4.2 Skrajne przypadki elastyczności

Popyt/podaż doskonale elastyczne (ang. perfectly elastic demand/supply) lub inaczej nieskończenie elastyczne popyt/podaż (ang. infinitely elastic demand/supply) [wykorzystywany jest również termin elastyczność doskonała (ang. perfect elasticity)] odnosi się do skrajnej sytuacji, w której wielkość zapotrzebowania (Q_d) lub ilość oferowana na rynku (Q_s) zmienia się o nieskończoną wartość w odpowiedzi na jakąkolwiek zmianę ceny rynkowej. W obu przypadkach krzywa podaży (ang. supply curve) i krzywa popytu (ang. demand curve) są poziome, jak pokazano na Ilustracji 4.4. Doskonale elastyczne krzywe podaży występują na realnych rynkach niezwykle rzadko, niemniej jednak dobra, które produkuje się wykorzystując stosunkowo łatwo dostępne nakłady i których produkcję można łatwo zwiększać, będą się charakteryzować wysoce elastycznymi krzywymi podaży (np. pizza, chleb, książki lub ołówki). Podobnie rzecz ma się z popytem doskonale elastycznym, który – jako teoretyczny koncept – występuje w modelu doskonale konkurencyjnego rynku, co zostanie omówione w jednym z kolejnych rozdziałów podręcznika. Jednak towary luksusowe, dobra, na które konsumenci wydają istotną część swoich dochodów, oraz dobra mające wiele substytutów prawdopodobnie będą charakteryzowały się wysoce elastycznymi krzywymi popytu. Przykładami takich dóbr są rejsy po Karaibach i sportowe samochody.

Popyt/podaż doskonale nieelastyczne (ang. perfectly inelastic demand/supply), jak pokazuje Ilustracja 4.5, odnoszą się do skrajnego przypadku, w którym procentowa zmiana ceny, bez względu na jej wielkość, nie prowadzi do zmiany zapotrzebowania lub ilości oferowanej. Podczas gdy doskonale nieelastyczna podaż jest skrajnym przypadkiem, który wyłącznie jako teoretyczna koncepcja wykorzystywany jest w rozważaniach makroekonomicznych, towary, do których produkcji wykorzystuje się czynniki wytwórcze o ograniczonej podaży, najprawdopodobniej będą charakteryzować się wysoce nieelastycznymi krzywymi podaży. Przykładami są pierścionki z brylantami lub mieszkania w doskonałych lokalizacjach, takich jak te z widokiem na Central Park w Nowym Jorku lub warszawskie Łazienki.

Podobnie, podczas gdy doskonale nieelastyczny popyt w zasadzie nie występuje na realnie istniejących rynkach, dobra zaspokajające najważniejsze potrzeby (żywność) i niemające bliskich substytutów mogą mieć wysoce nieelastyczne krzywe popytu. Tak jest w przypadku specjalistycznych leków i paliw silnikowych.

Stała elastyczność jednostkowa (ang. constant unitary elasticity), zarówno dla krzywej podaży, jak i popytu, występuje, gdy dla każdych rozmiarów popytu lub podaży zmiana ceny rynkowej o 1% powoduje zmianę zapotrzebowania lub ilości oferowanej również o 1%. Ilustracja 4.6 przedstawia krzywą popytu o stałej elastyczności jednostkowej. Korzystając z elastyczności łukowej, można obliczyć, że gdy pomiędzy punktami A i B na krzywej popytu cena zmienia się o 66,7%, to wielkość zapotrzebowania również zmienia się o 66,7%, stąd elastyczność wynosi 1. Między punktami B i C cena ponownie zmienia się o 66,7%, podobnie jak zapotrzebowanie. Między punktami C i D zmiany procentowe ceny rynkowej i zapotrzebowania też wynoszą 66,7%. Dla każdego punktu na krzywej popytu procentowa zmiana ceny jest równa procentowej zmianie zapotrzebowania, stąd elastyczność popytu w każdym punkcie wynosi 1. Zauważ, że w kategoriach absolutnych spadki ceny w miarę schodzenia w dół po krzywej popytu nie są identyczne. Cena spada o 8 jednostek pieniężnych przy przejściu z punktu A do B, ale tylko o 4, gdy przemieszczamy się z punktu B do C, i o 2 jednostki przy ruchu z punktu C do D. W rezultacie krzywa popytu o stałej elastyczności jednostkowej ma bardziej strome nachylenie po lewej stronie i bardziej płaskie po prawej oraz kształt wypukłej, zakrzywionej linii (hiperboliczny), a nie prostej.

W przeciwieństwie do krzywej popytu o stałej elastyczności jednostkowej, która ma kształt zakrzywionej linii, krzywa podaży o stałej elastyczności jednostkowej jest linią prostą przechodzącą przez początek układu współrzędnych. Między każdą parą punktów zaznaczonych na krzywej podaży występuje taka sama różnica w ilości oferowanej, równa w naszym przypadku 30. Natomiast wielkości procentowe, obliczone przy wykorzystaniu elastyczności łukowej, maleją w miarę przesuwania się z lewej strony do prawej: z 28,6% do 22,2% i 18,2%. Dzieje się tak, ponieważ przy obliczaniu procentowych zmian ilości oferowanej mianownik wyrażenia cały czas rośnie, podczas gdy wartość licznika nie ulega zmianie.

Przyjrzyjmy się zmianom ceny przy ruchu w górę krzywej podaży na Ilustracji 4.7. Przesuwając się z punktu D do E, a następnie do punktu F i G, zmiana ceny jest każdorazowo taka sama w kategoriach absolutnych i wynosi 1,50 jednostki pieniężnej. Jednak zmiany cen w kategoriach procentowych, biorąc pod uwagę elastyczność łukową, maleją: z 28,6% do 22,2% i 18,2%. Ponownie wynika to z faktu, że mianownik wyrażenia służącego obliczeniu elastyczności cały czas rośnie (wraz ze wzrostem poziomu ceny rynkowej), natomiast licznik pozostaje na niezmienionym poziomie. Przy ruchu wzdłuż krzywej podaży o stałej elastyczności jednostkowej procentowe wzrosty ilości oferowanej, odkładane na osi poziomej, dokładnie odpowiadają procentowym wzrostom ceny rynkowej, odkładanym na osi pionowej, tak więc krzywa podaży ma stałą elastyczność jednostkową dla wszystkich tworzących ją punktów.