7.2 Jak przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjne podejmują decyzje o produkcji

Wyznaczanie maksymalnego zysku dzięki porównaniu utargu całkowitego i kosztu całkowitego

Przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne może sprzedać dowolną ilość swojego produktu, o ile akceptuje jego cenę rynkową. Jak łatwo zauważyć, choćby dzięki równaniu zapisanemu powyżej, utarg całkowity zależy od sprzedanej ilości i pobieranej ceny. Jeśli firma sprzeda większą ilość, utarg całkowity wzrośnie. Jeśli cena rynkowa wzrasta, utarg całkowity również wzrasta, bez względu na wielkość sprzedaży. Analizę procesu podejmowania decyzji determinującego wielkość produkcji firmy działającej na doskonale konkurencyjnym rynku przeprowadzimy na przykładzie małego przedsiębiorstwa ogrodniczego, które produkuje maliny i sprzedaje je w postaci zamrożonej po 4 zł za opakowanie. Sprzedaż jednego opakowania owoców przyniesie 4 zł, dwóch opakowań 8 zł, trzech opakowań 12 zł itd. Jeśli cena mrożonych malin podwoi się, wówczas sprzedaż jednego opakowania malin przyniesie 8 zł, dwóch opakowań 16 zł, trzech opakowań 24 zł itd.

Tabela 7.1 pokazuje utarg całkowity (ang. total revenue) i koszty całkowite (ang. total costs) producenta malin, które w formie graficznej (odpowiednich krzywych) znajdują się także na Ilustracji 7.2. Oś pozioma pokazuje liczbę opakowań mrożonych malin. Oś pionowa przedstawia zarówno utarg całkowity, jak i koszty całkowite mierzone w złotych. Krzywa kosztu całkowitego przecina oś pionową przy wartości, która określa poziom kosztów stałych, a następnie rośnie wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji (ma nachylenie dodatnie). Wszystkie wykreślone krzywe kosztów charakteryzują się zależnościami, które omówiliśmy w Rozdziale 6 Teoria podaży, kosztów i struktur rynku.

Ilustracja 7.2 Koszt całkowity i utarg całkowity producenta malin Utarg całkowity przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego to linia prosta o nachyleniu dodatnim. Nachylenie jest równe cenie produktu. Koszt całkowity również rośnie, ale nieliniowo. Przy wyższych poziomach produkcji koszt całkowity zaczyna gwałtownie rosnąć z powodu malejących przychodów krańcowych. Maksymalny zysk występuje przy wielkości produkcji, dla której różnica między utargiem całkowitym a kosztem całkowitym jest największa.

Na podstawie krzywych utargu całkowitego i kosztu całkowitego przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne, takie jak plantator malin, może obliczyć wielkość produkcji, która zapewni mu najwyższy poziom zysku. Dla dowolnej wielkości produkcji utarg całkowity pomniejszony o koszt całkowity wyznacza wynik finansowy przedsiębiorstwa (zysk lub stratę). Jednym ze sposobów określenia najbardziej opłacalnej wielkości produkcji jest sprawdzenie, przy jakim wolumenie utarg całkowity przewyższa koszt całkowity o największą wartość. Ilustracja 7.2 pokazuje utarg całkowity, koszt całkowity i zysk na podstawie danych z Tabeli 7.1. Pionowa odległość między utargiem całkowitym a kosztem całkowitym to zysk. Na przykład, przy $\text{Q} = \text{60}$, $\text{TR} = \text{240}$ i $\text{TC} = \text{165}$, różnica pomiędzy utargiem całkowitym i kosztem całkowitym wynosi 75, co jest wartością funkcji zysku dla tej wielkości produkcji. Firma nie osiąga zysku przy każdym poziomie produkcji. W naszym przykładzie koszty całkowite przekraczają utargi całkowite przy poziomach produkcji od 0 do mniej więcej 30, a więc w tym zakresie produkcji przedsiębiorstwo będzie ponosić straty. Przy wielkościach produkcji od 40 do 100 utargi całkowite przewyższają koszty całkowite, więc przedsiębiorstwo osiąga zyski. Natomiast przy każdej wielkości produkcji większej niż 100 całkowite koszty ponownie przekraczają całkowite utargi i przedsiębiorstwo notuje coraz większe straty. Zysk całkowity został zaprezentowany w ostatniej kolumnie Tabeli 7.1. Maksymalny zysk występuje przy produkcji między 70 a 80 i wynosi 90 zł.

