Cel dydaktyczny
Po przeczytaniu tego podrozdziału będziesz w stanie:
- Obliczyć dochodową elastyczność popytu i mieszaną elastyczność cenową popytu
- Obliczyć elastyczność rynku pracy i rynku kapitałowego dzięki wykorzystaniu płacowej elastyczności podaży pracy i elastyczności oszczędności
- Wykorzystać koncepcję elastyczności do analizy realnych problemów gospodarczych
Koncepcja elastyczności, czyli ocena tego, w jaki sposób względna zmiana jednej zmiennej powoduje względną zmianę innej zmiennej, nie dotyczy jedynie reakcji ilości oferowanej na rynku i zapotrzebowania na zmiany ceny danego dobra. Przypomnijmy, że popyt (Qd) zależy nie tylko od ceny dobra, lecz również od dochodów, gustów i preferencji, cen dóbr pokrewnych itd. Podobnie podaż (Qs) zależy nie tylko od wysokości cen rynkowych, lecz także od czynników determinujących koszty produkcji. Możemy zmierzyć elastyczność dla dowolnej determinanty podaży i popytu, nie tylko dla ceny.
Elastyczność dochodowa popytu
Elastyczność dochodowa popytu (ang. income elasticity of demand) to procentowa zmiana wielkości popytu podzielona przez procentową zmianę dochodu.
Dla większości produktów elastyczność dochodowa popytu jest zazwyczaj dodatnia: to znaczy, że wzrost dochodu powoduje wzrost wielkości popytu. Takie zachowanie jest na tyle powszechne, że wykazujące je dobra nazywamy dobrami normalnymi (ang. normal goods). Jednak w przypadku niektórych dóbr przy wzroście dochodu nabywcy zmniejszają swoje zapotrzebowanie i kupują mniej, np. hamburgerów (a więcej steków) czy taniego wina (a więcej importowanego piwa). Kiedy elastyczność dochodowa popytu jest ujemna, mamy do czynienia z dobrem niższego rzędu (ang. inferior good). Czasami elastyczność dochodowa jest zbliżona do zera, wówczas popyt na dane dobra nie zmienia się wraz ze wzrostem dochodu. Przykładami dóbr, w wypadku których elastyczność dochodowa wynosi 0, są sól, sznurówki i trumny.
Pojęcia dóbr normalnych i niższego rzędu wprowadziliśmy w Rozdziale 3 Popyt i podaż. Wyższy poziom dochodu powoduje przesunięcie krzywej popytu na dobro normalne w prawo, co oznacza, że elastyczność dochodowa popytu jest dodatnia. To, jak daleko przesunie się popyt, zależy od wartości dochodowej elastyczności popytu. Wyższa elastyczność dochodowa oznacza większą skalę przesunięcia. Jednak dla dobra niższego rzędu, tzn. gdy elastyczność dochodowa popytu jest ujemna, wyższy poziom dochodu spowoduje przesunięcie krzywej popytu na to dobro w lewo. Ponownie to, jak bardzo przesuwa się krzywa, zależy od (ujemnej) wartości elastyczności dochodowej. W przypadku dóbr o elastyczności dochodowej równej zero, zmiana dochodu nie będzie przesuwać krzywej popytu ani w prawo, ani w lewo.
Mieszana elastyczność cenowa popytu
Zmiana ceny jednego dobra może zmienić popyt na inne. Jeśli dwa dobra są komplementarne, jak chleb i masło lub kawa i cukier, to spadek ceny jednego doprowadzi do wzrostu popytu na drugie. Jednak jeśli dwa dobra są substytutami, np. bilety lotnicze i kolejowe lub coca-cola i pepsi-cola, wówczas spadek ceny jednego dobra spowoduje, że ludzie będą zwiększać jego konsumpcję, zmniejszając jednocześnie zakupy drugiego. Tańsze bilety lotnicze przynoszą zmniejszenie liczby kupowanych biletów kolejowych i odwrotnie.
Mieszana elastyczność cenowa popytu (ang. cross-price elasticity of demand) pozwala ocenić, jaka relacja łączy dwa dobra. Mieszana elastyczność cenowa popytu jest zatem miarą względnej zmiany wielkości popytu na dobro A, jaka zachodzi pod wpływem określonej względnej zmiany ceny dobra B.
