Cel dydaktyczny
Po przeczytaniu tego podrozdziału będziesz w stanie:
- Zdefiniować przewagę absolutną, przewagę komparatywną i koszty alternatywne
- Wyjaśnić, jakie korzyści płyną z handlu opartego na specjalizacji produkcji
Amerykański mąż stanu Benjamin Franklin (1706-1790) napisał kiedyś: „Żaden naród nigdy nie został zrujnowany przez handel”. Wielu ekonomistów wyraziłoby swoje nastawienie do handlu międzynarodowego w jeszcze bardziej pozytywny sposób. Istnieją przekonujące dowody na to, że handel międzynarodowy przynosi gospodarkom ogólne korzyści. Handel towarzyszył wzrostowi gospodarczemu w Stanach Zjednoczonych i na całym świecie. Wiele krajów, które w ciągu ostatnich kilku dekad osiągały szybki wzrost gospodarczy – np. Japonia, Korea Południowa, Chiny i Indie – dokonało tego poprzez radykalne ukierunkowanie swoich gospodarek na handel międzynarodowy. Współcześnie nie można podać przykładu państwa, które odcięłoby się od światowego handlu, a mimo to prosperowało. Również sukcesy gospodarcze Polski w XXI w. w jednoznaczny sposób związane są z członkostwem naszego kraju w Unii Europejskiej i nieograniczonym dostępem polskich przedsiębiorstw do gigantycznego rynku unijnego z czym wiąże się wzrost konkurencji między przedsiębiorstwami, poprawa efektywności produkcji oraz dostęp polskich konsumentów do znacznie szerszej palety dóbr i usług. Aby zrozumieć korzyści płynące z handlu lub powody, dla których w ogóle handlujemy, musimy zrozumieć koncepcje przewagi komparatywnej i absolutnej.
W 1817 r. David Ricardo, biznesmen, członek brytyjskiego parlamentu i jeden z najwybitniejszych ekonomistów na przestrzeni wieków, napisał traktat zatytułowany „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania” („On the Principles of Political Economy and Taxation”). W tekście tym Ricardo argumentował, że specjalizacja i wolny handel przynoszą korzyści wszystkim partnerom handlowym, nawet tym, którzy mogą być stosunkowo nieefektywni. Aby zrozumieć, co ten genialny ekonomista miał na myśli, musimy być w stanie odróżnić przewagę absolutną od przewagi komparatywnej.
Dany kraj ma przewagę absolutną (ang. absolute advantage) nad innym w produkcji określonego dobra, jeśli do jego wytworzenia zużywa mniej zasobów. Absolutna przewaga może wynikać z naturalnych uwarunkowań. Na przykład wydobycie ropy naftowej w Arabii Saudyjskiej to w zasadzie kwestia „wywiercenia dziury”. Wydobycie ropy w innych krajach może wymagać długotrwałych poszukiwań i kosztownych technologii wydobywczych (np. budowania platform wiertniczych na morzu) – jeśli w ogóle mają one złoża ropy naftowej. Stany Zjednoczone i Ukraina dysponują jednymi z najżyźniejszych gleb na świecie, dzięki czemu uprawa kukurydzy i pszenicy jest tam łatwiejsza i tańsza niż na wielu innych obszarach. Klimat Gwatemali i Kolumbii szczególnie sprzyja uprawie kawy. Chile i Zambia mają jedne z największych kopalni miedzi na świecie. Jak twierdzą niektórzy, „geografia to przeznaczenie”. Chile będzie produkować miedź, a Gwatemala kawę, i będą nimi handlować. Kiedy każdy kraj ma produkt, którego inni potrzebują, a on może go wytworzyć przy nakładach niższych niż gdzie indziej, łatwo jest sobie wyobrazić, że wszystkie strony czerpią korzyści z handlu. Jednak myślenie o handlu tylko w kategoriach geograficznych i przewagi absolutnej jest niepełne. Handel zagraniczny tak naprawdę jest konsekwencją nie tyle przewag absolutnych, ile komparatywnych.
