1.2 Proces opieki żywieniowej ze szczególnym uwzględnieniem oceny stanu odżywienia i diagnozy żywieniowej

Badania przesiewowe

Celem przesiewowej oceny stanu odżywienia jest identyfikacja osób w stanie nieprawidłowym: pacjentów z niedożywieniem oraz ryzykiem niedożywienia, którzy powinni zostać skierowani do oceny pogłębionej. Metody oceny stanu odżywienia są różne dla osób dorosłych, noworodków i dzieci.

Badania przesiewowe obejmują analizę parametrów: zmianę masy ciała w określonym przedziale czasu, zaburzenia w przyjmowaniu pokarmów, aktualną wielkość/zmianę w określonym przedziale czasu wskaźnika masy ciała (Body Mass Index, BMI) oraz obecność choroby ostrej/przewlekłej (Kłęk i in., 2019; WHO, 2022).

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministerstwa Zdrowia od 1 stycznia 2012 roku dokonuje się oceny stanu odżywienia pacjentów w każdym oddziale szpitalnym oprócz szpitalnych oddziałów ratownictwa (SOR). Do oceny stanu odżywienia osób dorosłych zaleca się wykorzystanie skali Nutritional Risk Screening – NRS 2002 lub Subiektywnej Oceny Globalnej (ang. Subjective Global Assessment, SGA). U dzieci obowiązuje ocena na siatkach wzrastania – zgodna z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego Dzieci (Kłęk i in., 2019).

Do podstawowych metod oceny stanu odżywienia zalicza się:

• wywiad żywieniowy, w tym na podstawie skal oceny stanu odżywienia: NRS 2002 i SGA lub Mini Nutritional Assessment, Malnutrition Universal Screening Tool (MUST);
• badania antropometryczne (aktualna masa ciała, niezamierzona utrata masy ciała, wskaźnik masy ciała do wzrostu (ang. Body Mass Index, BMI), obwód ramienia, grubość fałdu nad mięśniem trójgłowym, siła uścisku dłoni, bioimpedancja);
• badania biochemiczne (stężenie w surowicy albuminy, prealbuminy, transferryny), obliczenie całkowitej liczby limfocytów (ESPEN, 2019; Guigoz i Vellas, 2021; Kłęk 2019; Ostrowska, 2023).

Kwestionariusze wykorzystywane do oceny stopnia odżywienia służą do badań przesiewowych (ang. screening) w kierunku niedożywienia oraz pozwalają na pogłębioną analizę stopnia odżywienia pacjenta (Gajewska i Myszkowska-Ryciak, 2022).

• Skala NRS 2002 – jest uznawana za najcenniejsze narzędzie służące zarówno do przesiewowej, jak i pogłębionej analizy stopnia niedożywienia. Zawarte w formularzu pytania dotyczą: wartości BMI, stabilności stanu chorego w zakresie utraty masy ciała (jej niezamierzone zmniejszenie o co najmniej 5% w ciągu ostatnich 3 miesięcy), zmiany liczby i wielkości posiłków, przewidywanego zwiększonego zapotrzebowania na składniki odżywcze w wyniku stresu metabolicznego wynikającego z rodzaju i dynamiki choroby. Każdy element badania ryzyka niedożywienia oceniany jest w skali od 1 do 3 (1 – ryzyko niedożywienia, 3 – wysokie ryzyko niedożywienia). Końcowy wynik badania ≤ 3 sugeruje postępowanie zachowawcze i powtórne badanie po tygodniu. Natomiast wynik ≥ 3 jest wskazaniem do leczenia żywieniowego (ESPEN, 2019; Gajewska i Myszkowska-Ryciak, 2022; Jarosz i in., 2020; Kłęk i in., 2019; Ścisło, 2022).
• Skala SGA – zawiera elementy wywiadu żywieniowego oraz badania. W pierwszej części ankiety Subiektywnej Globalnej Oceny pytania dotyczą wielkości zmiany masy ciała w ciągu ostatnich 6 mies., zmian w przyjmowaniu pokarmów (wielkość porcji, liczba posiłków), objawów ze strony przewodu pokarmowego (biegunki, nudności, wymioty), samodzielności funkcjonowania w życiu codziennym, istniejących chorób, które mogą wpływać na stres metaboliczny i wielkości zapotrzebowania na składniki odżywcze. Druga część stanowi badanie fizykalne, na którego podstawie ocenia się utratę podskórnej tkanki tłuszczowej, utratę masy mięśniowej i występowanie obrzęków. Zmiany tkanki tłuszczowej oceniane są na podstawie fałdu skórnego na mięśniu trójgłowym i dłoniowym oraz fałdu podłopatkowego. Utratę mięśni ocenia się na podstawie wyglądu mięśni podudzia i obręczy barkowej. Należy zwrócić uwagę na obrzęki w okolicy kostek i kości krzyżowej, a także istniejące wodobrzusze. Nasilenie każdego z objawów przedstawia skala SGA (A – norma, B – umiarkowane niedożywienie lub podejrzenie niedożywienia, C – niedożywienie znacznego stopnia). Badanie za pomocą skali SGA jest czułym narzędziem diagnostycznym niedożywienia, które nie wymaga kosztownych badań dodatkowych (Gajewska i Myszkowska-Ryciak, 2022; Jarosz i in., 2020; Kłęk i in., 2019; Ścisło, 2022).

