7.3 Krzywa Phillipsa

Odkrycie krzywej Phillipsa

W latach 50. XX w. A.W. Phillips, ekonomista z London School of Economics, analizował keynesowski model funkcjonowania gospodarki. Wnioski wypływające z tego podejścia sugerowały, że podczas recesji presja inflacyjna jest niska, ale kiedy poziom produkcji jest równy lub nawet wyższy od potencjalnego, gospodarka staje się bardziej narażona na inflację. Phillips, wiedziony genialną intuicją, prześledził dane obrazujące stopy inflacji i bezrobocia w Wielkiej Brytanii z poprzednich 60 lat i odkrył relację wymienną pomiędzy tymi parametrami. To właśnie ta relacja wymienna (czasami nazywana wyborem typu „coś za coś”) jest znana jako krzywa Phillipsa (ang. Phillips curve). Krzywą Phillipsa w teoretycznym ujęciu przedstawia Ilustracja 7.8. Poniższa ramka „Krok po kroku” pokazuje sposób wyznaczenia krzywej Phillipsa dla gospodarki Stanów Zjednoczonych.

Ilustracja 7.8 Krzywa Phillipsa ukazująca keynesowską relację wymienną pomiędzy bezrobociem a inflacją Krzywa Phillipsa pokazuje relację wymienną pomiędzy stopą bezrobocia a stopą inflacji. Oznacza ona, że jeśli jeden parametr rośnie, drugi maleje. Na przykład w punkcie A stopa inflacji wynosi 5%, a stopa bezrobocia 4%. Jeśli państwo spróbuje obniżyć inflację do 2%, nastąpi wzrost bezrobocia do 7%, co ilustruje punkt B.

Krok po kroku

Krzywa Phillipsa dla Stanów Zjednoczonych

Krok 1. Odwiedź poniższą tę stronę internetową, aby zapoznać się z „Raportem ekonomicznym Prezydenta Stanów Zjednoczonych z 2005 r.”.

Krok 2. Przewiń stronę w dół i znajdź Tabelę B-63 w Dodatku. Tabela nosi tytuł „Zmiany wskaźników cen konsumpcyjnych w latach 1960–2004” (Changes in special consumer price indexes, 1960–2004).

Krok 3. Pobierz tabelę w formacie Excel, wybierając opcję XLS, a następnie wskazując na lokalizację, w której plik ma zostać zapisany.

Krok 4. Otwórz pobrany plik Excel.

Krok 5. Wyświetl trzecią kolumnę, zatytułowaną „Rok do roku” (Year to year). Jest w niej zawarta informacja o rocznych stopach inflacji mierzonych procentową zmianą wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI).

Krok 6. Wróć do strony głównej i przewiń ją w dół, aby znaleźć Tabelę B-42 „Stopa bezrobocia w latach 1959–2004” (Civilian unemployment rate, 1959–2004) w Dodatku.

Krok 7. Pobierz tabelę w formacie Excel.

Krok 8. Otwórz pobrany plik Excela i spójrz na drugą kolumnę. Zawiera ona informacje o stopie bezrobocia.

Krok 9. Na podstawie danych z tych dwóch tabel wykreśl krzywą Phillipsa dla lat 1960–1969, umieszczając stopę bezrobocia na osi poziomej (x), a stopę inflacji na osi pionowej (y). Twój wykres powinien wyglądać tak jak Ilustracja 7.9.

Ilustracja 7.9 Krzywa Phillipsa w gospodarce amerykańskiej w latach 1960–1969 Wykres pokazuje ujemną zależność pomiędzy bezrobociem a inflacją.

Krok 10. Narysuj krzywą Phillipsa dla lat 1960–1979. Jak teraz wygląda wykres? Czy nadal widzisz relację wymienną pomiędzy inflacją a bezrobociem? Twój wykres powinien wyglądać tak jak Ilustracja 7.10.

Ilustracja 7.10 Krzywa Phillipsa w USA w latach 1960–1979 Relacja wymienna pomiędzy inflacją a bezrobociem przestała istnieć, gdyż przy danym poziomie bezrobocia inflacja przyjmowała różne wartości, zaś krzywa Phillipsa przesunęła się w prawą stronę.

Wydaje się, że w długim okresie krzywa Phillipsa się przesunęła. Relacja wymienna pomiędzy bezrobociem a inflacją zanikła.

Brak stabilności krzywej Phillipsa

W latach 60. XX w. ekonomiści postrzegali krzywą Phillipsa jako element teorii uzasadniający wybór określonej kombinacji polityki gospodarczej (swoistą kartę menu w polityce gospodarczej). Społeczeństwo mogło wybierać między niską inflacją i wysokim bezrobociem, wysoką inflacją i niskim bezrobociem lub wariantami pośrednimi. Państwo mogło wykorzystywać politykę fiskalną i pieniężną, aby przesuwać się w górę lub w dół wzdłuż krzywej Phillipsa, zgodnie z preferencjami obywateli. Jednak na początku lat 70. zdarzyło się coś nieoczekiwanego. Pomimo zastosowania zestawu narzędzi polityki gospodarczej analogicznego do wykorzystywanych wcześniej doszło do zwiększenia zarówno stopy inflacji, jak i bezrobocia (zdarzyło się zatem coś, co było całkowicie sprzeczne z założeniami wbudowanymi w krzywą Phillipsa, czyli wyborem typu „coś za coś”). Jak to się stało? Otóż krzywa Phillipsa przesunęła się w prawo.