W podręczniku „Mikroekonomia – Podstawy” w rozdziale https://openstax.org/books/mikroekonomia-podstawy/pages/2-wprowadzenie-do-rozdzialu pisaliśmy, że kraj ma przewagę komparatywną (ang. comparative advantage), gdy może wyprodukować dobro po niższych kosztach, wyrażonych w utraconym wolumenie produkcji innych dóbr. Pytanie, które każdy kraj lub firma powinni sobie zadać w trakcie analizy opłacalności handlu (w tym przede wszystkim handlu zagranicznego), brzmi: „Z czego musimy zrezygnować, aby wyprodukować to konkretne dobro?”. Nie powinno dziwić to, że koncepcja przewagi komparatywnej opiera się na idei kosztu alternatywnego (wprowadzonego we wspomnianym powyżej rozdziale). Jeśli np. Zambia koncentruje swoje zasoby na produkcji miedzi, nie może wykorzystać swojej siły roboczej, ziemi i zasobów kapitału do produkcji innych towarów, takich jak np. kukurydza. W rezultacie Zambia rezygnuje z produkowania kukurydzy. Jak obliczyć koszt takiej decyzji w odniesieniu do innych towarów? Uprość problem i przyjmij, że Zambia do produkcji miedzi i kukurydzy potrzebuje wyłącznie siły roboczej. Firmy produkujące miedź i kukurydzę mówią, że wydobycie tony miedzi zajmuje dwie godziny, a zebranie kwintala (100 kg) kukurydzy wymaga jednej godziny pracy. Oznacza to, że koszt alternatywny wytworzenia tony miedzi to dwa kwintale kukurydzy. W następnej części bardziej szczegółowo omówimy koncepcję przewagi absolutnej i komparatywnej oraz odniesiemy te pojęcia do handlu zagranicznego.
Sięgnij po więcej
Odwiedź tę stronę internetową, aby zapoznać się z listą tekstów i podcastów związanych z tematyką handlu międzynarodowego.
Przewagi absolutna i komparatywna – przykład liczbowy
Rozważmy hipotetyczny świat z dwoma krajami, Arabią Saudyjską i Polską, oraz dwoma produktami – ropą naftową i pszenicą. Dalej załóżmy, że konsumenci w obu krajach zgłaszają popyt na oba te towary (czyli chcą kupować oba dobra). Towary te są homogeniczne, co oznacza, że konsumenci i producenci nie potrafią odróżnić pszenicy i ropy pochodzących z różnych krajów. W obu państwach dostępny jest tylko jeden czynnik produkcji – praca mierzona liczbą godzin. Arabia Saudyjska może produkować ropę przy mniejszych nakładach pracy, podczas gdy Polska może w analogiczny (tańszy) sposób wytwarzać pszenicę. Tabela 15.1 ilustruje przewagi tych dwóch krajów wyrażone jako liczba godzin potrzebnych do wyprodukowania jednej jednostki każdego towaru, czyli tzw. jednostkowe nakłady pracy (ang. unit labor input). Zwróć uwagę, że jednostkowe nakłady pracy są w naszym przykładzie równe odwrotności produktywności pracy, czyli ilości towaru wyprodukowanego w czasie jednej godziny pracy.
| Kraj | Ropa (godziny na baryłkę) | Pszenica (godziny na kwintal) |
|---|---|---|
| Arabia Saudyjska | 1 | 4 |
| Polska | 2 | 1 |
Załóżmy, że zarówno Arabia Saudyjska, jak i Polska dysponują zasobem 100 godzin pracy w ciągu jakiegoś okresu (zob. Tabela 15.2). Ilustracja 15.2 pokazuje wolumen każdego z dóbr, które Polska i Arabia Saudyjska są w stanie samodzielnie wyprodukować, za pomocą krzywych możliwości produkcyjnych (krzywych transformacji). Przypomnij sobie z rozdziale https://openstax.org/books/mikroekonomia-podstawy/pages/2-wprowadzenie-do-rozdzialu, że krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje maksymalną ilość dóbr, jaką każdy kraj może wyprodukować przy ograniczonych zasobach (w naszym przypadku są to pracownicy i poziom technologii).