Dobra substytucyjne mają dodatnią mieszaną elastyczność cenową popytu: jeśli dobro A jest substytutem dobra B, jak kawa i herbata, wówczas wyższa cena dobra B będzie oznaczać większą konsumpcję dobra A. Dobra komplementarne mają z kolei ujemną mieszaną elastyczność cenową: jeśli dobro A jest komplementarne w stosunku do dobra B, tak jak kawa i cukier, to wyższa cena dobra B będzie oznaczać mniejszą konsumpcję dobra A.
Elastyczność na rynkach pracy i kapitału finansowego
Pojęcie elastyczności ma zastosowanie do wszystkich rynków, nie tylko do tych, na których handluje się dobrami i usługami konsumpcyjnymi. Na przykład na rynku pracy płacowa elastyczność podaży pracy (ang. wage elasticity of labor supply) – czyli procentowa zmiana liczby przepracowanych godzin podzielona przez procentową zmianę płacy – będzie odzwierciedlać kształt krzywej podaży pracy. Konkretnie:
Podaż pracy nastoletnich pracowników charakteryzuje się generalnie dość wysoką elastycznością płacową: tzn. dana względna zmiana wynagrodzeń prowadzi do większej względnej zmiany liczby przepracowanych godzin. I odwrotnie, płacowa elastyczność podaży pracy dorosłych pracowników w wieku 30 i 40 lat jest dość niska. Kiedy zarobki rosną lub spadają o określoną wartość wyrażoną w procentach, liczba godzin, które dorośli w sile wieku są skłonni przepracować, zmienia się, ale o względnie mniejszą wartość.
Na rynku kapitału finansowego elastyczność oszczędności (ang. elasticity of savings) – tj. procentowa zmiana wielkości oszczędności podzielona przez procentową zmianę stóp procentowych – opisuje kształt krzywej podaży kapitału finansowego. A zatem:
Czasami rząd proponuje przepisy, które mają na celu zwiększenie wolumenu oszczędności poprzez oferowanie ulg podatkowych, tak aby stopa zwrotu (zarobek) z oszczędności był wyższy. W polskich warunkach oznaczałoby to zwolnienie oszczędności z tzw. podatku Belki. Taka polityka będzie miała stosunkowo duży wpływ na zwiększenie kwoty oszczędności, jeśli krzywa podaży kapitału finansowego jest elastyczna, ponieważ określony względny wzrost stopy zwrotu z oszczędności spowoduje silniejszy wzrost ich wolumenu. Jeśli jednak krzywa podaży kapitału finansowego jest wysoce nieelastyczna, wówczas względny wzrost stopy zwrotu z oszczędności spowoduje tylko niewielkie zwiększenie ich wolumenu. Kształt krzywej podaży kapitału finansowego budzi spory wśród ekonomistów, ale elastyczność oszczędności względem stopy procentowej, przynajmniej w krótkim okresie, jest dość niska.
Rozszerzenie pojęcia elastyczności
Pojęcie elastyczności wcale nie musi odnosić się tylko do typowej krzywej podaży lub popytu. Wyobraź sobie np., że badasz, czy urząd skarbowy powinien wydawać więcej pieniędzy na kontrolę zeznań podatkowych. Możemy sformułować to pytanie, wykorzystując pojęcie elastyczności, tj. mierząc elastyczność dochodów podatkowych względem wydatków na egzekucję podatkową. Inaczej mówiąc – jaka jest procentowa zmiana wielkości pobieranych podatków wynikająca z danej procentowej zmiany wydatków na egzekucję podatkową.
Przy stosunkowo dużej liczbie różnych rodzajów elastyczności, które zdefiniowaliśmy w niniejszym rozdziale i z których wybrane znajdują się w Tabeli 4.4, pojawia się możliwość pomyłki. Kiedy słyszysz sformułowania „elastyczność popytu” lub „elastyczność podaży”, odnoszą się one do elastyczności względem ceny. Czasami aby formułować myśli maksymalnie precyzyjnie, będziemy nazywać elastyczność popytu cenową elastycznością popytu lub elastycznością popytu względem ceny. Podobnie gdy ekonomiści czasami używają skróconego terminu „elastyczność podaży”, mają na myśli elastyczność cenową podaży lub elastyczność podaży względem ceny. Niezależnie jednak od kontekstu, pojęcie elastyczności zawsze odnosi się do względnej (wyrażonej w procentach) zmiany jednego parametru, prawie zawsze ceny lub zmiennej wyrażonej w kategoriach pieniężnych, oraz będącej efektem tej zmiany względnej zmiany innego parametru, zazwyczaj mierzącego ilość.
