Po przeczytaniu tego podrozdziału będziesz w stanie:
- Wyjaśnić, na czym polega adaptacja przedsiębiorstw do ryzyk klimatycznych
- Wskazać, jaki jest cel szacowania śladu węglowego w przedsiębiorstwach
W poprzednim podrozdziale zostały zidentyfikowane ryzyka klimatyczne związane z działalnością przedsiębiorstw w szybko zmieniającym się środowisku. Skala opisanych zagrożeń wymusiła na firmach stworzenie metod i sposobów zarządzania tymi ryzykami, które pozwalają podmiotom budować odporność na zagrożenia klimatyczne. Obejmują one trzy zasadnicze kroki: identyfikację ryzyka biznesowego i strategicznego, opracowanie szczegółowej mapy zagrożeń, i wreszcie – wdrożenie strategii adaptacji i łagodzenia zagrożeń klimatycznych
Dynamika i nieuchronność gospodarczych skutków kryzysu klimatycznego wymagają od firm zmiany sposobu zarządzania procesami adaptacji, w tym przede wszystkim zwiększania odporności na negatywne skutki zmian klimatu. Większość przedsiębiorstw działających w skali globalnej i regionalnej (czyli powyżej poziomu lokalnego) traktuje ryzyko klimatyczne jako podstawowe zagrożenie w realizacji swoich celów biznesowych. Do kluczowych elementów strategii włączają zatem mitygację tego ryzyka. Ponieważ skutki zmian klimatu i związane z nimi zagrożenia ulegają ciągłym modyfikacjom, analizy strategiczne dotyczące tych kwestii powinny być regularnie uaktualniane. Świadomość zagrożeń i ich skutków, a także regularne uaktualnianie strategicznych analiz w odpowiedzi na zmieniającą się sytuację, pozwoli firmom zaplanować oraz wdrożyć niezbędne działania adaptacyjne.
Adaptacja przedsiębiorstw do zmian klimatu
Dostosowanie przedsiębiorstw do zachodzących zmian klimatu jest kompleksowym i często długotrwałym procesem polegającym na antycypowaniu spowodowanych nimi ograniczeń oraz nowych możliwości. Adaptacja wymaga pogłębionej refleksji nad kluczowymi kwestiami, takimi jak: zarządzanie zasobami produkcyjnymi, sam proces wytwarzania czy też reakcje i zachowania partnerów biznesowych, ze szczególnym uwzględnieniem dostawców i klientów. Może również prowadzić do identyfikacji nowych ścieżek rozwoju poprzez dostosowanie produktów i usług do dynamicznie zmieniającego się otoczenia.
Podstawą procesu adaptacji jest identyfikacja stopnia podatności/odporności przedsiębiorstwa na ryzyka klimatyczne i uwzględnienie rezultatu tejże w strategii rozwoju firmy. Tym samym stopień ekspozycji na ryzyko klimatyczne powinien stać się nieodłącznym elementem zewnętrznego wywiadu gospodarczego. Niezwykle pomocne przy realizacji tego celu mogą okazać się terytorialne analizy wrażliwości na zmiany klimatu. Jednym z najciekawszych narzędzi, które można tu wykorzystać, jest Indeks podatności na zmiany klimatu (ang. The Climate Change Vulnerability Index) stworzony przez firmę doradczą Versik Maplecrost, który ocenia wrażliwość populacji na ekstremalne zdarzenia pogodowe i zmiany klimatu w ciągu najbliższych 30 lat. Uwzględnia on ekspozycję na zjawiska klimatyczne, wrażliwość na nie społeczeństw oraz zdolność poszczególnych krajów i regionów do przystosowania się do skutków zmian klimatu. Zapewniając spójną ocenę, indeks pomaga firmom oszacować ryzyko gospodarcze związane z prognozowaną zmianą klimatu.