| Kraj | Produkcja ropy naftowej przy 100 roboczogodzinach (baryłki) | Produkcja pszenicy przy 100 roboczogodzinach (kwintale) | |
|---|---|---|---|
| Arabia Saudyjska | 100 | lub | 25 |
| Polska | 50 | lub | 100 |
Jak wcześniej wspomniano, konsumenci z Arabii Saudyjskiej, i z Polski chcieliby mieć dostęp zarówno do ropy naftowej, jak i pszenicy. Załóżmy, że zanim dojdzie do handlu (czyli w sytuacji, w której w obu gospodarkach występowałaby warunki autarkii (ang. autarchy), oba kraje produkują i konsumują tak jak w punkcie C lub C' na Ilustracji 15.2. Zatem w warunkach autarkii gospodarka Arabii Saudyjskiej poświęci 60 godz. pracy na produkcję ropy, jak pokazuje Tabela 15.3. Biorąc pod uwagę informacje zawarte w Tabeli 15.1, wybór ten oznacza, że wytworzy ona 60 baryłek ropy. Korzystając z pozostałych 40 godz. pracy, może wyprodukować tylko 10 kwintali pszenicy, ponieważ potrzebuje 4 godz. na uzyskanie 1 kwintala. Aby znaleźć się w punkcie C', gospodarka Polski poświęca 40 godz. pracy na wytworzenie 20 baryłek ropy, a pozostałe godziny pracy może przeznaczyć na wyprodukowanie 60 kwintali pszenicy.
| Kraj | Produkcja ropy (baryłki) | Produkcja pszenicy (kwintale) |
|---|---|---|
| Arabia Saudyjska (C) | 60 | 10 |
| Polska (C') | 20 | 60 |
| Całkowita światowa produkcja | 80 | 70 |
Nachylenie krzywej możliwości produkcyjnych przedstawia koszt alternatywny produkcji ropy naftowej w przeliczeniu na pszenicę. Wykorzystując wszystkie swoje zasoby, Polska może wyprodukować 50 baryłek ropy naftowej lub 100 kwintali pszenicy, dlatego koszt alternatywny jednej baryłki ropy to 2 kwintale pszenicy – lub inaczej mówiąc, nachylenie krzywej wynoszące minus 1/2. Zatem na wykresie krzywej możliwości produkcyjnych w Polsce każdy wzrost produkcji ropy o jedną baryłkę oznacza spadek produkcji pszenicy o 2 kwintale. Arabia Saudyjska może wyprodukować 100 baryłek ropy lub 25 kwintali pszenicy. Koszt alternatywny uzyskania 1 baryłki ropy to strata 1/4 kwintala pszenicy (czyli 25 kg ziarna), który mogliby wytworzyć saudyjscy pracownicy. Zauważ, że w porównaniu z Polską Arabia Saudyjska musi poświęcić mniej pszenicy, aby wyprodukować 1 baryłkę ropy naftowej. Tabela 15.4 podsumowuje te obliczenia.
| Kraj | Koszt alternatywny wyprodukowania jednej baryłki ropy naftowej (w kwintalach pszenicy) | Koszt alternatywny wyprodukowania jednego kwintala pszenicy (w baryłkach ropy naftowej) |
|---|---|---|
| Arabia Saudyjska | ¼ | 4 |
| Polska | 2 | ½ |
Ponownie przypomnij sobie, że zdefiniowaliśmy przewagę komparatywną jako koszt alternatywny produkcji towarów. Ponieważ Arabia Saudyjska poświęca mniej pszenicy, by wytworzyć baryłkę ropy (1/2 < 2 w Tabeli 15.4) ma przewagę komparatywną w produkcji ropy. Polska poświęca mniej, by wytworzyć kwintal pszenicy, więc ma przewagę komparatywną w produkcji pszenicy.
W tym przykładzie istnieje symetria między przewagą absolutną a komparatywną. Arabia Saudyjska potrzebuje mniej godzin pracy, aby wyprodukować baryłkę ropy naftowej (przewaga absolutna, zob. Tabela 15.1), a także poświęca mniej innych dóbr, aby wydobywać ropę w porównaniu z Polską (przewaga komparatywna, zob. Tabela 15.4). Taka symetria nie zawsze ma miejsce, jak pokażemy po pełnym omówieniu korzyści z handlu. Najpierw jednak przeczytaj poniższą ramkę, aby upewnić się, że rozumiesz, dlaczego krzywa możliwości produkcyjnych na powyższych wykresach jest przedstawiona jako linia prosta.