Wyższa cena oznaczałaby, że utarg całkowity byłby większy dla każdego poziomu sprzedaży. Niższa cena oznaczałaby zaś, że utarg całkowity byłby mniejszy dla każdej wielkości sprzedaży. Co się stanie, jeśli cena spadnie na tyle, że linia utargu całkowitego znajdzie się poniżej krzywej kosztów całkowitych, czyli dla każdego poziomu produkcji łączne koszty będą wyższe niż utargi? W tym przypadku jedyne, co firma może zrobić, to zaakceptować straty. Jednak przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk będzie preferować taką wielkość produkcji, dla której utarg całkowity jest najbliższy kosztom całkowitym, a zatem straty są najmniejsze.

(W kolejnych podrozdziałach wskazane zostaną warunki, w których jedynym rozsądnym rozwiązaniem jest zamknięcie przedsiębiorstwa ponoszącego straty).

Porównanie utargu krańcowego i kosztów krańcowych

Analiza wykorzystująca utarg całkowity i koszt całkowity, którą opisaliśmy powyżej, nie jest jedynym sposobem określania poziomu produkcji maksymalizującego zysk. W tej sekcji przedstawiamy alternatywne podejście, które wykorzystuje utarg krańcowy i koszt krańcowy.

Przedsiębiorstwa często nie mają niezbędnych danych, aby wyznaczyć krzywą kosztów całkowitych dla wszystkich poziomów produkcji. Nie mogą być pewne, jak wyglądałyby ich koszty całkowite, gdyby, powiedzmy, podwoiły produkcję lub zmniejszyły ją o połowę, ponieważ nigdy nie zdecydowały się na tak daleko idącą zmianę. Zamiast tego przedsiębiorstwa eksperymentują. Produkują nieco większą lub mniejszą ilość i obserwują, jak wpływa to na zyski. Z ekonomicznego punktu widzenia to praktyczne podejście do problemu maksymalizacji zysków oznacza zbadanie, w jaki sposób niewielkie zmiany produkcji wpływają na utarg krańcowy i koszt krańcowy.

Ilustracja 7.3 przedstawia krzywe utargu krańcowego i kosztu krańcowego w oparciu o wartości przychodu całkowitego i kosztu całkowitego z Tabeli 7.1. Krzywa utargu krańcowego (ang. marginal revenue) przedstawia dodatkowy przychód uzyskany ze sprzedaży kolejnego dobra lub usługi. Jak wspomniano wcześniej, przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne ma do czynienia z doskonale elastyczną krzywą popytu na swój produkt – co oznacza, że krzywa popytu przedsiębiorstwa jest linią poziomą leżącą na wysokości ceny rynkowej. Oznacza to również, że krzywa utargu krańcowego przedsiębiorstwa pokrywa się z linią jego popytu: za każdym razem, gdy konsument chce nabyć dodatkową jednostkę produkcji, przedsiębiorstwo sprzedaje ją po cenie rynkowej, zaś przychód wzrasta o stałą kwotę równą tej cenie. W naszym przykładzie za każdym razem, gdy przedsiębiorstwo sprzedaje opakowanie mrożonych malin, utarg rośnie o 4 zł. Wartości (w zł) przychodu całkowitego i przychodu krańcowego plantatora malin prezentuje Tabela 7.2. Powyższa zależność między utargiem krańcowym a ceną dotyczy tylko przedsiębiorstw działających w warunkach konkurencji doskonałej i będących biorcami cen, dla których:

Wzór na utarg krańcowy:

Zauważ, że utarg krańcowy nie zmienia się, gdy firma produkuje więcej. Dzieje się tak, ponieważ w warunkach doskonałej konkurencji cena jest określana przez rynkowe podaż i popyt. Cena nie zmienia się, gdy plantator zwiększa produkcję i sprzedaż (przy założeniu, że ze względu na stosunkowo niewielki rozmiar tej i innych firm produkujących mrożone maliny zwiększenie jej podaży nie ma wpływu na całkowitą podaż na rynku, na którym ustalana jest cena).

Ponieważ przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne jest biorcą ceny (cenobiorcą) może sprzedawać dowolną ilość po cenie ustalonej na rynku. Koszt krańcowy (marginal cost), czyli koszt dodatkowej sprzedanej jednostki, obliczamy, dzieląc zmianę kosztu całkowitego przez zmianę ilości. Wzór na koszt krańcowy jest następujący:

W przykładzie z producentem malin z Ilustracji 7.3, Ilustracji 7.4 i Tabeli 7.3 koszt krańcowy na początku spada wraz ze wzrostem produkcji z 10 do 20, a później również 30 i 40 opakowań malin – jest to odzwierciedleniem rosnących przychodów krańcowych, co nie jest rzadkością przy niskich poziomach produkcji. Jednak w pewnym momencie koszty krańcowe zaczynają rosnąć, co znów odzwierciedla dość typową zależność związaną z malejącymi przychodami krańcowymi wraz ze wzrostem produkcji powyżej pewnego poziomu. Jeśli przedsiębiorstwo produkuje ilość, dla której $\text{MR} > \text{MC}$, np. 40 lub 50 opakowań malin, może zwiększyć zysk poprzez zwiększenie produkcji, ponieważ utarg krańcowy przekracza wówczas koszt krańcowy. Jeśli przedsiębiorstwo produkuje ilość, dla której $\text{MC} > \text{MR}$, np. 90 lub 100 opakowań, może zwiększyć zysk poprzez zmniejszenie produkcji, ponieważ spadek kosztu krańcowego będzie większy niż spadek utargu krańcowego. Wielkość produkcji maksymalizująca zysk występuje, gdy $\text{MR} = \text{MC}$ (lub blisko tego punktu).

Ilustracja 7.3 Utargi krańcowe i koszty krańcowe producenta malin: pojedyncze przedsiębiorstwo Dla przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego krzywa utargu krańcowego (MR) jest linią poziomą, ponieważ utarg krańcowy jest równy cenie dobra określonej przez rynek, jak pokazuje Ilustracja 7.4. Krzywa kosztu krańcowego (MC) może być początkowo nachylona w dół, jeśli dla niewielkich rozmiarów produkcji przychody krańcowe rosną, ale wraz ze wzrostem wolumenu produkcji uzyskuje dodatnie nachylenie, co odzwierciedla malejące przychody krańcowe.

Ilustracja 7.4 Utargi krańcowe i koszty krańcowe producenta malin: cały rynek Cena równowagi na rynku malin jest określana poprzez interakcję podaży i popytu i wynosi 4 zł.

W niniejszym przykładzie krzywe przychodu krańcowego i kosztu krańcowego (ang. marginal cost) przecinają się przy cenie 4 zł i produkcji na poziomie 80 opakowań. Gdyby nasz plantator zaczął od produkcji na poziomie 60 opakowań, a następnie eksperymentował ze zwiększeniem produkcji do 70, utarg krańcowy związany ze wzrostem produkcji i sprzedaży przewyższyłby koszt krańcowy – a więc zysk by się zwiększył. Plantator malin miałby zatem motywację do rozwijania produkcji. Przy poziomie produkcji równym 80 koszt krańcowy i utarg krańcowy są sobie równe, więc wzrost produkcji do tego poziomu nie wpływa na wielkość zysku, jest on taki sam jak dla produkcji na poziomie 70 opakowań. Gdyby jednak nasz przedsiębiorca dalej eksperymentował ze zwiększaniem produkcji z 80 do 90 opakowań, zauważyłby, że koszty krańcowe wzrostu produkcji są większe niż utargi krańcowe, a więc zyski spadają.

Punkt maksymalizacji zysku dla przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego występuje przy poziomie produkcji, dla którego utarg krańcowy jest równy kosztowi krańcowemu, tzn. gdy $\text{MR} = \text{MC}$. Na wykresie takim poziomem produkcji jest $\text{Q} = \text{80}$.

Ponieważ utarg krańcowy przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego jest równy cenie rynkowej (P), warunek maksymalizacji zysku dla przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego możemy również określić jako konieczność wytwarzania wielkości produkcji, dla której $\text{P} = \text{MC}$.

Obliczanie zysków i strat na podstawie krzywej kosztów przeciętnych

Czy produkcja na poziomie, który zrównuje utarg krańcowy i koszt krańcowy (zgodnie z warunkiem $\text{MR} = \text{MC}$), faktycznie prowadzi do osiągnięcia zysku ekonomicznego? Odpowiedź zależy od relacji ceny do przeciętnego kosztu całkowitego, czyli od zysku przeciętnego albo inaczej marży zysku (ang. profit margin). Jeśli cena rynkowa jest wyższa niż przeciętny koszt produkcji dla danego wolumenu, wówczas marża zysku jest dodatnia i przedsiębiorstwo osiąga zysk. Natomiast jeśli cena rynkowa jest niższa niż przeciętny koszt produkcji, marża zysku jest ujemna i przedsiębiorstwo ponosi straty. Możesz pomyśleć, że w tej sytuacji przedsiębiorstwo będzie chciało natychmiast zakończyć działalności. Pamiętaj jednak, że firma poniosła już koszty stałe, takie jak zakup wyposażenia, więc może jeszcze przez jakiś czas produkować mimo ponoszonych strat. Tabela 7.3 ponownie przedstawia przykład producenta malin. Ilustracja 7.5 przedstawia trzy położenia, w jakich znaleźć się może to przedsiębiorstwo: (a) cena przecina się z kosztem krańcowym na poziomie wyższym od kosztu przeciętnego, (b) cena przecina się z kosztem krańcowym na poziomie równym kosztowi przeciętnemu oraz (c) cena przecina się z kosztem krańcowym na poziomie niższym od kosztu przeciętnego.