Dzięki tego typu narzędziom można stworzyć mapy obrazujące poziom wrażliwości na zmiany klimatyczne, takie jak schemat umieszczony poniżej. Aż 67 państw zidentyfikowano jako podatne lub bardzo podatne na zmiany klimatu. Dziś kraje te wytwarzają ok. 30% światowego produktu brutto. Negatywne skutki zmian klimatu mogą jednak obniżyć ten wkład do ok. 20%, co oczywiście oznaczać będzie gwałtowny spadek poziomu życia mieszkańców tych państw. Warto zauważyć, że zmiany klimatyczne mogą pogłębić problemy związane z łańcuchem tworzenia wartości. Zakłady produkcyjne będą bowiem przenoszone z regionów podatnych do tych, w których ekspozycja jest znacznie mniejsza; w lokalizacjach podatnych na zmiany klimatu nie będą również otwierane żadne nowe zakłady wytwórcze.
Poznaj szczegóły
Katastrofa klimatyczna zaciska pętlę ubóstwa
Przyjrzyjmy się sytuacji producentów rolnych w Etiopii. Ten słabo uprzemysłowiony kraj o niskim PKB większość swojego dochodu wypracowuje w sektorze rolnym. Jednocześnie jest to jedno z państw najbardziej narażonych na skutki zmian klimatycznych. Wyjaławiające gleby coraz częstsze susze stanowią bezpośrednią konsekwencję postępujących zmian klimatu. W związku z tym znacząca część populacji Etiopii narażona jest na utratę dochodów, a wyrwanie się z pułapki ubóstwa będzie dla mieszkańców tego kraju coraz trudniejsze.
Warto też zaznaczyć, że wśród państw szczególnie narażonych na zmiany klimatyczne znajdują się rynki niezwykle chłonne i dynamicznie się rozwijające, takie jak Chiny, Indie czy Nigeria. Zmiany klimatyczne, bezpośrednio dotykając populacje tych krajów (ponad 2,5 mld ludzi), bez wątpienia wymuszą działania adaptacyjne nie tylko działających na tych rynkach firm rodzimych, lecz również przedsiębiorstw zagranicznych. Tak oto zdolności adaptacyjne do zmian klimatycznych stopniowo stają się najważniejszym elementem pozycji konkurencyjnej firm na poziomie makro- i mikroekonomicznym.
Ponadto przedsiębiorstwa zainteresowane nie tylko trwaniem, ale także rozwijaniem działalności w czasach zagrożenia klimatycznego powinny priorytetowo podchodzić do kształtowania odpowiedzialnych relacji ze swoimi interesariuszami – wewnętrznymi i zewnętrznymi.
Specjaliści od zarządzania są zdania, że adaptacja do zmian klimatu nie jest problemem, który należy traktować w sposób wybiórczy, oderwany od całokształtu praktyk firmy. Musi ona stać się jednym z kluczowych elementów zarządzania. Działanie w duchu odpowiedzialności powinno oznaczać zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom, współpracę z kontrahentami oraz – w idealnej sytuacji – koordynację podejmowanych aktywności firmy z władzami lokalnymi. Jest to niezwykle ważne zwłaszcza wtedy, gdy firma działa na obszarach podatnych na zmiany klimatu (np. w regionach przybrzeżnych, deltach rzek, strefach cyklonowych, na terenach z ograniczonym dostępem do wody, słabo rozwiniętą infrastrukturą i usługami lokalnymi). W takiej sytuacji plany adaptacyjne wymagają wzmożonej koordynacji między przedsiębiorstwami, społecznością lokalną, władzami oraz organami zajmującymi się regulacją rynków.
Poznaj szczegóły
Wyścig z czasem
Już dziś możemy zauważyć ciekawe projekty adaptacyjne przedsiębiorstw. Koncern BP rozwija szereg projektów w dziedzinie energii słonecznej w USA, zaś Exxon zapowiedział zainwestowanie 3 mld dolarów w technologię wychwytywania dwutlenku węgla w celu zmniejszenia emisji tego gazu do atmosfery.
Natomiast ośrodek narciarski Arosa w Szwajcarii, by zniwelować ryzyko fizyczne związane z krótszymi zimami i mniej obfitym śniegiem, inwestuje w zaawansowane technologie „rozsiewania chmur” oraz napędzane wiatrem maszyny śnieżne, które działają w temperaturach powyżej zera. Jednocześnie rozwija swoją ofertę na letni sezon turystyczny, by w jego trakcie zrekompensować sobie zimowe ubytki.
