Cel dydaktyczny
Po przeczytaniu tego podrozdziału będziesz w stanie:
- Zrozumieć, w jaki sposób wzrost wydajności pracy wpływa na krzywą podaży globalnej
- Objaśnić, jaki jest związek pomiędzy zmianami cen czynników wytwórczych i krzywą podaży globalnej
Jeśli krzywe AS lub AD przesuwają się, punkt równowagi w modelu AD-AS zmienia swoje położenie (zmienia się stan równowagi). Gdy krzywa podaży globalnej przesuwa się w dół (w prawo), producenci wytwarzają i sprzedają więcej przy każdym poziomie cen. Gdy krzywa AS przesuwa się w lewo (w górę), producenci wytwarzają mniej przy każdym poziomie cen. W tym podrozdziale zostaną omówione dwa najważniejsze czynniki, które mogą prowadzić do przesunięć krzywej AS: wzrost wydajności pracy i zmiany cen czynników wytwórczych.
W jaki sposób wzrost wydajności pracy zmienia położenie krzywej AS
W długim okresie najważniejszym czynnikiem, który wpływa na położenie krzywej AS (przesuwa ją) obok zmian typowo ilościowych, takich jak wzrost liczby ludności, jest wzrost wydajności (produkcyjności) pracy. Parametr ten określa rozmiary produkcji, która może być wytworzona przy danych zasobach pracy. Jedną z miar wydajności pracy jest produkcja na pracownika lub PKB per capita. Znajomość historii gospodarczej krajów uprzemysłowionych pozwala zauważyć, że wydajność pracy cały czas rośnie, co oznacza, że przy niezmienionym zasobie pracy wolumen produkcji nieustannie się zwiększa. Analizując zmiany wydajność pracy np. w Stanach Zjednoczonych, można stwierdzić, że w drugiej połowie XX w. dynamika wzrostu realnego PKB per capita w tym kraju wynosiła średnio ok. 2–3% rocznie, przy czym w latach 60. i w drugiej połowie lat 90. ub. stulecia była nawet większa. Z kolei w latach 70. tempo wzrostu wydajności pracy spadło poniżej 2% rocznie. Wzrost wydajności pracy przesuwa krzywą AS w prawo (w dół), ponieważ przy zwiększonej produktywności przedsiębiorstwa mogą wyprodukować więcej przy każdym poziomie cen. Panel (a) na Ilustracji 6.7 przedstawia konsekwencje dwukrotnego skokowego wzrostu wydajności pracy. Krzywa podaży globalnej przesuwa się w prawo, początkowo z położenia SAS0 do SAS1, a następnie do położenia SAS2, co oznacza, że równowaga przesuwa się z punktu E0 do E1 i potem do punktu E2. Zauważ, że w wyniku wzrostu wydajności pracy pracownicy mogą wyprodukować więcej towarów lub tę samą ich ilość szybciej. Tym samym rośnie także poziom potencjalnego PKB, czyli produktu globalnego, który byłby możliwy do wytworzenia przy pełnym zatrudnieniu, co jest zilustrowane jako przesunięcie w prawo krzywej LAS, z położenia LAS0 do LAS1, a następnie LAS2.
Przesunięcie krzywej SAS w prawo przy stałym poziomie zagregowanego popytu spowoduje wzrost realnego PKB i presję na spadek cen. Jeśli jednak zmiana położenia krzywej SAS wynika ze wzrostu wydajności pracy wynoszącego zwykle kilka punktów procentowych rocznie, efekt będzie stosunkowo niewielki w ciągu kilku miesięcy lub nawet kilku lat. Na zajęciach z mikroekonomii została wprowadzona koncepcja krzywej możliwości produkcyjnych, która jest względnie stała w krótkim okresie, ale przesuwa się na zewnątrz układu współrzędnych (w prawo) w długim okresie, wraz ze wzrostem zasobu czynników produkcji lub ich wydajności. Tutaj analizujemy to samo zjawisko, tyle że przy użyciu innego modelu.