Pogłębiona ocena stanu odżywienia

Wszystkie osoby (dorośli, dzieci), u których w ocenie przesiewowej stwierdzono ryzyko żywieniowe lub niedożywienie, powinni być poddani pogłębionej ocenie stanu odżywienia, której celem jest określenie aktualnego stanu odżywienia chorego, zidentyfikowanie wstępnych zaburzeń oraz określenie zapotrzebowania na substancje odżywcze. Ocena pogłębiona opiera się na analizie wyników badania przedmiotowego, podmiotowego, badaniach antropometrycznych i biochemicznych. W celu jej przeprowadzenia można użyć jedynie niektórych wybranych metod oceny stanu odżywienia (Gajewska i Myszkowska-Ryciak, 2022; Kłęk i in., 2019; Ostrowska i Jeznach-Steinhagen, 2017).

Wywiad żywieniowy

Podstawą jest uzyskanie szczegółowych informacji w zakresie określenia czasu wystąpienia zmian w stanie odżywienia i ich związku z chorobą zasadniczą (Guigoz i Vellas, 2021).

Wywiad powinien uwzględniać:

• nawyki żywieniowe, liczbę i rodzaj spożywanych posiłków,
• występowanie alergii oraz nietolerancji na niektóre składniki spożywcze,
• występowanie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, dysfagia),
• zmiany rodzaju diety stosowanej w ostatnim czasie w stosunku do stosowanej w przeszłości (niewystarczające/zwiększone dostarczenie organizmowi węglowodanów, aminokwasów, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin oraz składników mineralnych i wody),
• zmiany w sposobie żywienia (zmniejszenie/zwiększenie liczby spożywanych posiłków w stosunku do aktualnego zapotrzebowania na składniki odżywcze),
• przebyte hospitalizacje, zabiegi chirurgiczne, inne choroby i przyjmowanie leków mogących mieć wpływ na apetyt chorego,
• występowanie uczucia zmęczenia, osłabienie siły mięśniowej, sprawności psychomotorycznej,
• odczuwanie dolegliwości bólowych powodujące obniżenie apetytu,
• sytuację społeczną pacjenta (popełniane błędy żywieniowe mogą wskazywać na złe warunki socjalne, co z kolei może wiązać się z ryzykiem wystąpienia nieprawidłowego stanu odżywienia),
• zmianę masy ciała pacjenta w celu zidentyfikowania ryzyka zaburzeń odżywiania w przypadku niezamierzonego ubytku masy ciała w ciągu ostatnich 3 lub 6 miesięcy (powyżej 5% standardowej masy ciała w ciągu 3 miesięcy lub powyżej 10% w ciągu 6 miesięcy) oraz w przypadku spożycia mniej niż 50% spoczynkowego zapotrzebowania energetycznego w czasie ostatnich 5 dni (Gajewska i Myszkowska–Ryciak, 2022; Guigoz i Vellas, 2021; Ostrowska i in., 2023),
• obniżenie tempa przyrostu masy ciała i wzrastania u dzieci (porównanie wartości na siatkach centylowych dla obu płci) (Kłęk i in., 2019).