Ilustracja 7.5 Cena i koszt przeciętny producenta malin Na panelu (a) cena przecina koszt krańcowy powyżej krzywej kosztu przeciętnego. Ponieważ cena jest wyższa niż koszt przeciętny, przedsiębiorstwo osiąga zysk. Na panelu (b) cena przecina koszt krańcowy w punkcie minimum krzywej kosztu przeciętnego. Ponieważ cena jest równa kosztowi przeciętnemu, przedsiębiorstwo osiąga próg rentowności (nie ma zysków ekonomicznych). Na panelu (c) cena przecina koszt krańcowy poniżej krzywej kosztu przeciętnego. Ponieważ cena jest niższa niż koszt przeciętny, przedsiębiorstwo ponosi stratę.

Rozważmy sytuację, w której cena wynosi 5 zł za opakowanie mrożonych malin. Regułą pozwalającą na maksymalizację zysku dla przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego jest wytwarzanie takiego poziomu produkcji, dla którego $\text{Cena} = \text{MR} = \text{MC}$, a więc producent malin wyprodukuje ok. 85 opakowań, co jest oznaczone jako punkt E' na Ilustracji 7.5 (a). Pamiętając, że powierzchnia prostokąta jest równa jego podstawie pomnożonej przez wysokość, utarg całkowity plantatora jest zatem równy polu prostokąta wyznaczonego przez połączenie początku układu współrzędnych, wielkości produkcji na poziomie 85 opakowań malin (podstawa), punktu E' (wysokość), ceny równej 5 zł i znów początku układu współrzędnych. Koszt przeciętny wyprodukowania 85 opakowań jest wyznaczony przez punkt C' i wynosi ok. 3,50 zł. Koszt całkowity jest równy produkcji na poziomie 85 opakowań pomnożonej przez koszt przeciętny równy 3,50 zł, co odzwierciedla pole prostokąta wyznaczonego przez połączenie początku układu współrzędnych, wielkości produkcji na poziomie 85 opakowań, punktu C', wartości kosztu przeciętnego (3,5 zł) odłożonej na osi pionowej i znów początku układu współrzędnych. Różnica między utargiem całkowitym a kosztem całkowitym to zysk. Tak więc zysk jest równy polu niebieskiego prostokąta.

Obliczenia:

Możemy to także obliczyć w następujący sposób:

Rozważmy teraz Ilustracja 7.5 (b), na którym cena spadła do 2,75 zł za opakowanie mrożonych malin. Przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne ponownie wybierze wielkość produkcji zgodnie z warunkiem: $\text{Cena} = \text{MR} = \text{MC}$, więc wyprodukowana ilość wyniesie 75. Przy tym poziomie ceny i wielkości produkcji krzywa kosztu krańcowego przecina się z krzywą kosztu przeciętnego, a cena otrzymywana przez przedsiębiorstwo jest dokładnie równa przeciętnemu kosztowi produkcji. Nazywamy to progiem rentowności (ang. break even point).

Utarg całkowity przedsiębiorstwa przy tej cenie jest równy polu prostokąta wyznaczonego przez połączenie początku układu współrzędnych, produkcji na poziomie 75 opakowań (podstawa), punktu E (wysokość), ceny na poziomie 2,75 i ponownie początku układu współrzędnych. Wartość funkcji kosztu przeciętnego odpowiadająca ilości $\text{Q} = \text{75}$, czyli punkt E, pokazuje koszt przeciętny wytworzenia danego wolumenu produkcji. Koszt całkowity jest równy ilości 75 pomnożonej przez koszt przeciętny na poziomie 2,75 zł, co jest pokazane jako pole prostokąta wyznaczonego przez połączenie początku układu współrzędnych, produkcji na poziomie 75, punktu E, wartości kosztu przeciętnego odłożonej na osi pionowej i ponownie początku układu współrzędnych. Jak widać, prostokąty określające utarg całkowity i koszt całkowity są takie same. Przedsiębiorstwo osiąga zatem zerowy zysk. Obliczenia są następujące:

Możemy to także obliczyć jako:

Na Ilustracji 7.5 (c) cena rynkowa spadła jeszcze bardziej, do 2 zł za opakowanie mrożonych malin. Przy tej cenie utarg krańcowy przecina się z kosztem krańcowym przy produkcji równej 65. Utarg całkowity przedsiębiorstwa jest równy polu prostokąta wyznaczonego przez połączenie początku układu współrzędnych, produkcji na poziomie 65 opakowań (podstawa), punktu E” (wysokość), ceny 2 zł i ponownie początku układu współrzędnych. Koszt przeciętny wyprodukowania 65 opakowań jest oznaczony jako C” i wynosi ok. 2,73 zł. Całkowite koszty będą równe produkcji na poziomie 65 pomnożonej przez koszt przeciętny 2,73 zł, co ilustruje pole prostokąta wyznaczonego przez połączenie początku układu współrzędnych, produkcji na poziomie 65, punktu C”, wartości kosztu przeciętnego odłożonej na osi pionowej i ponownie początku układu współrzędnych. Porównując pola tych dwóch prostokątów, zauważymy, że utarg całkowity jest mniejszy niż koszt całkowity. A zatem, przedsiębiorstwo traci pieniądze, a strata (ujemny zysk) jest równa polu różowego prostokąta.

Obliczenia są następujące:

lub:

Jeśli cena rynkowa, którą posługuje się firma doskonale konkurencyjna, wskazuje na wielkość produkcji, dla której koszt przeciętny jest niższy od tej ceny, przedsiębiorstwo osiągnie zyski. Natomiast jeśli cena rynkowa determinuje wytwarzanie wolumenu produkcji, dla którego koszt przeciętny jest równy cenie, co ma miejsce w punkcie minimum krzywej AC, przedsiębiorstwo zanotuje zerowe zyski. Wreszcie jeśli cena wskazuje na poziom produkcji, dla którego koszt przeciętny jest wyższy od tej ceny, przedsiębiorstwo poniesie straty. Tabela 7.4 podsumowuje powyższe konstatacje.

Cena zamknięcia

Sytuacja, w której przedsiębiorstwo notuje straty, automatycznie nasuwa pytanie o to, czy nie powinno wstrzymać produkcji i w ten sposób uniknąć ich ponoszenia. Aby zrozumieć, dlaczego zakończenie działalności wcale nie musi być najkorzystniejszą opcją, powinniśmy sobie uświadomić, że wstrzymanie produkcji wprawdzie zredukuje koszty zmienne do zera, ale w krótkim okresie przedsiębiorstwo i tak nie uniknie kosztów stałych. Oznacza to, że nawet jeśli firma wytworzy zerową wielkość produkcji, wciąż będzie generować straty, ponieważ nadal będzie musiała opłacać koszty stałe.

Jako przykład rozważmy sytuację Klubu dla Mam, który podpisał umowę z Centrum Handlowym na wynajem powierzchni za 10 000 zł miesięcznie. Jeśli firma zdecyduje się działać, jej koszty krańcowe związane z zatrudnieniem opiekunek dla dzieci wyniosą 15 000 zł miesięcznie. Jeśli to mikroprzedsiębiorstwo zostanie zamknięte, nadal będzie musiało opłacać czynsz, ale nie będzie wypłacać pensji pracownikom. Tabela 7.5 przedstawia trzy możliwe scenariusze. W pierwszym z nich Klub dla Mam nie ma żadnych klientów, a zatem nie osiąga żadnych utargów. W takim przypadku ponosi straty w wysokości 10 000 zł równe kosztom stałym. W drugim scenariuszu klub ma klientów, którzy przynoszą utarg w kwocie 10 000 zł miesięcznie. Ostatecznie zatem firma ponosi stratę w wysokości 15 000 zł z powodu konieczności zatrudniania opiekunek zajmujących się maluchami. W trzecim scenariuszu Klub dla Mam osiąga utarg w wysokości 20 000 zł miesięcznie, czyli ponosi stratę w wysokości 5000 zł.

We wszystkich trzech przypadkach Klub dla Mam osiąga stratę. A zatem w długim okresie, po tym, jak umowa najmu wygaśnie (i przy założeniu, że utargi nie wzrosną), firma powinna wstrzymać działalność. Jednak w krótkim okresie decyzje mogą być inne w zależności od wielkości strat i tego, czy firma jest w stanie zarobić na koszty zmienne. W scenariuszu pierwszym firma nie ma żadnych utargów, więc zatrudnienie opiekunek oznaczałoby pojawienie się kosztów zmiennych i powiększyłoby stratę. Firma powinna zatem zostać zamknięta i pokrywać tylko koszty stałe. W scenariuszu drugim kontynuowanie działalności również powiększałoby stratę, ponieważ przedsiębiorstwo nie generuje wystarczających utargów, aby pokryć wynikające z jego funkcjonowania koszty zmienne. Powinno więc natychmiast zostać zamknięte i ponosić tylko koszty stałe. Jeśli cena jest poniżej minimum przeciętnego kosztu zmiennego, firma musi zostać zamknięta nawet w krótkim okresie. Natomiast w scenariuszu trzecim utarg Klubu dla Mam jest na tyle wysoki, że strata zmniejsza się przy utrzymywaniu działalności, więc w krótkim okresie firma powinna funkcjonować.

