Cel dydaktyczny rozdziału
Dzięki lekturze tego rozdziału dowiesz się:
- Czym są wydatki państwa i podatki
- W jaki sposób powstaje deficyt budżetowy i czym jest dług publiczny
- Jak można wykorzystać politykę fiskalną do walki z recesją, bezrobociem i inflacją
- Jak działają automatyczne stabilizatory koniunktury
- Jakie są praktyczne problemy związane z uznaniową (dyskrecjonalną) polityką fiskalną
- Jakie wyzwania wiążą się z kwestią zrównoważonego budżetu
Do przemyślenia
Zamknięcie Parku Narodowego Yellowstone
Masz za sobą długą podróż, aby zobaczyć Park Narodowy Yellowstone w pięknym październiku 2013 r., ale okazało się, że jest… zamknięty. Zamknięty! Ale dlaczego?
W październiku 2013 r. doszło do dwutygodniowego częściowego zawieszenia pracy rządu USA. Wiele finansowanych z budżetu federalnego służb i instytucji, np. parki narodowe, przestało pracować, a 800 tys. ludzi zwolniono. Turyści byli zszokowani, podobnie jak reszta świata: Kongres i prezydent USA nie byli w stanie dojść do porozumienia w sprawie budżetu. Republikanie i Demokraci spierali się o priorytety w wydatkach państwa i nie mogli uchwalić zwiększenia limitu długu publicznego. W każdym roku budżet Stanów Zjednoczonych, który wynosi ponad 3 bln dol., musi zostać zatwierdzony przez Kongres i podpisany przez prezydenta. Dwie trzecie budżetu to należności i inne obowiązkowe wydatki państwa realizowane automatycznie, gdy tylko dane programy zostaną uchwalone. Z debatą budżetową powiązana była kwestia zwiększenia pułapu zadłużenia, czyli tego, jak wysoki może być dług publiczny rządu USA. Izba Reprezentantów odmówiła zatwierdzenia ustaw o finansowaniu rządu, jeśli nie będą zawierały przepisów mających na celu wstrzymanie lub zmianę Ustawy o przystępnej cenie opieki zdrowotnej (ang. Affordable Health Care Act) (potocznie znanej jako Obamacare). Z każdym dniem Stany Zjednoczone coraz bardziej zbliżały się do momentu, w którym nie będą mogły spłacać swoich zobowiązań.
Dlaczego budżet państwa wywołuje tak gorące debaty? Co by się stało, gdyby Stany Zjednoczone faktycznie przestały spłacać swoje długi? W tym rozdziale omówimy budżet państwa, podatki i politykę fiskalną. Przyjrzymy się również deficytowi budżetowemu i zadłużeniu publicznemu.
Rząd i jednostki samorządu terytorialnego posiadają własne budżety, na które składają się dochody, jakie spodziewają się otrzymać z podatków i innych źródeł (np. ceł), a także planowane wydatki. Budżety mogą radykalnie się zmienić w ciągu kilku lat, ponieważ decyzje polityczne i nieoczekiwane zdarzenia zakłócają wcześniejsze plany dochodów podatkowych i wydatków publicznych.
W tym rozdziale ponownie przyjrzymy się polityce fiskalnej (ang. fiscal policy). Jest ona jednym z dwóch narzędzi polityki gospodarczej służących natychmiastowemu poprawianiu stanu gospodarki (drugim jest polityka pieniężna). Bank centralny prowadzi politykę pieniężną, natomiast za politykę fiskalną odpowiada rząd.
Dyskusja na temat polityki fiskalnej koncentruje się na tym, jak podatki i wydatki państwa wpływają na popyt globalny. Wszystkie wydatki państwa i podatki oddziałują na gospodarkę, ale mówiąc o polityce fiskalnej, mamy na myśli przede wszystkim politykę rządu centralnego. Rozdział zaczynamy od zwięzłego przeglądu wydatków i podatków w USA i w Polsce. Następnie omówimy politykę fiskalną z perspektywy krótkookresowej, m.in. sposoby wykorzystania przez rząd podatków i wydatków do walki z recesją, bezrobociem i inflacją, wpływ recesji i wzrostu gospodarczego na budżet państwa, a także korzyści wynikające z posiadania zrównoważonego budżetu.