Na kształt osobowości wpływa wiele czynników. Kultura, czyli przekonania, zwyczaje, tradycje oraz sztuka obecne w danym społeczeństwie są jednymi z ważniejszych czynników środowiskowych. Przekazywane są one poprzez język, jak również modelowanie zachowań kulturowo akceptowanych (nagradzanych) i nieakceptowanych (karanych) (Triandis i Suh, 2002). Mając to na uwadze, psychologowie zaczęli się zastanawiać nad rolą kultury w kształtowaniu ludzkiej osobowości, między innymi nad tym, czy cechy osobowości pozostają od niej niezależne. Obecnie wydaje się, że istnieją zarówno uniwersalne, jak i kulturowo specyficzne aspekty osobowości.
Badania pokazują, że nasilenie danej cechy osobowości jest skorelowane z kulturą, w której żyje jednostka. Przyjrzyjmy się cechom z wielkiej piątki (sumienności, neurotyzmowi, otwartości na doświadczenia, ugodowości i ekstrawersji) i ich powiązaniom kulturowym. Jak dowiesz się, studiując psychologię społeczną, kultury azjatyckie są bardziej kolektywne, a ich przedstawiciele w mniejszym stopniu są ekstrawertykami. Przedstawiciele kultur Ameryk: Środkowej i Południowej uzyskują wyższe wyniki na skali otwartości na doświadczenie, natomiast Europejczycy na skali neurotyzmu (Benet-Martinez i Karakitapoglu-Aygun, 2003).
Badacze dostrzegają też regionalne różnice osobowościowe (Ilustracja 11.15). Rentfrow, Jost, Gosling, i Potter (2009) zaobserwowali nakładanie się regionów geograficznych i charakterystyk osobowości na terenie Stanów Zjednoczonych, które wykracza poza dyżurne wyjaśnienia, jak: religia, różnorodność rasowa i wykształcenie. Skłonność do otwartości lub sumienności w określonym stanie może służyć jako przesłanka do przewidywania wyników wyborów, wskazując, że istnieje korelacja między regionami geograficznymi a różnicami osobowościowymi między liberałami a konserwatystami, które prowadzą do kształtowania się poglądów politycznych, aktywności ekonomicznej i przedsiębiorczości. W Stanach Zjednoczonych przeanalizowali odpowiedzi ponad 15 milionów osób i odkryli istnienie trzech różnych typów osobowościowych: Typ 1, w rejonie północnego Środkowego Zachodu oraz Głębokiego Południa, zdominowany jest przez osoby o „przyjacielskiej i konwencjonalnej” osobowości. Typ 2, głównie na Zachodzie, stanowią osoby, które są bardziej rozluźnione, stabilne emocjonalnie, spokojne i kreatywne. Amerykanów zaliczanych do typu 3, wywodzących się między innymi z północnego wschodu, cechują neurotyzm, dość niska ekstrawersja i ugodowość. Osoby mieszkające na terenach należących do typu 2. i 3. ogólnie są bardziej otwarte na doświadczenie niż mieszkańcy obszaru 1. (Rentfrow et al, 2013).
Jednym z możliwych wyjaśnień różnic regionalnych jest migracja selektywna (Rentfrow i in., 2013). Migracja selektywna (ang. selective migration) to koncepcja mówiąca, że ludzie przenoszą się do miejsc kompatybilnych z ich osobowością i potrzebami. Na przykład osoba z wysokim wynikiem na skali ugodowości prawdopodobnie chciałaby mieszkać blisko rodziny i przyjaciół i osiedliłaby się lub pozostała w miejscu, które spełnia te warunki. W przeciwieństwie do niej ktoś, kto uzyskał wysoki wynik na skali otwartości, prawdopodobnie wolałby mieszkać w miejscu uważanym za innowacyjne i różnorodne (np. w Kalifornii).
