Cel dydaktyczny
Po przeczytaniu tego podrozdziału będziesz w stanie:
- Wyjaśnić, w jaki sposób wolumen importu wpływa na popyt globalny
- Zrozumieć, jak nastroje konsumentów i producentów przekładają się na rozmiary popytu globalnego
- Określić, w jaki sposób polityka państwa oddziałuje na popyt globalny
- Wytłumaczyć, dlaczego ekonomiści nie zgadzają się w kwestii obniżek podatków
Dzięki wcześniejszym analizom wiemy, że na popyt globalny składają się wydatki konsumpcyjne (C), wydatki inwestycyjne (I), wydatki państwa na dobra i usługi (G) oraz eksport netto (NX). (Przeczytaj poniższą Ramkę Czy import zmniejsza popyt globalny?, aby zrozumieć, dlaczego składową popytu globalnego jest eksport netto, a nie sam eksport). Przesunięcie krzywej AD w prawo (w górę) oznacza, że przynajmniej jeden z tych składników wzrósł i w efekcie całkowite wydatki są większe przy każdym poziomie cen. Natomiast przesunięcie krzywej AD w lewo (w dół) oznacza, że co najmniej jeden ze składników popytu globalnego zmniejszył się i w rezultacie całkowite wydatki spadły przy każdym poziomie cen. Dokładne omówienie poszczególnych składników popytu globalnego i czynników, które determinują ich wielkość, znajdzie się w Rozdziale 7 Model keynesowski. Tutaj naszkicujemy tylko związek między dwiema dość ogólnie zdefiniowanymi determinantami – zmianą nastrojów konsumentów i przedsiębiorstw oraz zmianami wysokości podatków i wydatków państwa – a położeniem krzywej AD.
Poznaj szczegóły
Czy import zmniejsza popyt globalny?
Wzór na popyt globalny jest następujący: AD = C + I + G + X - Z, przy czym Z reprezentuje całkowitą wartość importowanych dóbr i usług. Dlaczego import wprowadzamy do popytu globalnego ze znakiem minus? Czy to oznacza, że większy import obniża popyt globalny? Krótka odpowiedź brzmi: tak, ponieważ popyt globalny definiujemy jako całkowity popyt na dobra i usługi wytwarzane na terenie danego kraju.
Na przykład kiedy Polak kupuje towar wyprodukowany za granicą, wydatek ten jest uwzględniony w całkowitej konsumpcji. Jednak wygenerowany w związku z produkcją tego dobra dochód nie trafia do polskich producentów (pracowników i właścicieli firmy), ale do producentów w innym kraju. Błędem byłoby więc zaliczenie tego wydatku do popytu krajowego. Dlatego wartość importu jest odejmowana od popytu globalnego.
Ze względu na sposób zapisu równania popytu globalnego łatwo jest popełnić błąd, uznając, że import jest dla gospodarki niekorzystny. Pamiętajmy wszakże, że każdy element zawarty w składniku Z i wchodzący do równania ze znakiem ujemnym ma swój odpowiednik w postaci dodatniej wartości zawartej w składniku C, I lub G, co powoduje, że oba strumienie wzajemnie się znoszą.
Jak zmiany nastrojów konsumentów i przedsiębiorstw wpływają na położenie krzywej popytu globalnego
Kiedy przewidywania konsumentów dotyczące kondycji gospodarki w przyszłości, określane również jako ich nastrój lub sentyment, poprawiają się, konsumpcja rośnie. Jeśli nie boisz się utraty pracy, a raczej spodziewasz podwyżki swojego wynagrodzenia i awansu, możesz sobie przecież pozwolić na zakup nowego samochodu lub nawet większego domu. Podobnie jeśli analogiczne przewidywania formułowane w sektorze przedsiębiorstw są optymistyczne, firmy zwykle wydają więcej na inwestycje, wierząc, że przyszłe zyski z nich będą wysokie. Przekonanie o wzroście popytu w przyszłości może je skłonić do inwestowania w nowe maszyny, urządzenia lub nawet budowy nowej fabryki. I odwrotnie, jeśli pogarszają się nastroje konsumentów lub przedsiębiorstw, konsumpcja i wydatki inwestycyjne spadają.
