Cel dydaktyczny rozdziału
Dzięki lekturze tego rozdziału dowiesz się:
- Jak ekonomiści objaśniają wybory dokonywane przez konsumentów
- W jaki sposób zmiany dochodu i cen dóbr wpływają na wybory konsumentów
- Dlaczego wybory konsumentów nie zawsze są racjonalne
Do przemyślenia
Entliczek, pentliczek, czerwony stoliczek...
Globalny kryzys ekonomiczny, który w latach 2008–2012 dotknął większość gospodarek i nie bez kozery został nazywany największym po Wielkiej Depresji z lat 30. ubiegłego stulecia, wpłynął na dochody gospodarstw domowych na całym świecie. W wielu państwach liczba bezrobotnych gwałtownie wzrosła. Co prawda w krajach rozwiniętych system zabezpieczenia społecznego dzięki zasiłkom i transferom z budżetu gwarantował utrzymanie pewnego minimalnego standardu życia, ale rodziny nadal odnotowywały wyraźny spadek dochodu rozporządzalnego i musiały podejmować trudne decyzje dotyczące struktury i wielkości wydatków. Oczywiście w pierwszej kolejności redukowano wydatki najmniej istotne i te, które pozwalały zaspokoić mniej ważne potrzeby.
Mimo tych uwarunkowań istniała jedna, szczególna kategoria wydatków, która odchyliła się od tego trendu, przejawiając w tym czasie powszechny wzrost na całym świecie – np. w USA było to aż 18%. Można byłoby podejrzewać, że chodzi tu o wzrost wydatków na żywność, gdyż drastyczny spadek dochodów z pewnością zredukował popyt na „jedzenie na mieście”, co oznaczałoby, że większe sumy zostaną przeznaczone na zakupy produktów w sklepach spożywczych, do późniejszego przyrządzenia dań w domu. Jednak przeprowadzona przez amerykański urząd statystyczny (Bureau of Labor Statistics) analiza wydatków na żywność w USA wykazała, że „rzeczywiste całkowite wydatki na żywność w amerykańskich gospodarstwach domowych w latach 2006–2009 spadły o 5%”. Czyli nie były to artykuły spożywcze. Jakiego zatem dobra (lub usługi) ludzie na całym świecie w czasie kryzysu pragnęli znacznie bardziej niż przed nim? A co ważniejsze – dlaczego? (Cierpliwości, dowiesz się tego na końcu rozdziału).
To pytanie prowadzi nas do głównego tematu niniejszego rozdziału – analizy tego, jak konsumenci RZECZYWIŚCIE dokonują wyborów. Jest to proces znacznie bardziej skomplikowany niż nieracjonalne zastosowanie dziecięcej wyliczanki: „entliczek, pentliczek, czerwony stoliczek...”.
Mikroekonomia koncentruje się na zrozumieniu sposobów postępowania poszczególnych podmiotów gospodarczych, takich jak ludzie i przedsiębiorstwa. Ekonomiści uważają, że możemy analizować decyzje jednostek, np. jakie dobra i usługi kupować, jako wybory, których dokonujemy w ramach pewnych ograniczeń budżetowych. Generalnie konsumenci chcą jak najlepiej wykorzystać swój ograniczony budżet. W kategoriach ekonomicznych starają się zmaksymalizować całkowitą użyteczność lub satysfakcję z konsumpcji, biorąc pod uwagę ograniczenia budżetowe.
Każdy ma swoje osobiste gusta i preferencje. Francuzi mawiają: Chacun à son goût, czyli „Każdy według własnego gustu”. Z kolei stare łacińskie powiedzenie stwierdza: De gustibus non est disputandum, czyli „O gustach się nie dyskutuje”. Jeśli jednak ludzie opierają swoje decyzje konsumpcyjne na własnych gustach i preferencjach, to w jaki sposób ekonomiści mogą analizować dokonywane przez nich wybory?
Ekonomiczne wyjaśnienie tego, dlaczego ludzie dokonują tak różnych wyborów, zaczyna się od zaakceptowania obiegowej mądrości, zgodnie z którą gusty są kwestią osobistą. Jednak ekonomiści uważają również, że na dokonywane przez ludzi wybory wpływ mają ich dochody, ceny konsumowanych dóbr i usług oraz takie czynniki, jak np. miejsce zamieszkania. Niniejszy rozdział przedstawia ekonomiczną teorię opisującą sposób, w jaki konsumenci dokonują swoich wyborów przy ograniczonych dochodach.
Analiza przedstawiona w tym rozdziale będzie opierać się na koncepcji ograniczenia budżetowego, którą wprowadziliśmy w Rozdział 2 Wybory w świecie rzadkości zasobów. Teraz pokażemy również, w jaki sposób – dzięki teorii ekonomii i narzędziom, które wypracowała – przewidzieć reakcje konsumentów na zmiany cen lub dochodów, do których dostosowują oni swoje wybory. Po przeczytaniu tego rozdziału zapoznaj się z Dodatek B Krzywe obojętności, aby dowiedzieć się więcej o prezentowaniu wyborów konsumenta i osiąganego poziomu użyteczności za pomocą krzywych obojętności.