Osobowość w kulturach indywidualistycznych i kolektywistycznych
Kultury indywidualistyczne i kolektywistyczne kładą nacisk na inne wartości podstawowe. Ludzie z kultur indywidualistycznych za ważne uważają niezależność, rywalizację i osobiste osiągnięcia. Należą do nich osoby z krajów cywilizacji zachodniej, takich jak Stany Zjednoczone, Anglia, Australia oraz Polska (Oyserman, Coon i Kemmelmier, 2002). Z kolei dla mieszkańców kultur kolektywistycznych – osób z Azji, Afryki i Ameryki Południowej – ważne są harmonia, szacunek i stawianie potrzeb grupy ponad potrzebami jej poszczególnych członków (Hofstede, 2001; Triandis, 1995). Różnice te manifestują się na poziomie osobowości. Yang (2006) odkrył na przykład, że osoby z kultur indywidualistycznych posiadły więcej cech o wydźwięku bardziej osobistym, a osoby z kultur kolektywistycznych charakteryzowały się cechami bardziej społecznymi.
Freweri Bleus (1991) przeprowadzili badanie za pomocą kwestionariusza osobowości wg Eysenka (ang. Eysenk Personality Inventory) wśród studentów z Papui Nowej Gwinei, należącej do kolektywistycznego kręgu kulturowego. Odkryli, że wynik kwestionariusza osobowości stawał się adekwatny dopiero, gdy analizowano go w kontekście społeczeństwa kolektywistycznego. Podobnie Dana (1986) zauważył, że prowadzenie testów osobowości wśród rdzennych Amerykanów często przebiega bez prawidłowego rozpoznania kulturowego i bez podania wartości referencyjnych swoistych dla konkretnych grup etnicznych. W związku z tym, by móc poprawnie interpretować wyniki, osoby przeprowadzające testy powinny mieć ponadprzeciętną wiedzę o historii, różnicach etnicznych, kulturze współczesnej i o zachodzeniu przemian kulturowych.
Podejścia do badania osobowości w kontekście kulturowym
Istnieją trzy podejścia do badania osobowości w kontekście kulturowym: emic, etic i model mieszany. Model emiczny (emic) (ang. emic model) stanowi próbę wglądu w zachowania przedstawicieli danej kultury na podstawie definicji i norm stosowanych przez nich samych. Model etyczny (etic) (ang. etic model) bazuje na uniwersalnych pojęciach spoza badanej kultury. Oba te terminy wymyślił i zdefiniował lingwista Kenneth Pike (1912-2000) na gruncie analizy językoznawczej (1954). Antropolog Marvin Harris (1927-2001) w latach 60. XX wieku rozwinął te pojęcia i wprowadził do badań różnych kultur.
W poprzednich podrozdziałach (por. Teorie cech) pisaliśmy, że badacze wykorzystali podejście kulturowo-porównawcze (etyczne), by sprawdzić uniwersalność pięcioczynnikowego modelu (ang. Five Factor Model) McCrae'a i Costy. Odkryli jego zasadność w wielu kulturach świata, a wielka piątka okazała się stabilna u ich przedstawicieli (McCrae i Costa, 1997; McCrae i in., 2005). Eysenck także prowadził szeroko zakrojone badania międzykulturowe nad uniwersalnością cech opisanych w jego modelu. Podejście emiczne było odpowiedzią na dominację podejścia zachodniego w badaniu osobowości w innych kontekstach kulturowych (Cheung i in., 2011). Ponieważ kwestionariusze osobowości oparte na zachodnich założeniach nie są w stanie w pełni objąć konstruktów osobowości funkcjonujących w innych kulturach, model emiczny pozwala na opracowanie narzędzi do oceny osobowości, które są spójne z badaną kulturą. Trzecie podejście do międzykulturowych badań osobowości to podejście połączone. Jest swoistym mostem pomiędzy psychologią Zachodu a jej rdzennymi odpowiednikami i jego celem jest zrozumienie uniwersalnych, jak również kulturowo uwarunkowanych różnic osobowościowych (Cheung et al. 2011).