Badanie fizykalne

Badanie fizykalne pomaga stwierdzić ewentualne nieprawidłowości i zaburzenia poszczególnych narządów i układów. Polega na ocenie:

• wyglądu ogólnego pacjenta (np. wychudzenie, wyniszczenie, zmniejszenie masy ciała, osłabienie siły mięśniowej i sprawności psychomotorycznej),
• stanu i wyglądu skóry, włosów, paznokci, oczu, jamy ustnej (skóra wiotka, wypadanie włosów, łamliwość paznokci, zapadnięte gałki oczne, zmiany zapalne w jamie ustnej),
• następstw ze strony układu kostnego (zwiększone ryzyko osteoporozy), układu pokarmowego (osłabienie perystaltyki jelit, zaburzenia trawienia i wchłaniania, kolonizacja jelita cienkiego bakteriami, niewydolność wątroby, zmniejszenie syntezy białek i wydzielania enzymów trawiennych), układu oddechowego (zanik mięśni oddechowych i pogorszenie sprawności wentylacyjnej, a tym samym zwiększenie ryzyka zapalenia płuc), układu krążenia (upośledzenie czynności skurczowej mięśnia sercowego) (Kowalska, 2021; Ostrowska i in., 2023; Ostrowska i Jeznach-Steinhagen, 2017; Sobotka, 2017; Ścisło, 2022).

Badania antropometryczne

Są to proste, tanie i powszechnie stosowane metody, które pozwalają ocenić skład i masę ciała pacjenta. Mają one na celu wykazanie zmian w beztłuszczowej masie ciała, zawartości tkanki tłuszczowej oraz ocenę występowania obrzęków (ESPEN, 2019; Ostrowska i in., 2023). Do metod tych należą:

• wskaźnik BMI (Body Mass Index), który oblicza się jako stosunek masy ciała (w kg) do kwadratu wzrostu (w m).

• Szczegółowe kryteria BMI wg WHO:

  • Niedowaga: BMI < 18,5.
  • Prawidłowa masa ciała: BMI 18,5–24,9.
  • Nadwaga: BMI 25,0–29,9.
  • Otyłość I stopnia: BMI 30,0–34,9.
  • Otyłość II stopnia: BMI 35,0–39,9.
  • Otyłość III stopnia: BMI ≥ 40 (WHO, 2022).
• Pomiar grubości fałdu skórno-tłuszczowego nad mięśniem trójgłowym niedominującego ramienia. Uzasadniony ze względu na fakt, że około połowa tkanki tłuszczowej znajduje się w tkance podskórnej, a jej zmniejszenie odpowiada obniżeniu rezerwy energetycznej ustroju. Pomiaru dokonuje się za pomocą fałdomierza poprzez ujęcie skóry w pionowy fałd kciukiem i palcem wskazującym w odległości ok. 1 cm w górę lub w dół od punktu środkowego ramienia. W fałdzie powinna znajdować się wyłącznie tkanka podskórna i skóra. Wyniki pomiarów można wykorzystać do oszacowania procentowej zawartości tkanki tłuszczowej w ciele. (Ostrowska i in., 2023; Sobotka, 2017; Ścisło, 2022).
• Grubość fałdów skórnych na mięśniu trójgłowym. Oprócz tkanki tłuszczowej, będącej pierwotnym źródłem energii w okresach długotrwałego głodzenia, również białka mięśniowe mogą być wykorzystywane w celach energetycznych przez konwersję do glukozy w procesie glukoneogenezy. Do oceny zasobów białek somatycznych, tzw. beztłuszczowej masy ciała, wykorzystuje się badanie obwodu ramienia oraz wyliczony na jego podstawie obwód mięśni ramienia. Stan nieprawidłowego odżywienia stwierdzić można w przypadku kobiet, u których obwód jest niższy niż 22 cm, oraz mężczyzn z wynikiem pomiaru poniżej 23 cm.
• Dynamometria ręczna, polegająca na pomiarze siły ucisku dłoni. Metoda ta w szybki i prosty sposób odzwierciedla wczesne zmiany czynnościowe mięśni podczas głodzenia, w czasie którego zawsze dochodzi do zmniejszenia ich masy i siły (Ostrowska i in., 2023; Sobotka, 2017; Ścisło, 2022).
• Wskaźnik talia–biodro (ang. Waist to Hip Ratio, WHR) obliczany przez podzielenie obwodu w talii przez obwód w biodrach. Wartość prawidłowa dla kobiet wynosi < 0,80, a dla mężczyzn < 0,95. Wskaźnik WHR różnicuje dwa typy nadwagi/otyłości; przy wielkości ≥0,8 u kobiet lub 1,0 u mężczyzn, rozpoznaje się typ androidalny, zaś poniżej tych wartości – gynoidalny. Natomiast częstość występowania otyłości trzewnej określa się na podstawie pomiaru obwodu talii (u kobiet ≥80 cm, u mężczyzn ≥94 cm) (WHO, 2022).
• Badanie składu ciała (ang. Body Composition, BC), poprzez wykorzystanie np. impedancji bioelektrycznej (ang. Bioelectrical Impedance Analysis, BIA), która odgrywa ważną rolę w ocenie zawartości poszczególnych komponentów ciała. Metoda BIA jest nieinwazyjnym badaniem oceniającym zawartość tłuszczowej i beztłuszczowej masy ciała wykorzystującym różnice w przewodnictwie prądu między tkankami. BIA pozwala określić następujące parametry: beztłuszczową masę ciała, tłuszczową masę ciała, całkowitą zawartość wody, masę komórkową, masę pozakomórkową, masę wewnątrzkomórkową (Ostrowska i in., 2023; Sobotka 2017; Ścisło, 2022). Obecnie dostępnych jest wiele innych metod oceny BC. Zaliczamy do nich hydrodensytometrię, tomografię komputerową, magnetyczny rezonans jądrowy, absorpcjometrię promieniowania X o dwóch energiach, impedancję bioelektryczną i inne. Ocena wielkości poszczególnych komponentów umożliwia określenie stanu odżywienia organizmu i podjęcie odpowiedniego postępowania terapeutycznego dla wielu schorzeń występujących na każdym etapie życia człowieka (Cederholm i in., 2020; Ostrowska i in., 2023).

Badania biochemiczne i immunologiczne

Badania biochemiczne ze względu na swoją obiektywność i powtarzalność są bardzo przydatne w rozpoznawaniu niedożywienia białkowo-kalorycznego, jak również w kwalifikowaniu chorych do leczenia żywieniowego, w monitorowaniu skuteczności leczenia czy ewentualnych zaburzeń metabolicznych. Ważną techniką stosowaną w badaniach żywieniowych jest obliczanie bilansu azotowego w celu oceny katabolizmu białek ustrojowych. Największe znaczenie w ocenie stanu odżywienia mają stężenia albumin, prealbuminy i transferyny w surowicy krwi oraz całkowita liczba limfocytów określająca stan odporności ustroju (Gajewska i Myszkowska-Ryciak, 2022; Jarosz i in., 2020; Kłęk i in., 2019; Ostrowska i in., 2023; Sobotka, 2017).