Poznaj szczegóły
Czy krzywa możliwości produkcyjnych może być prosta?
Kiedy po raz pierwszy omawialiśmy krzywą możliwości produkcyjnych w rozdziale https://openstax.org/books/mikroekonomia-podstawy/pages/2-wprowadzenie-do-rozdzialu, była ona wygięta na zewnątrz. Ten kształt odzwierciedlał zależność, zgodnie z którą przenoszenie nakładów z produkcji jednego dobra do produkcji drugiego – np. z edukacji do usług zdrowotnych – oznaczało wzrost kosztu alternatywnego. W tym rozdziale wykreślamy krzywe możliwości produkcyjnych jako linie proste, co oznacza, że koszty alternatywne są stałe. Kiedy przeniesiemy krańcową jednostkę pracy z uprawy pszenicy do produkcji ropy naftowej, spadek ilości pszenicy i wzrost ilości ropy są zawsze takie same. W rzeczywistości jest to możliwe tylko wtedy, gdy wkład dodatkowych pracowników w produkcję nie zmienia się wraz ze zmianą wolumenu produkcji (czyli nie działa prawo malejących korzyści krańcowych). Liniowa krzywa możliwości produkcyjnych jest mniej realistycznym modelem, ale jednocześnie upraszcza obliczenia. Dzięki temu łatwiej jest zrozumieć zależności określane jako przewaga absolutna i komparatywna. To cena uproszczenia, którą warto ponieść.
Korzyści z handlu
Zastanów się, jaka byłaby sytuacja Polski i Arabii Saudyjskiej, gdyby oba kraje zaczęły się specjalizować w produkcji tylko jednego dobra i podjęły wymianę handlową. Przed rozpoczęciem handlu Arabia Saudyjska produkuje/konsumuje 60 baryłek ropy i 10 kwintali pszenicy. Polska produkuje/konsumuje 20 baryłek ropy i 60 kwintali pszenicy. Biorąc pod uwagę jej obecny poziom produkcji, jeśli Polska może wymienić ilość pszenicy mniejszą niż 60 kwintali i w zamian otrzymać ilość ropy większą niż 20 baryłek, to kraj ten osiągnie korzyści z handlu (ang. gain from trade). Dzięki handlowi Polska będzie mogła konsumować większą ilość obu dóbr niż bez specjalizacji i handlu. (Przypomnij sobie, że w rozdziale https://openstax.org/books/mikroekonomia-podstawy/pages/1-wprowadzenie-do-rozdzialu zdefiniowano specjalizację w odniesieniu do pracowników i firm. Ekonomiści używają pojęcia specjalizacji również do opisania sytuacji, w której kraj przesuwa zasoby, aby skoncentrować się na produkcji dobra, które daje mu przewagę komparatywną). Podobnie jeśli Arabia Saudyjska może wymienić pewną ilość ropy mniejszą niż 60 baryłek i otrzymać w zamian ilość pszenicy większą niż 10 kwintali, to będzie miała większą ilość obu dóbr niż przed specjalizacją i handlem. Tabela 15.5 ilustruje zakres transakcji, które przyniosłyby korzyści obu stronom.
| Gospodarka Polski po specjalizacji odniesie korzyści, jeśli: | Gospodarka Arabii Saudyjskiej po specjalizacji odniesie korzyści, jeśli: |
|---|---|
| Eksportuje nie więcej niż 60 kwintali pszenicy | Importuje co najmniej 10 kwintali pszenicy |
| Importuje co najmniej 20 baryłek ropy naftowej | Eksportuje mniej niż 60 baryłek ropy naftowej |
Poniższa ramka wyjaśnia źródła korzyści z handlu dla obu stron w oparciu o koncepcję kosztu alternatywnego. Jeśli Arabia Saudyjska chciałaby rozszerzyć krajową produkcję pszenicy w świecie bez handlu międzynarodowego, to w oparciu o koszty alternatywne musi zrezygnować z 4 baryłek ropy za każdy dodatkowy kwintal zboża. Gdyby Arabia Saudyjska znalazła sposób na rezygnację z mniej niż 4 baryłek ropy za dodatkowy kwintal pszenicy (lub równoważnie, by otrzymać więcej niż 1 kwintal pszenicy za 4 baryłki ropy), znalazłaby się w lepszej sytuacji.