Wróćmy do przykładu związanego z produkcją i sprzedażą malin. Ilustracja 7.6 wskazuje, że kontynuowanie produkcji w krótkim okresie jest uzasadnione tylko wtedy, gdy cena przekracza przeciętny koszt zmienny. Jeżeli przedsiębiorstwo działa poniżej progu rentowności, w którym cena równa się kosztowi przeciętnemu, ponosi stratę, więc stoi przed dwiema możliwościami: kontynuować produkcję ze stratą lub wstrzymać działalność. Która opcja jest lepsza? Oczywiście ta, przy której strata pieniędzy jest najmniejsza.

Przy cenie 2 zł za opakowanie malin, jak pokazuje Ilustracja 7.2 (a), jeśli przedsiębiorstwo zdecyduje się działać, będzie produkować 65 opakowań malin i poniesie stratę w wysokości 47,45 zł (jak zostało to wyjaśnione w poprzedniej sekcji). Alternatywą byłoby wstrzymanie działalności i poniesienie straty równej kosztom stałym w wysokości 62 zł. Ponieważ strata w wysokości 47,45 zł jest w oczywisty sposób mniejsza niż strata w kwocie 62 zł, wybór maksymalizujący zysk (lub, jak w tym przypadku, minimalizujący stratę) polega na kontynuowaniu produkcji. Kluczowe jest to, że cena przewyższa przeciętne koszty zmienne. A zatem przy obecnej cenie przedsiębiorstwo jest w stanie pokryć wszystkie swoje koszty zmienne, a utarg wystarcza jeszcze na pokrycie części kosztów stałych. Tak więc strata jest równa tylko części kosztów stałych, których przedsiębiorstwo nie jest w stanie w całości opłacić, co jest rzecz jasna mniejszą kwotą niż łączna suma kosztów stałych. Gdyby jednak cena spadła do 1,50 zł za opakowanie, jak pokazuje Ilustracja 7.6 (b) i gdyby firma zastosowała zasadę $\text{P} = \text{MR} = \text{MC}$, to wyprodukowałaby ilość równą 60. Cena jest jednak wówczas na poziomie niższym od przeciętnego kosztu zmiennego. Jeśli przedsiębiorstwo nie jest w stanie pokryć płac swoich pracowników (koszty zmienne) dzięki wypracowanemu utargowi, to musi zostać zamknięte. Przy tej cenie i poziomie produkcji utarg całkowity byłby równy 90 zł (ilość 60 pomnożona przez cenę 1,50 zł), a koszt całkowity wyniósłby 165 zł, prowadząc do strat w wysokości 75 zł. Jeśli przedsiębiorstwo zostanie zamknięte, musi opłacić tylko koszty stałe w kwocie 62 zł, więc wstrzymanie działalności jest lepszym rozwiązaniem niż sprzedawanie malin po cenie 1,50 zł za opakowanie.

Ilustracja 7.6 Cena zamknięcia dla producenta malin Na panelu (a) przedsiębiorstwo produkuje 65 sztuk. Ponosi stratę w wysokości 47,50 zł, ale cena znajduje się powyżej przeciętnego kosztu zmiennego, więc firma kontynuuje działalność. Na panelu (b) utarg całkowity wynosi 90 zł, a koszt całkowity 165 zł, co daje łączne straty w wysokości 75 zł. Jeśli przedsiębiorstwo zostanie zamknięte, musi opłacić tylko koszty stałe w wysokości 62 zł. Wstrzymanie działalności jest zatem lepszym rozwiązaniem niż sprzedaż po cenie 1,50 zł za opakowanie.

Z Tabeli 7.6 wynika, że jeśli cena spadnie poniżej poziomu równego ok. 1,65 zł, czyli minimum przeciętnego kosztu zmiennego, przedsiębiorstwo musi wstrzymać działalność.

Punkt przecięcia krzywej przeciętnego kosztu zmiennego i krzywej kosztu krańcowego wskazujący cenę, poniżej której przedsiębiorstwo nie miałoby wystarczających utargów, aby pokryć swoje koszty zmienne, nazywa się ceną zamknięcia (ang. shutdown point) Jeśli przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne napotyka na cenę rynkową na poziomie wyższym od ceny zamknięcia, to pokrywa z nawiązką swoje koszty zmienne. Przy cenie wyższej od ceny zamknięcia firma osiąga również wystarczający utarg, aby pokryć przynajmniej część kosztów stałych, więc powinna produkować, nawet jeśli ponosi stratę w krótkim okresie, ponieważ ta strata będzie mniejsza niż całkowity koszt stały. Jeśli jednak przedsiębiorstwo napotyka na cenę niższą od ceny zamknięcia, to nie pokrywa nawet swoich kosztów zmiennych. W tym przypadku kontynuowanie produkcji prowadzi do jeszcze większych strat i przedsiębiorstwo powinno natychmiast zaprzestać działalności. Podsumowując, jeżeli:

• cena < minimalny krótkookresowy przeciętny koszt zmienny, to przedsiębiorstwo wstrzymuje produkcję w krótkim okresie
• cena > minimalny krótkookresowy przeciętny koszt zmienny, to przedsiębiorstwo kontynuuje produkcję w krótkim okresie

Krótkookresowe wyniki przedsiębiorstw doskonale konkurencyjnych

Krzywe kosztu przeciętnego i przeciętnego kosztu zmiennego dzielą krzywą kosztu krańcowego na trzy segmenty jak obrazuje to Ilustracja 7.7. Przy danej cenie rynkowej doskonale konkurencyjne przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk wybiera poziom produkcji, dla którego cena i utarg krańcowy (czyli te same wielkości dla firmy działającej w ramach konkurencji doskonałej) są równe kosztowi krańcowemu: $\text{P} = \text{MR} = \text{SMC}$.

Ilustracja 7.7 Zysk, strata, wstrzymanie działalności Krzywą kosztu krańcowego możemy podzielić na trzy segmenty w zależności od punktów jej przecięcia z krzywymi kosztu przeciętnego i kosztu zmiennego. Punkt, w którym SMC przecina SATC, nazywamy progiem rentowności. Jeśli przedsiębiorstwo napotyka na cenę rynkową, która jest na poziomie wyższym niż próg rentowności, to jest też ona wyższa niż koszt przeciętny i przedsiębiorstwo notuje zyski ekonomiczne. Jeśli cena znajduje się dokładnie na wysokości progu rentowności, przedsiębiorstwo osiąga zerowy zysk ekonomiczny. Jeśli cena spadnie do strefy pomiędzy ceną zamknięcia a progiem rentowności, przedsiębiorstwo ponosi stratę, ale powinno kontynuować działalność w krótkim okresie, ponieważ pokrywa nie tylko swoje koszty zmienne, lecz również część kosztów stałych. Jeśli cena spadnie poniżej poziomu ceny zamknięcia, przedsiębiorstwo powinno wstrzymać produkcję, jako że nie pokrywa nawet kosztów zmiennych.

Najpierw rozważmy sytuację w segmencie położonym najwyżej na krzywej kosztu krańcowego, gdzie ceny są wyższe od progu rentowności, w którym koszt krańcowy (SMC) przecina się z kosztem przeciętnym (SATC). Przy każdej cenie powyżej tego punktu przedsiębiorstwo osiąga dodatni zysk w krótkim okresie. Jeśli cena spadnie dokładnie do poziomu odpowiadającemu progowi rentowności, gdzie przecinają się krzywe SMC i SATC, przedsiębiorstwo osiąga zerowy zysk ekonomiczny. Jeśli cena znajdzie się w strefie pomiędzy progiem rentowności, gdzie SMC przecina SATC, a ceną zamknięcia, gdzie SMC przecina SAVC, przedsiębiorstwo ponosi stratę w krótkim okresie, ale ponieważ utarg przedsiębiorstwa pokrywa nie tylko koszty zmienne, ale też część kosztów stałych, strata jest mniejsza niż w przypadku natychmiastowego zamknięcia firmy. Na koniec rozważmy cenę na poziomie równym lub niższym od ceny zamknięcia, gdzie SMC przecina SAVC. Przy każdej cenie z tego przedziału przedsiębiorstwo powinno natychmiast wstrzymać działalność, ponieważ nie jest w stanie pokryć nawet swoich kosztów zmiennych. Przy cenie zamknięcia utarg pokrywa w całości koszty zmienne, więc z punktu widzenia przedsiębiorstwa nie ma znaczenia, czy zostanie zamknięte, czy będzie produkować, gdyż w obu przypadkach strata będzie równa kosztom stałym.

Koszt krańcowy i krzywa podaży przedsiębiorstwa

Krzywa podaży przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego to krzywa jego kosztów krańcowych powyżej punktu minimum przeciętnego kosztu zmiennego. Aby zrozumieć, dlaczego to zaskakujące spostrzeżenie jest prawdziwe, zastanów się, jaką zależność ilustruje w istocie krzywa podaży. Przedsiębiorstwo sprawdza cenę rynkową, a następnie patrzy na swoją krzywą podaży, aby zdecydować, jaką ilość wyprodukować. Teraz zastanów się, co to znaczy, że przedsiębiorstwo maksymalizuje swoje zyski, produkując ilość, dla której $\text{P} = \text{SMC}$. Ta reguła oznacza, że przedsiębiorstwo sprawdza cenę rynkową, a następnie patrzy na swój koszt krańcowy, aby określić wielkość produkcji, i upewnia się, że cena jest większa od minimalnego przeciętnego kosztu zmiennego. A zatem krzywa kosztu krańcowego powyżej punktu minimum na krzywej przeciętnego kosztu zmiennego jest krzywą podaży przedsiębiorstwa.