• Albuminy – spadek < 3,5 g/dl jest powszechnie uznanym wskaźnikiem niedożywienia. Jednakże należy zaznaczyć, że hipoalbuminemii nie powinno się uznawać jedynie za następstwo niedożywienia, lecz przede wszystkim wskaźnik ciężkości choroby i stanu nawodnienia organizmu. Koncentracja białek obniża się wraz z przewodnieniem organizmu, natomiast zwiększa się wraz z jego odwodnieniem, niezależnie od stanu odżywienia pacjenta. Niskie stężenie białek w surowicy krwi jest stanem zaostrzającym wodobrzusze, obrzęki kończyn dolnych oraz jelit z powodu zmniejszonego ciśnienia onkotycznego. Jednak niezależnie od tego, czy niskie stężenie albuminy w surowicy jest spowodowane zmniejszeniem ich syntezy (niedożywienie), odwodnieniem ustroju czy stanem zapalnym, zawsze stanowi ono zły czynnik rokowań i wskazuje na poważne zagrożenie powikłaniami. Albumina ma długi okres półtrwania w surowicy wynoszący około 21 dni (Jarosz i in., 2020; Ostrowska i in., 2023; Sobotka, 2017).
• Transferyna – jej prawidłowe stężenie wynosi 1,5–3,8 g/l, a okres półtrwania jest krótszy niż albuminy (wynosi ok. 8 dni). Ten parametr jest przydatny do oceny szybko zachodzących zmian w składzie białek trzewnych oraz monitorowania skuteczności leczenia żywieniowego (Ostrowska i in., 2023; Sobotka, 2017).
• Prealbumina jest białkiem wiążącym tyroksynę, syntetyzowanym głównie w wątrobie. Jej okres półtrwania wynosi 2 dni, dlatego jest znacznie lepszym wskaźnikiem niedoboru białek trzewnych niż albumina i transferyna. Prealbumina jest również negatywnym białkiem fazy ostrej i jej oznaczeniu powinno towarzyszyć badanie białka C-reaktywnego. Niskie stężenie obu parametrów wskazuje na niedożywienie. Norma wynosi 18–45 mg/dl (Ostrowska i in., 2023; Sobotka, 2017).
• Całkowita liczba limfocytów (CLL) we krwi obwodowej jest wskaźnikiem stanu odporności, którą otrzymuje się według wzoru: (% limfocytów × liczba leukocytów)/100. Norma CLL w 1 mm³ krwi obwodowej wynosi > 1500. Obniżenie tej liczby poniżej 800 może wskazywać na znaczne upośledzenie zarówno stanu odżywienia, jak i odporności, zwiększoną częstość zakażeń (Kłęk i in., 2019; Ostrowska i in., 2023; Sobotka, 2017).
• Bilans azotowy polega na porównaniu ilości azotu dostarczanego w pożywieniu z ilością azotu wydalanego. Ponieważ 80–90% azotu jest wydalane przez nerki, z dużym prawdopodobieństwem można określić wydalanie całkowite, oznaczając ilość azotu wydalanego z moczem w ciągu doby (przy uwzględnieniu innych dróg utraty azotu, np. z kałem, przez skórę). Ujemny bilans azotowy, związany z niedostosowaną do potrzeb podażą, mniejszą syntezą lub większymi stratami, jest oznaką katabolizmu. Natomiast przy dostatecznej podaży białka bilans azotowy jest dodatni, co świadczy o skutecznym leczeniu żywieniowym. Należy pamiętać, że oprócz niedostatecznej podaży białka i energii do ujemnego bilansu azotowego mogą się również przyczyniać: zakażenie, unieruchomienie, ostre zaburzenia czynności nerek (Jarosz i in., 2020; Ostrowska i in., 2023; Sobotka, 2017).
• Oznaczenie stężeń cholesterolu, witamin i składników mineralnych jest również przydatne w ocenie stanu odżywienia chorych, zwłaszcza w podeszłym wieku (Gajewska i Myszkowska-Ryciak, 2022).

Noworodki, niemowlęta i dzieci do lat 3

Aktualna analiza stanu odżywienia małych dzieci odnosi się do masy ciała i długości urodzeniowej dziecka, wieku płodowego, w jakim zostało urodzone i cyklicznej oceny jego rozwoju fizycznego. Ważna jest ocena dynamiki przyrostu masy ciała i długości dziecka dokonana na podstawie siatek centylowych (Kłęk i in., 2019).

