11.3 Skutki makroekonomiczne zmian kursów walutowych

Kursy walutowe, popyt globalny i podaż globalna

Handel zagraniczny wiąże się zazwyczaj z ponoszeniem kosztów produkcji w jednej walucie przy jednoczesnym uzyskiwaniu przychodów ze sprzedaży w innej. W rezultacie zmiany kursów walutowych mogą mieć ogromny wpływ na eksport i import, a tym samym na popyt globalny w całej gospodarce.

Na przykład w 1999 r., kiedy wprowadzono euro, jego wartość mierzona w dolarach amerykańskich wynosiła 1,06 dol. za jednostkę wspólnej waluty. Do końca 2013 r. kurs walutowy euro wzrósł do 1,37 USD/EUR (co oznacza jednoczesne osłabienie się dolara amerykańskiego). Pod koniec lutego 2017 r. kurs walutowy ponownie spadł do 1,06 USD/EUR. Zastanówmy się, jak te zmiany mogły wpłynąć na francuskie przedsiębiorstwo, które każdego roku ponosi koszty w wysokości 10 mln euro i sprzedaje swoje produkty w Stanach Zjednoczonych za 11 mln dol. W 1999 r., kiedy przedsiębiorstwo zamieniało 11 mln dol. na euro po kursie 1,06 USD/EUR (czyli 11 mln USD × [1 EUR/1,06 USD]), otrzymywało 10,4 mln euro i notowało zyski. W 2013 r., gdy to samo przedsiębiorstwo zamieniało 11 mln dol. na euro po kursie 1,37 USD/EUR (czyli 11 mln USD × [1 EUR/1,37 USD]), otrzymywało ok. 8 mln euro, czyli ponosiło stratę. Na początku 2017 r., przy kursie walutowym na poziomie 1,06 USD/EUR, przedsiębiorstwo znów osiągało zysk, taki sam jak w 1999 r. Przykład ten pokazuje, że mocniejsze euro zniechęca francuską firmę do eksportu, ponieważ koszty produkcji w walucie krajowej rosną w stosunku do przychodów ze sprzedaży uzyskiwanych w innym kraju. Natomiast z punktu widzenia gospodarki USA słabszy dolar sprzyja amerykańskiemu eksportowi.

Ponieważ wzrost eksportu skutkuje większym napływem dolarów do amerykańskiej gospodarki, a wzrost importu oznacza większy odpływ dolarów, łatwo jest stwierdzić, że dla gospodarki USA eksport jest „korzystny”, a import „niekorzystny”. Podejście takie pomija jednak rolę kursów walutowych. Jeśli amerykański konsument kupuje japoński samochód za 20 tys. dol. zamiast amerykańskiego za 30 tys. dol., kuszące może być twierdzenie, że nie jest to dobre dla amerykańskiej gospodarki. Jednak japońska firma będzie musiała zarobione dolary wymienić na jeny, aby pokryć koszty produkcji poniesione w Japonii. Ktokolwiek kupi te dolary, będzie musiał użyć ich do zakupu amerykańskich dóbr i usług, więc pieniądze wrócą z powrotem do amerykańskiej gospodarki. Jednocześnie konsumenci oszczędzą pieniądze, kupując tańsze towary importowane, a wygospodarowane dzięki kupnie tańszych aut środki mogą przeznaczyć na inne cele (np. wyprodukowaną w USA żywność lub zakup nieruchomości).

Wahania kursów walutowych

Kursy walutowe mogą ulegać dużym wahaniom w krótkim okresie. Przykładem jest rupia indyjska, której wartość zmieniła się z 39 rupii za dolara w lutym 2008 r. do 51 rupii za dolara w marcu 2009 r., co oznacza spadek rynkowej wartości tej waluty o ponad jedną czwartą. Analizowane przez nas wcześniej przykłady wskazywały na to, że nawet rozwinięte gospodarczo i sąsiadujące ze sobą kraje, takie jak Stany Zjednoczone i Kanada, mogą odnotowywać znaczne zmiany kursów walutowych na przestrzeni kilku lat, czyli relatywnie krótkiego okresu. W przypadku przedsiębiorstw produkujących przede wszystkim towary na eksport lub firm importujących czynniki wytwórcze, a nawet przedsiębiorstw, które same nie są zaangażowane w handel zagraniczny, ale muszą konkurować z firmami prowadzącymi działalność tego typu, gwałtowne wahania kursów walutowych mogą prowadzić do ogromnych zmian wyników finansowych. Bank centralny może spróbować ograniczać silne wahania kursowe i w ten sposób ułatwiać przedsiębiorstwom ich codzienną działalność, w ramach której nacisk kładziony byłby na zwiększanie produktywności i innowacje, a nie na ciągłe myślenie o sposobie reakcji na wahania kursów walut.