Gospodarka USA doświadczyła wzrostu inflacji i bezrobocia, gdy wpadła w głęboką recesję w latach 1973–1975 oraz ponownie w czasie wtórnych recesji w okresie 1980–1982. Wiele krajów na całym świecie odnotowało podobny wzrost bezrobocia i inflacji. Taki schemat określono mianem stagflacji (ang. stagflation). (Przypomnij sobie z rozdziału, w którym wprowadziliśmy model AD-AS (Rozdział 6 Makroekonomiczne krzywe popytu i podaży). że stagflacja jest groźną kombinacją wysokiego bezrobocia i wysokiej inflacji). Być może najważniejsze jest jednak to, że stagflacja okazała się zjawiskiem, którego tradycyjna ekonomia keynesowska nie potrafiła wyjaśnić.

Ostatecznie ekonomiści doszli do wniosku, że przesunięcie krzywej Phillipsa jest konsekwencją działania dwóch czynników. Pierwszym z nich są szoki podażowe, takie jak kryzys naftowy z pierwszej połowy lat 70. XX w., który po raz pierwszy wprowadził do słownika ekonomicznego termin „stagflacja”. Drugim – zmiany w oczekiwaniach inflacyjnych społeczeństwa. Innymi słowy, relacja wymienna między bezrobociem a inflacją może się utrzymywać, dopóty społeczeństwo nie spodziewa się inflacji. Kiedy jednak ludzie zorientują się, że inflacja występuje, relacja wymienna zanika. Oba czynniki (szoki podażowe i zmiany oczekiwań inflacyjnych) powodują przesunięcie krzywej podaży globalnej, a tym samym krzywej Phillipsa.

Krótko mówiąc, krzywa Phillipsa o klasycznym, ujemnym nachyleniu dobrze opisuje zachowanie gospodarki w krótkich, kilkuletnich okresach. W dłuższej perspektywie czasowej, gdy podaż globalna ulega istotnym wahaniom, opadająca krzywa Phillipsa może się przesunąć tak, że zarówno bezrobocie, jak i inflacja będą wyższe (np. w latach 70. i na początku lat 80. XX w.) lub niższe (jak na początku lat 90. ub. stulecia lub w pierwszej dekadzie XXI w.).

Keynesowskie sposoby ograniczania bezrobocia i inflacji

Ekonomia keynesowska dowodzi, że receptą na wyjście z recesji jest ekspansywna polityka fiskalna (ang. expansionary fiscal policy), czyli obniżenie podatków w celu pobudzenia konsumpcji i inwestycji lub bezpośredni wzrost wydatków państwa, co przesunie krzywą popytu globalnego w prawo. Na przykład, jeśli początkową krzywą popytu globalnego jest AD_r na Ilustracji 7.11, to gospodarka znajduje się w recesji, a właściwą polityką państwa będzie przesunięcie krzywej popytu globalnego w prawo, z położenia AD_r do AD_f, co umożliwi gospodarce osiągnięcie poziomu potencjalnego PKB i pełne zatrudnienie.

Zdaniem Keynesa najlepiej byłoby wydawać dodatkowe środki na budowę mieszkań, dróg i inne ważne potrzeby społeczne. Jednocześnie twierdził jednak, że jeśli rząd nie może dojść do porozumienia w sprawie praktycznego sposobu wydawania pieniędzy, może je również przeznaczyć na niepotrzebne rzeczy. Keynes sugerował np. budowanie pomników, m.in. współczesnych odpowiedników egipskich piramid. Proponował także, aby rząd zakopał pieniądze pod ziemią i pozwolił przedsiębiorstwom górniczym je wydobywać. Te żartobliwe sugestie miały podkreślać, że Wielki Kryzys to nie czas na spieranie się o szczegóły rządowych programów wzrostu wydatków i obniżki podatków. Nadrzędnym celem w tym okresie powinno być zwiększenie popytu globalnego, aby gospodarka osiągnęła potencjalny PKB (ang. potential GDP).

Ilustracja 7.11 Ograniczanie skali recesji i inflacji za pomocą narzędzi polityki keynesowskiej

Ilustracja 7.11 Jeśli gospodarka pogrążona jest w recesji i równowaga występuje w punkcie E_r, wówczas zgodnie z podejściem keynesowskim państwo powinno zastosować politykę skutkującą przesunięciem krzywej popytu globalnego w prawo, z położenia AD_r do AD_f. Jeśli gospodarka doświadcza inflacji z równowagą w punkcie E_i, polityka zgodna z założeniami modelu keynesowskiego powinna objąć przesunięcie krzywej popytu globalnego w lewo, z położenia AD_i do AD_f.

W analogiczny sposób podejście keynesowskie można zastosować, gdy gospodarka znajduje się powyżej poziomu potencjalnego PKB. W takiej sytuacji bezrobocie jest niskie, a zagrożeniem jest inflacja. Zgodnie z założeniami modelu keynesowskiego państwo powinno wówczas prowadzić restrykcyjną politykę fiskalną (ang. contractionary fiscal policy), polegającą na podwyższeniu podatków lub obniżeniu wydatków w celu przesunięcia krzywej popytu globalnego w lewo. Rezultatem będzie obniżenie poziomu cen przy nieznacznym spadku produkcji i niewielkim wzroście bezrobocia. Jeśli popyt globalny znajduje się początkowo w położeniu AD_i na Ilustracji 7.11, czyli gospodarka doświadcza inflacji, właściwą polityką państwa jest przesunięcie krzywej popytu globalnego w lewo, z położenia AD_i do położenia AD_f, co prowadzi do obniżenia cen przy utrzymaniu pełnego zatrudnienia.

W keynesowskim modelu gospodarki zbyt mały popyt globalny powoduje bezrobocie, a zbyt duży – inflację. Można więc myśleć o ekonomii keynesowskiej w kategoriach poszukiwania optymalnego poziomu popytu globalnego, który nie będzie ani za niski, ani za wysoki, pozwalając na osiągnięcie pożądanych wyników makroekonomicznych.