Cel dydaktyczny rozdziału
Dzięki lekturze tego rozdziału dowiesz się:
- Jaką rolę odgrywa popyt globalny w modelu keynesowskim
- Jakie są założenia modelu keynesowskiego
- Jaką relację ilustruje krzywą Phillipsa
- W jaki sposób ekonomiści keynesowscy postrzegają działanie mechanizmu rynkowego
Do przemyślenia
Globalny kryzys finansowy
Kryzys finansowy, który silnie dotknął amerykańską gospodarkę w latach 2008–2009, miał negatywne konsekwencje dla całego świata, w tym w pewnym stopniu również dla Polski. Według Amerykańskiego Urzędu Statystyki Pracy (Bureau of Labor Statistics, BLS) liczba bezrobotnych obywateli wzrosła w USA z 6,8 mln w maju 2007 r. do 15,4 mln w październiku roku 2009. W tym samym okresie, zgodnie z szacunkami U.S. Census Bureau, zamknięto ok. 170 tys. małych firm. Masowe zwolnienia osiągnęły szczyt w lutym 2009 r., kiedy pracodawcy wręczyli wypowiedzenie ponad 326 tys. pracowników (w Polsce bezrobocie, mierzone zgodnie z metodą stosowaną przez Eurostat, a więc dającą zazwyczaj niższy odczyt, wzrosło z poziomu 7,1% w roku 2008 do 10,3% w 2013). Wielkość produkcji oraz produktywność czynników wytwórczych w Stanach Zjednoczonych również spadły. Utrata pracy, kurcząca się wartość domów, malejące dochody i gwałtowny wzrost obaw o przyszłość spowodowały zmniejszenie wydatków konsumpcyjnych. Zgodnie z danymi Amerykańskiego Urzędu Statystyki Pracy wydatki gospodarstw domowych zmalały o 7,8%.
Przejęcia nieruchomości na masową skalę i krach na rynkach finansowych wymagały natychmiastowych działań amerykańskich władz (Kongresu oraz prezydenta) i Banku Rezerwy Federalnej (amerykańskiego banku centralnego). Administracja prezydencka wdrożyła programy takie jak American Restoration and Recovery Act, aby pomóc milionom ludzi, m.in. udzielając ulg podatkowych nabywcom domów czy też przedłużając okres wypłaty zasiłków dla bezrobotnych. Pomimo tych działań recesja dotknęła miliony obywateli, z których wielu straciło dach nad głową. Jej efektem był spadek wydatków konsumpcyjnych oraz wzrost skali wypłat zasiłków dla bezrobotnych. Wprawdzie po zakończeniu globalnego kryzysu finansowego Stany Zjednoczone weszły w okres ożywienia gospodarczego, który trwał do czasu wybuchu pandemii koronawirusa, jednak ludzie odczuwali skutki tego załamania przez kolejną dekadę.
Jaka była przyczyna recesji i co zapobiegło osunięciu się gospodarki w długotrwały kryzys o skali analogicznej do Wielkiego Kryzysu? Wydaje się, że politycy wykorzystali wnioski wyciągnięte z katastrofalnej depresji lat 30. XX w. oraz stworzone wówczas modele Johna Maynarda Keynesa, aby przeanalizować przyczyny i znaleźć rozwiązania problemów gospodarczych. Tematem niniejszego rozdziału jest właśnie ów keynesowski model gospodarki.
Jak wiemy, poziom aktywności gospodarczej, np. wielkość produkcji, zatrudnienia i wydatków konsumpcyjnych, wykazuje trend wzrostowy wraz z upływem czasu. W Rozdziale 7 Model keynesowski poznaliśmy przyczyny, dla których tak się dzieje. W Rozdziale 1 Wstęp do makroekonomii pokazaliśmy, że faktyczna produkcja oscyluje wokół pewnego długookresowego trendu. Oznacza to, że faktyczne tempo wzrostu gospodarczego w konkretnym roku nie musi być równe długookresowej średniej. Czasami produkcja rośnie w tempie wyznaczonym przez długookresowy trend, czasem szybciej lub wolniej, a niekiedy wolumen produkcji może nawet spaść. Cykliczne wahania rozmiarów produkcji dobrze widać na Ilustracji 7.2.
Analiza danych przedstawionych na Ilustracji 7.2, każe postawić dwa istotne pytania: w jaki sposób można objaśnić zmienność produkcji w czasie (cykle koniunkturalne) i do jakiego stopnia możliwe jest kontrolowanie tego zjawiska (wpływanie na nie). W niniejszym rozdziale (z perspektywy keynesowskiej) oraz w Rozdziale 8 Model neoklasyczny spróbujemy udzielić na nie odpowiedzi z punktu widzenia dwóch różnych szkół ekonomicznych. Wykorzystamy przy tym wiedzę zdobytą dzięki lekturze Rozdziału 6 Makroekonomiczne krzywe popytu i podaży.