykowne. Najbardziej znane banki centralne na świecie to: System Rezerwy Federalnej Stanów Zjednoczonych i Europejski Bank Centralny. Polskim bankiem centralnym jest Narodowy Bank Polski.

Do paniki na rynkach finansowych dochodzi wówczas, gdy pojawiają się doniesienia lub plotki, że konkretny bank lub grupa banków jest narażona na ryzyko finansowe związane z ujemną wartością majątku netto. W tej sytuacji depozytariusze chcą jak najszybciej wypłacić ze swojego banku pieniądze, obawiając się o ich bezpieczeństwo. Nawet podmiot znajdujący się w doskonałej kondycji finansowej może upaść, jeśli fałszywe pogłoski spowodują wybuch paniki i doprowadzą do utraty depozytów, z których tylko bardzo mała część jest utrzymywana w formie gotówki dostępnej na żądanie. Sposobem na ograniczenie ryzyka wybuchu paniki na rynkach finansowych jest ubezpieczenie depozytów, które gwarantuje depozytariuszom wypłatę nawet wtedy, gdy bank będzie miał ujemną wartość majątku netto. W Polsce ubezpieczenie obejmuje z zasady depozyty o wartości do 100 tys. euro, a podmiotem odpowiedzialnym za tę sferę aktywności jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Banki centralne działają również jako ostatnia instancja kredytowa, udzielając krótkoterminowych pożyczek podmiotom zagrożonym paniką na rynkach finansowych. Bankructwo jednego banku może być traktowane jak każda inna porażka biznesowa. Jednak jeśli wiele banków upadnie, wówczas zagregowany popyt może się zmniejszyć tak bardzo, że wywoła to lub pogłębi recesję. Połączenie ubezpieczenia depozytów, nadzoru bankowego i polityki kredytodawcy ostatniej instancji pomaga zapobiegać recesjom spowodowanym słabościami systemu bankowego.

Bank centralny dysponuje trzema tradycyjnymi narzędziami prowadzenia polityki pieniężnej: operacjami otwartego rynku, które obejmują kupowanie i sprzedawanie bankom papierów wartościowych; stopą rezerwy obowiązkowej, która określa, jaki minimalny poziom rezerw bank jest prawnie zobowiązany utrzymywać; i wreszcie stopą lombardową, czyli stopą procentową pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym. Najczęściej stosowanym narzędziem są operacje otwartego rynku.

Ekspansywna polityka pieniężna zwiększa ilość pieniądza oraz wartość udzielonych pożyczek i w ten sposób pozwala na obniżenie stóp procentowych w gospodarce, co zwiększa wolumen zagregowanego popytu i przeciwdziała recesji. Restrykcyjna polityka pieniężna zmniejsza ilość pieniądza oraz wartość udzielonych pożyczek i w ten sposób przyczynia się do podniesienia stóp procentowych w gospodarce, co ogranicza wolumen zagregowanego popytu i przeciwdziała inflacji. Podczas recesji w latach 2008–2009 i ponownie w czasie kryzysu pandemicznego w roku 2020 banki centralne na całym świecie wykorzystywały luzowanie ilościowe jako niestandardowe narzędzie służące zwiększaniu podaży funduszy pożyczkowych i tym samym stymulowaniu zagregowanego popytu.

Polityka pieniężna może okazać się nieskuteczna ze względu na kilka czynników: a) transmisja impulsów monetarnych do gospodarki może trwać nawet kilka kwartałów i trudno przewidzieć, jak długi będzie to okres; (b) jeśli banki komercyjne decydują się na utrzymywanie nadmiernych rezerw, polityka pieniężna nie dysponuje narzędziami mogącymi wymusić na nich udzielanie pożyczek; oraz (c) szybkość obiegu pieniądza w gospodarce może zmieniać się w czasie w nieprzewidywalny sposób. Równanie Fischera wyraża wzór: MV = PQ, gdzie M to podaż pieniądza, V – szybkość obiegu pieniądza, P – poziom cen, a Q – wolumen produkcji. Niektóre banki centralne, takie jak Europejski Bank Centralny i Narodowy Bank Polski, stosują strategię bezpośredniego celu inflacyjnego, co oznacza, że jedynym celem banku centralnego jest utrzymanie inflacji na z góry założonym poziomie z niewielkim przedziałem wahań. Inne banki centralne, takie jak System Rezerwy Federalnej Stanów Zjednoczonych, mogą swobodnie koncentrować się na ograniczaniu inflacji lub stymulowaniu gospodarki znajdującej się w recesji, w zależności od tego, który cel wydaje się w danym momencie najważniejszy.