7.1 Specyfika konkurencji doskonałej jako struktury rynku

Przedsiębiorstwa działają w ramach konkurencji doskonałej (ang. perfect competition), gdy w ich gałęzi występują następujące warunki: (1) bardzo dużo przedsiębiorstw wytwarza identyczny produkt (produkty); (2) istnieje wielu nabywców kupujących produkt oraz wielu sprzedawców sprzedających produkt; (3) nabywcy i sprzedawcy mają wszystkie istotne informacje, aby podejmować racjonalne decyzje dotyczące kupowanego i sprzedawanego produktu; i wreszcie (4) – przedsiębiorstwa mogą wchodzić na rynek i opuszczać go bez ograniczeń, nie ponosząc przy tym żadnych kosztów – innymi słowy, nie istnieją bariery wejścia i wyjścia z gałęzi.

Przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne (ang. perfectly competitive firm) jest określane jako biorca ceny (w literaturze funkcjonuje również określenie cenobiorca) (ang. price taker), ponieważ presja konkurentów zmusza go do zaakceptowania obowiązującej na rynku ceny równowagi. Jeśli firma na rynku doskonale konkurencyjnym podniesie cenę swojego produktu nawet o grosz, nie będzie w stanie nic sprzedać, bo potencjalni nabywcy sięgną po tańsze produkty oferowane przez konkurentów. Kiedy plantator pszenicy, jak wspomnieliśmy w Ramce Liczba sprzedawców liczona na pęczki, chce znać aktualną cenę pszenicy, musi to sprawdzić, korzystając z ogólnodostępnych informacji podawanych przez media. W podobnej sytuacji jest każdy podmiot, który chce kupić pszenicę. Jeśli zaoferuje sprzedawcy cenę, która jest niższa od rynkowej, nikt nie będzie mu chciał sprzedać nawet kilograma. Cenę rynkową określają podaż i popyt na całym rynku, a nie decyzje pojedynczego rolnika lub nabywcy pszenicy. Oznacza to jednak, że ze względu na relatywnie niewielką ilość lub liczbę produktów oferowaną przez pojedyncze przedsiębiorstwo działające na tym rynku w stosunku do całej podaży rynkowej, może ono zwiększać lub zmniejszać produkcję bez zauważalnego wpływu na całkowitą wielkość podaży i cenę rynkową charakteryzujące konkretną gałąź.

Tak jak wskazaliśmy powyżej, struktury rynku, w tym konkurencja doskonała, to modele opisujące działanie realnych przedsiębiorstw, ale – co jest charakterystyczne dla modeli – pokazują one pewien uproszczony obraz rzeczywistości. Producenci w bardzo wielu gałęziach gospodarki w istocie mają do czynienia z wieloma konkurencyjnymi firmami sprzedającymi bardzo podobne towary i często muszą działać jako cenobiorcy. Ekonomiści zwykle używają rynków rolnych jako przykładu gałęzi doskonale konkurencyjnych. Te same zboża uprawiane przez różnych rolników są postrzegane przez nabywców jako produkt całkowicie standardowy (choć oczywiście pewne różnice pomiędzy poszczególnymi plantatorami, np. w wilgotności ziarna, mogą się pojawić). Zgodnie z danymi publikowanymi przez Główny Urząd Statystyczny cena za tonę pszenicy konsumpcyjnej w sierpniu 2021 r. kształtowała się na poziomie ok. 800 zł, z bardzo niewielkimi różnicami w poszczególnych województwach odzwierciedlającymi zróżnicowanie kosztów transportu zboża do punktów skupu. Plantator pszenicy, który próbowałby ją sprzedawać po 900 zł za tonę, nie znalazłby nabywców. Przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne nie będzie sprzedawać także poniżej ceny równowagi. Dlaczego miałoby to robić, skoro może zbyć wszystko po wyższej cenie? Czy oferowanie pszenicy w cenie 700 zł za tonę miałoby jakikolwiek sens, jeśli właściciel elewatora za tę samą ilość zapłaci 800 zł? Innymi przykładami rynków rolnych, które działają w warunkach zbliżonych do doskonale konkurencyjnych, są małe przydrożne targowiska produktów rolnych i drobni rolnicy ekologiczni.

Niniejszy rozdział prezentuje proces decyzyjny, który determinuje wielkość produkcji nastawionego na zysk przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej. Firmy biorą pod uwagę swoje koszty, które omówiliśmy w Rozdziale 6 Teoria podaży, kosztów i struktur rynku. W krótkim okresie przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne będzie poszukiwać takiej wielkości produkcji, przy której zyski są największe lub, jeśli osiągnięcie zysków nie jest możliwe, straty są najmniejsze.

W długim okresie zyski ekonomiczne przyciągną konkurencję, gdyż na rynek wejdą zwabione nimi kolejne przedsiębiorstwa. Z kolei straty ekonomiczne spowodują, że niektóre przedsiębiorstwa wyjdą z rynku. Ostatecznie rynki doskonale konkurencyjne osiągną długookresową równowagę, gdy zyski ekonomiczne każdego z działających na nim podmiotów zostaną zredukowane do zera. Wówczas żadne nowe przedsiębiorstwa nie będą chciały wejść na rynek, a istniejące przedsiębiorstwa nie będą chciały z niego wyjść.