Oceny BMI można dokonać u dzieci jedynie na podstawie analizy wyniku na siatce centylowej. Wskazana jest ocena obwodu głowy i tempa jego przyrastania. Cykliczna ocena tych parametrów jest jednym z elementów rozwoju fizycznego dziecka. Dla pełnego obrazu należy też wziąć pod uwagę ocenę motoryki (Gajewska i Myszkowska-Ryciak, 2022).

Rekomendacje Towarzystwa Żywienia Dojelitowego, Pozajelitowego i Metabolizmu zalecają, aby u hospitalizowanych niemowląt w stabilnym stanie klinicznym i dobrym stanie odżywienia dokonywanie pomiarów masy ciała odbywało się co 2–3 dni, a w okresie poniemowlęcym co 5–7 dni. Jednak u wszystkich noworodków i dzieci w złym stanie odżywienia, niestabilnych pod względem gospodarki wodno-elektrolitowej lub w ciężkim stanie klinicznym pomiar masy ciała powinien być przeprowadzany codziennie (ESPEN, 2019; Kłęk i in., 2019).

Dzieci starsze

Wskazana jest ocena tempa przyrostu masy ciała i wzrastania na siatce centylowej oraz porównanie aktualnych pomiarów z danymi wcześniejszymi, aby ocenić rozwój dziecka na przestrzeni miesięcy lub lat. Pozwoli to na zidentyfikowanie niedożywienia ostrego bądź przewlekłego i umożliwi zdefiniowanie momentu rozpoczęcia zaburzeń stanu odżywienia i rozwoju fizycznego (Kłęk i in., 2019).

U dzieci starszych częstość wykonywania oceny stanu odżywienia jest taka, jak u osób dorosłych, w indywidualnych przypadkach oceny tej dokonuje się częściej, jeśli wymaga tego stan kliniczny. Ocena indeksu masy ciała (BMI) powinna być przeprowadzona wraz z oceną współczynnika masy ciała (WMC) na siatce centylowej (WHO, 2022; Kłęk i in., 2019). Wszystkie dzieci, u których w ocenie przesiewowej stwierdzono ryzyko żywieniowe lub niedożywienie, powinny być poddane pogłębionej ocenie stanu odżywienia (Gajewska i Myszkowska-Ryciak, 2022; Kłęk i in., 2019).

Osoby w wieku starszym

Ocena stanu odżywienia pacjentów w wieku starszym jest integralną składową całościowej oceny geriatrycznej. Dostarcza informacji, czy potrzeby fizjologiczne pacjenta w odniesieniu do zapotrzebowania na składniki odżywcze są spełnione i czy pacjent jest prawidłowo odżywiony pod względem ilościowych i jakościowych składników odżywczych. Pełna ocena stopnia odżywienia polega na przeprowadzeniu badania podmiotowego i przedmiotowego, wywiadu żywieniowego, badania antropometrycznego, badań laboratoryjnych oraz oceny funkcjonalnej (ESPEN, 2019; Kłęk, 2019).