Jedna z najbardziej dotkliwych ekonomicznie konsekwencji wahań kursów walutowych może pojawić się w wyniku działań sektora bankowego. Instytucje finansowe denominują większość międzynarodowych pożyczek w kilku ważnych walutach, takich jak dolary amerykańskie, euro czy też jeny japońskie. W krajach, które nie używają tych walut, banki często pożyczają na rynkach międzynarodowych środki w walutach innych państw, np. w dolarach amerykańskich, a następnie oferują lokalnym przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym kredyty w walucie krajowej. Lewa część Ilustracji 11.9 pokazuje, jak funkcjonuje ten mechanizm. Bank w Tajlandii pożycza milion dolarów amerykańskich. Następnie przelicza dolary na walutę krajową (w przypadku Tajlandii jest to bat) po kursie 40 batów za dolara, po czym udziela tajskiemu przedsiębiorstwu kredytu w batach. Przedsiębiorstwo spłaca kredyt w batach, a bank przelicza je z powrotem na dolary amerykańskie, aby spłacić pierwotną dolarową pożyczkę.

Ilustracja 11.9 Pożyczki międzynarodowe Scenariusz, w ramach którego pozyskuje się środki w walucie obcej i udziela kredytu w walucie lokalnej, widoczny po lewej stronie wykresu, kończy się dla banku sukcesem. Analogiczny scenariusz po prawej stronie – porażką.

Proces zaciągania pożyczek w walucie obcej i udzielania kredytów w walucie krajowej może przebiegać bez zaburzeń, o ile kurs walutowy się nie zmienia. Jeśli jednak dolar się umocni, a bat osłabi, pojawi się problem. Prawa strona scenariusza wydarzeń na Ilustracji 11.9 pokazuje, co się dzieje, gdy bat nieoczekiwanie się osłabi. Tajskie przedsiębiorstwo nadal spłaca kredyt w całości (wraz z odsetkami). Jednak ze względu na zmianę kursu walutowego tajski bank nie może spłacić całej pożyczki (wraz z odsetkami) w dolarach amerykańskich. (Oczywiście gdyby kurs walutowy zmienił się w przeciwnym kierunku, wzmacniając tajską walutę, bank mógłby osiągnąć nieoczekiwanie duży zysk).

W latach 1997–1998 kraje Azji Południowo-Wschodniej, m.in. Tajlandia, Korea Płd., Malezja i Indonezja, zanotowały gwałtowną deprecjację swoich walut, w niektórych przypadkach o 50% lub więcej. Państwa te doświadczały wcześniej znacznego napływu zagranicznego kapitału inwestycyjnego (ang. foreign investment capital), a w połowie lat 90. XX w. wartość kredytów bankowych zwiększała się od 20% do 30% rocznie. Kiedy kursy walutowe w tych krajach uległy deprecjacji, banki nie były w stanie spłacić zaciągniętych wcześniej pożyczek i doszło do bankructwa sektora bankowego. Podobny łańcuch wydarzeń wystąpił w 2002 r. w Argentynie. Kiedy argentyńskie peso straciło na wartości, tamtejsze banki nie były w stanie spłacić kapitału, który wcześniej pożyczyły w dolarach amerykańskich.

Banki odgrywają kluczową rolę w każdej gospodarce, ułatwiając transakcje i udzielając pożyczek przedsiębiorstwom i konsumentom. Kiedy większość największych banków danego kraju jednocześnie zbankrutuje (ang. go bankrupt), pojawia się tam gwałtowny spadek popytu i głęboka recesja. Ponieważ głównym obowiązkiem banku centralnego jest kontrolowanie podaży pieniądza i zapewnienie stabilności systemu finansowego, musi on uważać, aby duża i nieoczekiwana deprecjacja kursu walutowego nie doprowadziła większości banków do bankructwa. Aby uzyskać więcej informacji na ten temat, wróć do Rozdziału 5 Handel zagraniczny i przepływy kapitałowe.

Kursy walutowe a polityka państwa

Każde państwo w perspektywie długookresowej preferuje stabilny kurs walutowy, aby zwiększyć skalę handlu międzynarodowego (ang. international trade) oraz zmniejszyć stopień ryzyka i niepewności w gospodarce. Jednak w krótkim okresie korzystne może okazać się osłabienie kursu walutowego (deprecjacja), aby stymulować popyt globalny i ograniczyć recesję, lub jego umocnienie (aprecjacja), aby zmniejszyć stopę inflacji. Trzeba również pamiętać, że gwałtowne umocnienie się kursu walutowego może znacząco ograniczyć eksport, zaś gwałtowne osłabienie się waluty doprowadzić sektor bankowy na skraj bankructwa. Krótko mówiąc, każdy wybór związany z kursami walutowymi (płynny lub stały kurs walutowy; umocnienie się lub osłabienie waluty) wiąże się z różnymi korzyściami i kosztami dla gospodarki.