Poznaj szczegóły
Jakie są koszty alternatywne handlu i płynące z niego korzyści?
Zakres transakcji, które przyniosą korzyści każdemu krajowi, opiera się na alternatywnym koszcie wyprodukowania każdego dobra podlegającego wymianie handlowej. Polska może wyprodukować 100 kwintali pszenicy lub 50 baryłek ropy. Dla Polski koszt alternatywny wyprodukowania 1 baryłki ropy to 2 kwintale pszenicy. Jeśli podzielimy powyższe liczby przez 50, otrzymamy ten sam stosunek: 1 baryłka ropy odpowiada 2 kwintalom pszenicy, czyli (100/50 = 2 i 50/50 = 1). W handlu z Arabią Saudyjską, jeśli Polska zamierza wyeksportować 100 kwintali pszenicy, musi w zamian otrzymać (zaimportować) co najmniej 50 baryłek ropy, aby osiągnąć ten sam efekt. Oczywiście, aby czerpać korzyści z handlu, Polska musi być w stanie uzyskać więcej niż 0,5 baryłki ropy za swój kwintal pszenicy – bowiem tylko wtedy handel będzie miał sens.
Przypomnijmy, że David Ricardo przekonywał, iż jeśli każdy kraj specjalizuje się w produkcji dóbr, dla których posiada przewagę komparatywną, odniesie korzyści z handlu, a całkowita globalna produkcja wzrośnie. W jaki sposób możemy zilustrować korzyści płynące z handlu opartego na przewadze komparatywnej i specjalizacji? Tabela 15.6 przedstawia produkcję przy założeniu, że każdy kraj specjalizuje się w wytwarzaniu dóbr, dla których posiada przewagę komparatywną, i nie wytwarza żadnego innego dobra. To jest stuprocentowa specjalizacja. Specjalizacja prowadzi do wzrostu całkowitej światowej produkcji. (Porównaj całkowitą światową produkcję w Tabeli 15.3 z tą w Tabeli 15.6.)
| Kraj | Ilość wyprodukowana przy stuprocentowej specjalizacji – ropa naftowa (baryłki) | Ilość wyprodukowana przy stuprocentowej specjalizacji – pszenica (kwintale) |
|---|---|---|
| Arabia Saudyjska | 100 | 0 |
| Polska | 0 | 100 |
| Całkowita produkcja światowa | 100 | 100 |
Co by się stało, gdybyśmy nie mieli pełnej specjalizacji, tak jak to zostało przedstawione w Tabeli 15.6? Czy nadal będziemy osiągać korzyści z handlu? Rozważmy inny przykład, w którym produkcja Polski i Arabii Saudyjskiej znajduje się odpowiednio w punktach C i C', tak jak pokazuje Ilustracja 15.2. Zastanów się, co się stanie, gdy kraje zaczną handlować, a Polska wyeksportuje 20 kwintali pszenicy do Arabii Saudyjskiej w zamian za 20 baryłek ropy.
Zaczynając w punkcie C, który pokazuje produkcję saudyjskiej ropy równą 60 baryłkom, zmniejszymy krajowe zużycie ropy w Arabii o 20 baryłek, ponieważ właśnie taka ilość ropy jest eksportowana do Polski i wymieniana na 20 kwintali pszenicy. Umożliwia to Arabii przesunięcie się do punktu D, gdzie konsumpcja ropy naftowej wynosi obecnie 40 baryłek, a konsumpcja pszenicy wzrosła do 30 kwintali (zob. Ilustracja 15.3). Zauważ, że nawet bez stuprocentowej specjalizacji, jeśli cena względna, w tym przypadku 20 baryłek ropy za 20 kwintali pszenicy, jest wyższy niż koszt alternatywny krajowej produkcji, Saudyjczycy na handlu zyskają. Ponieważ punkt D (po dokonanej transakcji) znajduje się ponad krzywą możliwości produkcyjnych, dla Arabii Saudyjskiej handel jest korzystny.
Sięgnij po więcej
Odwiedź tę stronę internetową, aby zobaczyć wizualizacje danych związanych z pozbawionym barier handlem zagranicznym.