Uniwersytet w Michigan co miesiąc przeprowadza badanie nastrojów (zaufania) konsumentów, tworząc na ich podstawie stosowny wskaźnik. Wyniki badania są publikowane na tej stronie internetowej, przedstawiającej m.in. szczegółowe dane dotyczące zmian nastrojów konsumentów w podziale na różne grupy dochodowe. Analogiczne dane dla polskiej gospodarki gromadzi i publikuje na swojej witrynie internetowej GUS (zobacz np. tutaj). Z kolei Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) prowadzi badania nastrojów gospodarczych (ang. business tendency surveys), które odzwierciedlają sentyment (nastawienie) w sektorze przedsiębiorstw. OECD gromadzi dane z badań ankietowych prowadzonych w sektorze przedsiębiorstw w 21 krajach, dotyczące m.in. prognoz cen sprzedawanych towarów i zatrudnienia, a także innych elementów szeroko rozumianego klimatu gospodarczego. Oczywiście żaden ze wskaźników opartych na wynikach badań ankietowych nie jest precyzyjny. Są one jednak użyteczne jako narzędzie umożliwiające ocenę tego, czy nastroje wśród konsumentów i przedsiębiorstw poprawiają się, czy pogarszają, a także czy są one lepsze, czy gorsze w porównaniu z poprzednimi okresami.
Ponieważ ekonomiści wiążą polepszenie nastrojów gospodarczych z wyższym popytem konsumpcyjnym i inwestycyjnym, wraz z ich poprawą krzywa AD przesuwa się w prawo. Pokazuje to Panel (a) Ilustracji 6.8. Wtedy punkt równowagi przemieszcza się z położenia E0 do E1, co oznacza wzrost poziomu produkcji i cen.
Nastroje konsumentów i producentów często odzwierciedlają nie tyle przewidywania co do przyszłości, ile bieżącą kondycję makroekonomiczną gospodarki. Na przykład nastroje są zwykle dobre, gdy gospodarka wykazuje szybki wzrost, i kiepskie podczas recesji. Ponadto mogą się one zmieniać także z powodów niemających bezpośredniego związku z gospodarką, takich jak ryzyko wojny, wyniki wyborów, wydarzenia związane z polityką zagraniczną lub pesymistyczne prognozy formułowane przez osoby zajmujące kluczowe stanowiska polityczne, popularnych przedsiębiorców lub nawet osoby aktywne w mediach społecznościowych i mające bardzo dużą grupę obserwujących. Na przykład prezydenci i premierzy muszą być niezwykle ostrożni w swoich publicznych wypowiedziach na temat stanu gospodarki. Jeśli dadzą wyraz swojemu pesymizmowi, ryzykują wykreowanie mechanizmu swoistej samospełniającej się przepowiedni, ponieważ tego typu komentarze mogą wywołać faktyczny spadek konsumpcji i inwestycji oraz przesunięcie w dół krzywej AD i recesję, a więc zdarzenia, przed którymi sami ostrzegali. Panel (b) Ilustracji 6.8 ilustruje właśnie takie przesunięcie krzywej AD w lewo i korespondującą z tym zmianę punktu równowagi z E0 do E1. W nowej równowadze zarówno produkcja, jak i poziom cen są niższe.
Sięgnij po więcej
Odwiedź tę stronę internetową, aby uzyskać dane dotyczące nastrojów konsumentów.
Sięgnij po więcej
Na tej stronie internetowej znajdziesz dane dotyczące nastrojów przedsiębiorstw.
Jak polityka państwa wpływa na zmiany położenia krzywej popytu globalnego?
Wydatki państwa na dobra i usługi są jednym ze składników popytu globalnego. A zatem wyższe wydatki państwa powodują przesunięcie krzywej AD w prawo (tak jak na panelu (a) Ilustracji 6.8), natomiast mniejsze wydatki państwa przesuwają krzywą AD w lewo (panel (b).
