Cel dydaktyczny rozdziału
Dzięki lekturze tego rozdziału dowiesz się:
- Czym jest elastyczność cenowa popytu i elastyczność cenowa podaży
- W jakich przypadkach elastyczność przyjmuje skrajne bądź stałe wartości
- Jakie są związki pomiędzy elastycznością a polityką cenową
- Względem jakich, poza ceną, parametrów można liczyć elastyczność popytu i podaży
Do przemyślenia
Ile to będzie?
Wyobraź sobie, że idziesz do ulubionej kawiarni, a kelner informuje cię o zmianie cen. Zamiast 6 zł za filiżankę kawy ze śmietanką i cukrem zapłacisz teraz 5 zł za kawę i ewentualnie po złotówce za śmietankę i wybrany słodzik, cukier lub miód. Jeśli nie chcesz zapłacić za kawę więcej niż dotychczasowe 6 zł, musisz wybrać pomiędzy śmietanką a czymś słodkim do kawy. Jeśli chcesz mieć jedno i drugie, musisz zapłacić o 1 zł więcej. Brzmi absurdalnie? Cóż, jest to sytuacja podobna do tej, w jakiej w 2011 r. znaleźli się klienci Netfliksa – platforma podniosła wówczas cenę za jeden ze swoich pakietów usług aż o 60%.
Na początku 2011 r. klienci Netfliksa płacili ok. 10 dol. miesięcznie za pakiet składający się z usługi dostępu do streamingu treści wideo oraz możliwości korzystania z wypożyczalni DVD. W lipcu 2011 r. firma ogłosiła zmianę pakietu usług. Klienci, którzy chcieli zachować dostęp zarówno do streamingu, jak i wypożyczalni DVD, musieli zapłacić 15,98 dol. miesięcznie, co stanowiło wzrost ceny o niemal 60%. W 2014 r. przedsiębiorstwo podniosło również cenę subskrypcji usługi streamingu wideo z 7,99 do 8,99 dol. miesięcznie dla nowych klientów z USA. W tym samym roku Netflix zwiększył ponadto cenę korzystania z treści w standardzie 4K z 9 do 12 dol. miesięcznie.
Jak na podwyżkę cen zareagowali klienci tego przedsiębiorstwa? Czy porzucili Netfliksa? Czy łatwość dostępu do innych dostawców treści wideo wpłynęła na sposób ich reakcji? Odpowiedzi na te pytania są przedmiotem analizy w niniejszym rozdziale. Skoncentrujemy się w nim na zmianie zapotrzebowania zgłaszanego przez konsumentów w reakcji na zmianę ceny rynkowej, czyli zjawisku, które ekonomiści nazywają elastycznością.
Każdy, kto zajmuje się ekonomią, zna prawo popytu: wyższa cena prowadzi do mniejszego zapotrzebowania, ceteris paribus. Jednak odpowiedź na pytanie o to, o ile niższa będzie wielkość zapotrzebowania w reakcji na wzrost ceny, nie jest już taka prosta. Podobnie prawo podaży mówi, że wyższa cena przynosi większą ilość oferowaną na rynku przez sprzedawców, ceteris paribus. Pytanie brzmi: o ile większą? W tym rozdziale wyjaśnimy, jak znaleźć odpowiedzi na te pytania i dlaczego są one niezwykle ważne w świecie realnych problemów ekonomicznych.
Analizowanie tych zagadnień wymaga zrozumienia pojęcia elastyczności. Elastyczność (ang. elasticity) to koncepcja ekonomiczna, która mierzy wrażliwość jednej zmiennej na zmiany innej zmiennej. Załóżmy, że zrzucasz dwa przedmioty z balkonu na drugim piętrze. Pierwszym jest piłka tenisowa, drugim – cegła. Który przedmiot odbije się wyżej? Oczywiście piłka tenisowa. Powiedzielibyśmy, że piłka tenisowa ma większą elastyczność.
Rozważmy teraz przykład ekonomiczny. Podatek akcyzowy nałożony na papierosy jest przykładem instrumentu finansowego mającego zmniejszyć negatywne konsekwencje konsumpcji tego specyficznego dobra, które co prawda sprawia subiektywną przyjemność osobie uzależnionej od nikotyny, ale obiektywnie szkodzi zarówno samemu palaczowi, jak i całemu społeczeństwu. W 2021 r. w Polsce stawka podatku akcyzowego nałożonego przez ministra finansów na papierosy wyniosła 747,67 zł za 1 tys. sztuk. Zgodnie z planami rządu podatek akcyzowy miałby w 2022 r. wzrosnąć o 5%, co przełożyłoby się na średni wzrost ceny paczki papierosów o 30 gr. Kluczowe pytanie brzmi: jeśli taka propozycja zostanie ostatecznie wprowadzona w życie, o ile spadną zakupy papierosów?
Podatki nakładane na wyroby tytoniowe służą dwóm celom: zwiększaniu dochodów podatkowych państwa i zniechęcaniu do konsumpcji papierosów. Jeżeli wyższy podatek skutecznie zmniejsza konsumpcję i powoduje duży spadek wielkości sprzedaży papierosów, wówczas wzrost podatku nie przyniesie państwu wyraźnie wyższych dochodów. Natomiast w sytuacji, w której wyższy podatek od papierosów nie doprowadzi do znacznego spadku popytu, państwo uzyska większe dochody. Tak więc gdy rząd próbuje określić skutki zmiany stawki podatku od papierosów, musi przeanalizować, w jakim stopniu podatek wpływa na liczbę kupowanych papierosów. To zagadnienie jest znacznie szersze i nie dotyczy jedynie państwa i zbieranych przez nie podatków. Każde przedsiębiorstwo boryka się bowiem z podobnymi problemami. Kiedy rozważa podniesienie ceny, musi określić, jak bardzo jej wzrost zmniejszy wielkość zapotrzebowania na to, co sprzedaje. I odwrotnie, gdy przedsiębiorstwo wystawia swoje produkty na sprzedaż, musi oczekiwać (lub mieć nadzieję), że niższa cena doprowadzi do znacznego wzrostu zapotrzebowania.