Jak to stwierdziliśmy w Rozdziale 3 Popyt i podaż, najważniejszymi czynnikami, które powodują przesunięcie krzywych podaży, są zmiany kosztów wytwarzania. Na przykład niższa cena kluczowych czynników wytwórczych lub nowe technologie obniżające koszty produkcji powodują przesunięcie krzywej podaży w prawo. Z kolei złe warunki atmosferyczne lub dodatkowe regulacje państwa mogą zwiększyć koszty wytwarzania niektórych towarów w sposób powodujący przesunięcie krzywej podaży w lewo. Możemy również interpretować przesunięcia krzywej podaży przedsiębiorstwa jako przesunięcia krzywej kosztów krańcowych. Zmiana kosztów produkcji, która zwiększa koszty krańcowe dla wszystkich poziomów produkcji – przesuwając wykres SMC w górę i w lewo – powoduje, że doskonale konkurencyjne przedsiębiorstwo będzie produkować mniej przy danej cenie rynkowej. I odwrotnie, zmiana kosztów produkcji, która zmniejsza koszty krańcowe dla każdego poziomu produkcji, powoduje przesunięcie wykresu SMC w dół i w prawo, w wyniku czego przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne zdecyduje się zwiększyć produkcję przy każdym poziomie ceny. Poniższa Ramka Przy jakiej cenie przedsiębiorstwo powinno kontynuować produkcję w krótkim okresie? przedstawia odpowiedni przykład liczbowy.

Krok 1. Określ strukturę kosztów przedsiębiorstwa. Dla danych całkowitych kosztów stałych i zmiennych oblicz koszt całkowity, przeciętny koszt zmienny, przeciętny koszt całkowity i koszt krańcowy. Postępuj zgodnie ze wzorami podanymi w Rozdziale 6 Teoria podaży, kosztów i struktur rynku. Obliczenia znajdują się w Tabeli 7.8.

Krok 2. Określ cenę rynkową, jaką przedsiębiorstwo otrzymuje za swój produkt. Ponieważ przedsiębiorstwo w konkurencji doskonałej jest biorcą ceny, cena rynkowa jest stała. Przy danej cenie oblicz utarg całkowity jako iloczyn ceny i ilości dla wszystkich poziomów produkcji. W naszym przykładzie cena wynosi 28 zł. Widać to w drugiej kolumnie Tabeli 7.9.

Krok 3. Oblicz zysk jako utarg całkowity pomniejszony o koszt całkowity co jest pokazane w Tabeli 7.10.

Krok 4. Aby znaleźć poziom produkcji maksymalizujący zysk, spójrz na kolumnę „Koszt krańcowy” (jak pokazuje Tabela 7.11) i określ, dla jakiego poziomu produkcji koszt krańcowy jest równy cenie rynkowej. Wolumen produkcji, dla którego cena równa się kosztowi krańcowemu, to właśnie poziom maksymalizujący zysk.

Krok 5. Po ustaleniu poziomu produkcji maksymalizującego zysk (w naszym przypadku produkcja równa 5) możesz spojrzeć na wielkość osiąganych zysków (w naszym przypadku 40 zł).

Krok 6. Jeśli przedsiębiorstwo ponosi stratę, musi ustalić, czy ma kontynuować produkcję, dla której cena równa się utargowi krańcowemu i kosztowi krańcowemu, czy też wstrzymać działalność i ponosić tylko koszty stałe.

Krok 7. Sprawdź, czy dla poziomu produkcji, dla którego utarg krańcowy jest równy kosztowi krańcowemu, cena rynkowa jest większa niż przeciętny koszt zmienny wytworzenia tej wielkości produkcji.

• Jeżeli $\text{P} > \text{SAVC}$ i jednocześnie $\text{P} < \text{SATC}$, przedsiębiorstwo kontynuuje produkcję w krótkim okresie, ponosząc stratę ekonomiczną.
• Jeżeli $\text{P} < \text{SAVC}$, przedsiębiorstwo przestaje produkować i ponosi jedynie koszty stałe.

W naszym przykładzie cena 28 zł jest wyższa niż przeciętny koszt zmienny wytworzenia 5 jednostek (16 zł), więc przedsiębiorstwo kontynuuje produkcję.