Decyzje dotyczące wysokości podatków również mogą wpływać na poziom wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Obniżki podatków dla osób fizycznych będą prowadziły do zwiększenia popytu konsumpcyjnego, zaś podwyżki podatków będą go zmniejszać, gdyż wysokość podatku PIT (używając polskiego przykładu) bezpośrednio przekłada się na wartość dochodu, który gospodarstwa domowe mogą wydać na konsumpcję. Polityka podatkowa może również zwiększyć popyt inwestycyjny, wprowadzając np. niższe stawki podatku CIT dla przedsiębiorstw lub ulgi podatkowe dla określonych rodzajów inwestycji. Zmiany konsumpcji (C) lub inwestycji (I) przesuwają całą krzywą popytu globalnego (AD).
W trakcie recesji, kiedy bezrobocie jest wysokie, a wiele przedsiębiorstw osiąga niskie zyski lub nawet notuje straty, państwo często obniża podatki lub zwiększa swoje wydatki (to pierwsze podejście dominuje w USA, zaś drugie jest typowe dla krajów europejskich, w tym również w Polsce). Politycy uzasadniają takie działania chęcią zmniejszenia obciążeń podatkowych nałożonych na podmioty gospodarcze w ciężkich czasach. Model AD-AS pozwala na określenie dokładnych skutków obniżki podatków, co przedstawia Ilustracja 6.9. Początkowa równowaga podczas recesji znajduje się w punkcie E0, stosunkowo daleko od poziomu produkcji zapewniającej pełne zatrudnienie. Obniżka podatków, zwiększając konsumpcję, przesuwa krzywą AD w prawo. W nowym punkcie równowagi (E1) realny PKB jest większy, a bezrobocie mniejsze. Jednocześnie w gospodarce występuje wzrost poziomu cen, przy czym skala tego wzrostu zależy od tego, jak daleko faktyczna produkcja znajduje się od poziomu potencjalnego (w miarę zbliżania się do potencjalnego PKB wzrost cen jest coraz szybszy). Przeczytaj Ramkę Czy ekonomiści opowiadają się za obniżkami podatków, czy są im przeciwni?, aby się dowiedzieć, jakimi argumentami ekonomiści uzasadniają tezę o konieczności obniżania podatków, a jakich używają, by przekonywać do ich pozostawienia na niezmienionym poziomie.
Poznaj szczegóły
Czy ekonomiści opowiadają się za obniżkami podatków, czy są im przeciwni?
Jedną z absolutnie fundamentalnych kwestii, wywołujących spory nie tylko wśród polityków w USA i nie tylko w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, jest obniżanie podatków. Ronald Reagan objął amerykańską prezydenturę w 1980 r. z pewnością również dlatego, że w czasie swojej kampanii zapowiedział obniżkę podatków. Co więcej, to, że obietnicę spełnił, pozwoliło mu rządzić przez dwie kadencje. Z kolei jego następca, George Bush senior, przegrał walkę o swoją reelekcję z Billem Clintonem w 1992 r. m.in. (a może przede wszystkim) dlatego, że złamał obietnicę z 1988 r., która brzmiała: „Żadnych nowych podatków!”. W wyborach prezydenckich w 2000 r. zarówno George W. Bush, jak i Al Gore opowiadali się za znacznymi obniżkami podatków, a Bushowi (który ostatecznie został wówczas prezydentem) udało się przeforsować w Kongresie pakiet redukcji podatków na początku 2001 r. W 2017 i 2018 r. Donald Trump zainicjował kolejną obniżkę podatków w celu pobudzenia gospodarki. Podobny pakiet zapowiedział również Joe Biden w czasie swojej kampanii wyborczej.