4.1
|
4.2
|
4.3
|
4.4
|
4.5
|
4.6
|
Do przemyślenia
Ile to będzie?
Jak wzrost cen o 60% w 2011 r. zakończył się dla Netflixa? To była naprawdę szalona jazda po wyboistym gruncie.
Przed podwyżką cen przedsiębiorstwo miało ok. 24,6 mln abonentów w USA. Po wzroście cen 810 tys. rozwścieczonych klientów anulowało subskrypcję, co zmniejszyło łączną liczbę abonentów do 23,79 mln. W czerwcu 2013 r. w Stanach Zjednoczonych było 36 mln subskrybentów usług streamingowych oferowanych przez Netfliksa. Był to wzrost o 11,4 mln od czasu podwyżki cen – średnio kwartalnie o mniej więcej 1,6 mln. Skala wzrostu była jednak mniejsza od tej, którą podmiot ten notował w czwartym kwartale 2010 i w pierwszym kwartale 2011 r. – wówczas miesięczne wzrosty liczby abonentów sięgały 2 mln.
W pierwszym roku po wzroście cen abonamentu cena akcji przedsiębiorstwa (która jest w pewnym przybliżeniu miarą oczekiwań dotyczących przyszłości firmy) spadła z ok. 33,60 dol. do prawie 7,80 dol. Jednak pod koniec 2016 r. cena akcji wyniosła 123 dol. Dziś Netflix ma ponad 86 mln subskrybentów w 50 krajach.
Co się stało? Oczywiście menedżerowie przedsiębiorstwa rozumieli działanie prawa popytu. Nie ukrywali, ogłaszając podwyżkę cen, że może to spowodować odejście ok. 600 tys. subskrybentów usług. Korzystając ze wzoru na elastyczność popytu, łatwo zauważyć, że przedstawiciele tej firmy oczekiwali nieelastycznej odpowiedzi w zakresie zmian wielkości popytu:
Ponadto kierownictwo Netfliksa przewidywało, że podwyżka cen będzie miała niewielki wpływ na tempo napływu nowych klientów. Przedsiębiorstwo prognozowało uzyskanie do 1,29 mln nowych subskrybentów w trzecim kwartale 2011 r., co – jak łatwo zauważyć – oznaczało spadek dynamiki w stosunku do 4 mln nowych klientów, których udało się pozyskać w ciągu dwóch kwartałów poprzedzających podwyżkę.
Dlaczego szacunki dotyczące liczby klientów, którzy mieli zrezygnować z subskrypcji po podwyżce cen, okazały się tak odległe od rzeczywistości? W ciągu ponad dwóch dekad od powstania Netfliksa wzrosła liczba bliskich, ale nie doskonałych, substytutów dla usług oferowanych przez to przedsiębiorstwo. Konsumenci w USA mieli teraz wybór – od Vudu, Amazon Prime, Hulu i Redbox po sklepy detaliczne. Jaime Weinman napisał, że kioski Redbox to „pięć minut jazdy samochodem dla mniej niż 68% Amerykanów i wygląda na to, że wiele osób nadal uważa, iż pięć minut jazdy jest wygodniejsze niż wczytywanie filmu online”. Wydaje się, że w 2012 r. wielu konsumentów nadal przedkładało możliwość wypożyczenia płyty DVD nad usługi streamingowe.
Jakie błędy popełnił zarząd Netfliksa? Oprócz niewłaściwej oceny elastyczności popytu, która nie uwzględniała bliskich substytutów, wydaje się, że jego członkowie mogli również źle ocenić preferencje i gusty klientów. Jednak wraz ze wzrostem populacji i grupy młodych ludzi, zakładających swoje własne gospodarstwa domowe, usługi streamingowe znacznie zyskały na popularności. Netflix, który w 2011 r. był źródłem licznych dowcipów i zjadliwych uwag w nocnych talk-show, znów śmieje się jako ostatni.