• W zakresie badania podmiotowego, ze względu na proces patofizjologiczny starzenia się, szczególne znaczenie mają pytania dotyczące zmiany apetytu, zmniejszenia masy ciała, zmiany rozmiaru odzieży, zaburzeń w odczuwaniu smaku i zapachu, dolegliwości w obrębie przewodu pokarmowego (z uwzględnieniem dysfagii, biegunki, zaparć). Istotne jest również występowanie chorób przewlekłych, ostrego i przewlekłego stresu, przebytych niedawno hospitalizacji, ostrych stanów chorobowych. Ponieważ stanowią one czynniki ryzyka niedożywienia, warunkują zapotrzebowanie organizmu na kalorie oraz substancje odżywcze. Należy też pogłębić wywiad o pytania z zakresu chorób psychicznych, ze szczególnym uwzględnieniem depresji i zaburzeń funkcji poznawczych, które mogą mieć wpływ na stan odżywienia, podobnie jak czynniki ekonomiczne, sytuacja socjalna, żałoba i samotność pacjenta. Ważna jest także weryfikacja stosowanych leków, w tym suplementów diety, ze względu na ich wpływ na wchłanianie różnych składników pokarmowych i liczne możliwe działania niepożądane (Kowalska, 2021; Sobotka, 2017).
• W badaniu przedmiotowym szczególną uwagę należy zwrócić na zanik tkanki podskórnej, wychudzenie, zaniki mięśniowe, obrzęki obwodowe, wysięki w jamach opłucnowych, wodobrzusze, tachykardię, duszność, wypadanie włosów, łamliwość paznokci, choroby dziąseł, próchnicę, ubytki zębowe oraz dopasowanie sztucznego uzębienia. W wywiadzie żywieniowym bierze się pod uwagę zmiany w sposobie odżywiania, stosowane diety, leki, przebyte zabiegi operacyjne, hospitalizacje, ostre i przewlekłe choroby, utratę masy ciała w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Analizie poddawana jest również ilość spożywanych przez pacjenta posiłków i ich skład, z uwzględnieniem alergii pokarmowych oraz czynników kulturowych i ekonomicznych. (Guigoz i Vellas, 2021; Kowalska, 2021; Sobotka, 2017).
• W badaniu ankietowym najczęściej używanym kwestionariuszem w populacji geriatrycznej jest Mini Nutritional Assessment (MNA). Formularz umożliwia dwustopniową ocenę stanu odżywienia. Składa się z pytań dotyczących stanu odżywienia, ograniczeń w jedzeniu, utraty masy ciała, mobilności, chorób, stresu i funkcji poznawczych. Wersja skrócona (MNA-SF) zawiera mniej pytań, ale nadal jest skutecznym narzędziem. Uzyskanie 12–14 punktów w ocenie przesiewowej (MNA I) oznacza prawidłowy stan odżywienia. Liczba 8–11 punktów wskazuje na zagrożenie niedożywieniem, natomiast suma punktów mniejsza niż 7 świadczy o niedożywieniu. Wśród osób z niedożywieniem i zagrożeniem niedożywieniem wskazane jest przeprowadzenie badania w pełnej wersji (MNA II), gdzie wynik w granicach 24–30 punktów wskazuje na prawidłowy stan odżywienia, mieszczący się w przedziale 17–23,5 na zagrożenie niedożywieniem, a mniejszy niż 17 punktów na niedożywienie (Guigoz i Vellas, 2021; Kłęk, 2019).
• Ocena funkcjonalna pacjenta polega na pomiarze siły mięśniowej (np. siły mięśniowej ręki za pomocą dynamometru czy mięśni oddechowych przez seryjny pomiar FEV1 (ang. Forced Expiratory Volume in one second), czyli objętości powietrza, jaką osoba może gwałtownie wydmuchać z płuc w ciągu jednej sekundy. FEV1 to podstawowy parametr oceny wydolności oddechowej oraz funkcji poznawczych (jako badanie przesiewowe najczęściej stosuje się test MMSE oraz test zegara) (Guigoz i Vellas, 2021; Kowalska, 2021; Sobotka, 2017). Niedożywienie u osób w starszym wieku związane jest z pogorszeniem stanu funkcjonalnego, ale zmiany te mają charakter odwracalny przy wczesnym rozpoznaniu zaburzeń i podjęciu stosownych interwencji.

Ocena stopnia odżywienia (w pierwszym etapie przesiewowa, a w razie konieczności pogłębiona) powinna być przeprowadzana cyklicznie u wszystkich osób po 65. roku życia, ze szczególnym uwzględnieniem seniorów z zespołem słabości i/lub wielochorobowością oraz przebywających w domach opieki, na oddziałach szpitalnych i rehabilitacyjnych (ESPEN, 2019; Kłęk, 2019).