Po której stronie tego sporu opowiadają się ekonomiści? Czy popierają obniżki podatków, czy też raczej są im przeciwni? Odpowiedź, która nie jest satysfakcjonująca dla zaprzysięgłych zwolenników obu rozwiązań, brzmi: to zależy. Dla większości ekonomistów istotna jest bowiem nie tylko skala obniżek podatków, ale również to, czy takim cięciom towarzyszą analogiczne redukcje wydatków państwa. Ekonomiści różnią się także, podobnie jak całe społeczeństwo, w swoich opiniach dotyczących tego, jaka powinny być skala wydatków państwa i które z rządowych programów mogą zostać zredukowane lub nawet całkowicie wyeliminowane. Druga kwestia, bardziej istotna dla rozważań w niniejszym rozdziale, dotyczy tego, jak daleko od poziomu pełnego zatrudnienia znajduje się gospodarka. W czasie recesji, gdy krzywe AD i AS przecinają się znacznie poniżej produkcji potencjalnej, obniżki podatków może uzasadniać chęć przesunięcia krzywej AD w prawo. Jednak gdy gospodarka produkuje niemal przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych, obniżki podatków mogą przesunąć krzywą AD tak daleko w prawo, że wygenerują presję inflacyjną przy relatywnie bardzo niewielkim wzroście PKB, skutkując w konsekwencji niemal całkowitym brakiem skuteczności popytowego pobudzania gospodarki..
W kontekście modelu AD-AS wielu ekonomistów może uważać, że obniżki podatków wprowadzone przez Reagana w 1981 r., które weszły w życie tuż po dwóch poważnych recesjach, były korzystne dla gospodarki. Obniżki podatków za prezydentury Busha w 2001 r. i Obamy w 2009 r. też nastąpiły w okresie pogorszenia koniunktury. Jednak wielu ekonomistów popierających redukcję podatków podczas recesji będzie miało znacznie większe wątpliwości co do identycznych obniżek wprowadzanych w okresach szybkiego wzrostu gospodarczego, gdy bezrobocie przymusowe jest relatywnie niskie.
Wydatki państwa i podatki (czyli, zgodnie z terminologią używaną przez ekonomistów, narzędzia polityki fiskalnej) to powszechnie stosowane przez państwo zmienne oddziałujące na popyt globalny. Omówimy je bardziej szczegółowo w Rozdziale 12 Polityka fiskalna oraz Rozdziale 13 Wpływ polityki fiskalnej na gospodarkę. Jednak państwo dysponuje także innymi narzędziami wpływającymi na popyt globalny. Na przykład za pomocą polityki pieniężnej państwo (w tym wypadku reprezentowane przez bank centralny) może wpływać na wysokość stóp procentowych i dostępność kredytów, co zostanie omówione w Rozdziale 10 Bank centralny i polityka monetarna. Wyższe stopy procentowe zwykle zniechęcają do zaciągania pożyczek, a tym samym zmniejszają zarówno wydatki gospodarstw domowych na dobra trwałego użytku, takie jak domy i samochody, jak również wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw. I odwrotnie, niższe stopy procentowe będą stymulować popyt konsumpcyjny i inwestycyjny. Stopy procentowe mogą również oddziaływać na kursy walutowe, co z kolei będzie miało wpływ na eksport i import i w efekcie na popyt globalny.
Szczegóły dotyczące wpływu polityki państwa na poszczególne składniki popytu globalnego zostaną omówione w Rozdziale 7 Model keynesowski. Natomiast najważniejszym wnioskiem z niniejszego podrozdziału jest konstatacja, zgodnie z którą przesunięcie krzywej zagregowanego popytu w prawo prowadzi do wzrostu realnego PKB i presji inflacyjnej. I odwrotnie, przesunięcie krzywej popytu globalnego w lewo oznacza niższy realny PKB i niższy poziom cen. To, czy zmiany poziomu produkcji i cen są stosunkowo duże, czy małe, oraz jak zmiana punktu równowagi kształtuje się na tle potencjalnego PKB, zależy od tego, czy przesunięcie krzywej AD zachodzi na stosunkowo płaskiej, czy stosunkowo stromej części krzywej AS.