W jaki sposób zmiany cen czynników produkcji wpływają na położenie krzywej AS
Wyższe ceny czynników wytwórczych wykorzystywanych w całej gospodarce mogą mieć wpływ na podaż globalną. Przykładem są koszty pracy, ceny surowców (np. ropy naftowej) oraz ceny energii elektrycznej. Wzrost kosztów pozyskania takich nakładów skutkuje przesunięciem krzywej SAS w lewo (w górę), co oznacza, że przy każdym poziomie cen produktów finalnych przedsiębiorstwa będą produkować mniej. Panel (b) Ilustracji 6.7 przedstawia przesunięcie krzywej podaży globalnej w lewo, z położenia SAS0 do SAS1, co powoduje zmianę punktu równowagi z E0 do E1. Przejście z początkowej równowagi E0 do nowej równowagi E1 prowadzi do szeregu negatywnych skutków: PKB spadnie i gospodarka może znaleźć się w recesji, bezrobocie wzrośnie, ponieważ wolumen produkcji zmniejszy się w stosunku do poziomu potencjalnego, wzrosną także ceny i w gospodarce pojawi się inflacja. Z taką właśnie sytuacją mieliśmy do czynienia w ciągu ostatnich 50 lat w Stanach Zjednoczonych, które doświadczyły recesji w latach 1974–1975, 1980–1982, 1990–1991, 2001 i 2007–2009. Każdy z tych okresów był poprzedzony lub charakteryzował się wzrostem cen ropy naftowej. W latach 70. ub. stulecia takie przesunięcie w lewo krzywej SAS, prowadzące do spadku poziomu produkcji lub gwałtownego zmniejszenia tempa jej wzrostu niemal do zera, co w konsekwencji prowadziło do wzrostu bezrobocia i jednocześnie przyspieszenia inflacji, zostało określone jako stagflacja (ang. stagflation).
Spadek cen kluczowych czynników wytwórczych, np. ropy naftowej, przesuwa krzywą SAS w prawo, co zachęca przedsiębiorstwa do zwiększenia produkcji przy każdym poziomie cen dóbr i usług finalnych. Na przykład między rokiem 1985 i 1986 średnia cena ropy naftowej zmniejszyła się o połowę, z 24 dol. do 12 dol. za baryłkę. Podobnie w latach 1997–1998 cena baryłki ropy naftowej spadła z 17 dol. do 11 dol. W obu przypadkach gwałtowny spadek cen ropy doprowadził do sytuacji przedstawionej na panelu (a) Ilustracji 6.7, czyli przesunięcia krzywej SAS w prawo, co prowadzi do wzrostu produkcji, spadku bezrobocia i obniżenia tempa inflacji.
Obok zmian cen surowców i energii również zmiany kosztów pracy (czyli płac) oraz kosztów pozyskiwania towarów importowanych wykorzystywanych jako nakłady w procesie produkcji innych dóbr mogą prowadzić do przesunięcia krzywej SAS. Niższe ceny czynników wytwórczych powodują przesunięcie krzywej SAS w prawo, zaś wyższe ceny – jej przesunięcie w lewo. Należy zauważyć, że w przeciwieństwie do zmian produktywności czynników wytwórczych zmiany ich cen generalnie nie powodują przesunięcia krzywej LAS, a jedynie SAS.
Inne szoki podażowe
Krzywa podaży globalnej może się również przesunąć ze względu na gwałtowne zmiany na rynku czynników produkcji, w tym na rynku pracy. Na przykład kilkudniowe przymrozki w maju na terenie całego kraju mogą się negatywnie odbić na produkcji owoców w Polsce, wywołując szok, który przesunie krzywą AS w lewo, ponieważ ilość dostępnych truskawek, jabłek, czereśni itd. gwałtownie spadnie.
Również wstrząsy na rynku pracy wpływają na podaż globalną. Ekstremalnym przykładem może być wojna, która powoduje, że duża liczba pracowników przestaje pracować i idzie walczyć za swój kraj (tak jak to ma miejsce w Ukrainie od lutego 2022 r.). W takim przypadku zarówno krzywa SAS, jak i LAS przesuną się w lewo, bo mniej pracowników będzie mogło uczestniczyć w procesie produkcji.
Innym przykładem szoku podażowego może być epidemia o skali porównywalnej z pandemią Covid-19. Szybko rozprzestrzeniająca się i potencjalnie niebezpieczna choroba oznacza, że w relatywnie krótkim okresie bardzo wielu pracowników ze względu na trapiące ich dolegliwości nie jest zdolnych do pracy. Co więcej, część z nich nawet po odzyskaniu zdrowia może nie chcieć wrócić do pracy w obawie o bezpieczeństwo swoje i swoich bliskich. Choć tego typu ograniczenia rzadko mają długotrwały charakter, mogą przełożyć się na zmniejszenie podaży wielu dóbr i usług, co znajduje odzwierciedlenie w przesunięciu w górę krótkookresowej krzywej podaży globalnej (SAS). W latach 2020–2021, czyli w okresie pandemii koronawirusa, podaż produktów takich jak układy scalone wykorzystywane przy produkcji samochodów, mięso i generalnie usługi była znacznie niższa od zgłaszanego popytu ze względu na niedobór pracowników w różnych krajach świata (przede wszystkim w transporcie), co skutkowało powstawaniem tzw. wąskich gardeł uniemożliwiających dostarczanie wyprodukowanych już towarów na rynki zbytu (np. z Chin do Europy).