Adaptacja w praktyce – od czego zacząć?
Pierwszy krokiem do podjęcia działań adaptacyjnych w przedsiębiorstwie jest przeprowadzenie bilansu emisji gazów cieplarnianych. Umożliwi on lepsze oszacowanie i monitorowanie śladu węglowego oraz zarządzanie emisją w czasie.
Pojęcie śladu węglowego (ang. carbon footprint) odnosi się do ilości gazów cieplarnianych wyemitowanych w ciągu roku we wszystkich obszarach działalności firmy. W związku z tym ślad węglowy przedsiębiorstwa ujmuje pełny cykl emisyjny (ang. emissions cycle), od zakupu surowców do produkcji po emisje związane z użytkowaniem produktu przez konsumenta końcowego. Obejmuje on także emisje pośrednie (ang. indirect emissions), np. te związane ze zużyciem energii czy przemieszczaniem się pracowników (podróże pracownika między domem a pracą, podróże służbowe), a także te wynikające z wykorzystywania środków trwałych (powierzchnia biurowa i sprzęt komputerowy).
Nietrudno zauważyć, że wraz ze wzrostem rozmiarów przedsiębiorstwa rośnie ilość danych, które należy uwzględnić w bilansie emisji gazów cieplarnianych (ang. carbon footprint). Podobne prawidłowości występują w przypadku firm zajmujących się produkcją przemysłową, a zakres danych w ich przypadku będzie znacznie większy w porównaniu z podmiotami świadczącymi usługi. Należy zauważyć, że wszystkie dane niezbędne do stworzenia bilansu emisji gazów cieplarnianych powinny być stosunkowo łatwo dostępne w każdym przedsiębiorstwie. Obecnie w Polsce są jeszcze z tym problemy. W 2022 r. przedsiębiorstwa najczęściej dysponują jedynie informacją o strukturze paliw pochodzącą od dostawców energii. Polskie firmy rzadko posiadają dane o emisjach spowodowanych swoją bezpośrednią działalnością (m.in. o emisji spalin z silników samochodowych, maszyn produkcyjnych i instalacji grzewczych oraz wyciekach gazów cieplarnianych z urządzeń chłodzących i klimatyzacji). Niemal całkowicie brakuje jeszcze danych z emisji pośrednich, czyli wszystkich innych emisji nieujętych w poprzednich dwóch kategoriach. Wymóg raportowania danych niefinansowych, obejmujący także dane nt. śladu węglowego, obejmie wszystkie przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej od 2026 r. Zazwyczaj oszacowania śladu węglowego generowanego przez konkretne przedsiębiorstwo dokonywane są w horyzoncie rocznym. Poniższa tabela zawiera przykładowe estymacje śladu węglowego w przedsiębiorstwie produkcyjnym.
| Ekwiwalent emisji CO2 | Obliczenia | Wyniki (tona) |
|---|---|---|
| Zakupiona energia elektryczna | 14122000 kWh x 0,9762 kg/kWh | 137858,96 |
| Paliwa płynne | 29760,59 x (3,236558 kg CO2 x 1 + 1,25448 x 10-4 kg CH4 x 25 + 2,50896 x 10-5 kg N2o x 298) x 10-3 | 96345,45 |
| LPG | 1410,64 x (3,1662949 kg CO2 x 1 + 5,0179 x 10-5 kg CH4 x 25 + 5,0179 x 10-6 kg N2o x 298) x 10-3 | 4470,37 |
| Olej napędowy (diesel) | 246,4 x (3,1605132 kg CO2 x 1 + 1,27956 x 10-4 kg CH4 x 25 + 2,55912 x 10-5 kg N2o x 298) x 10-3 | 781,42 |
| Benzyna | 246,4 x (3,1605132 kg CO2 x 1 + 1,27956 x 10-4 kg CH4 x 25 + 2,55912 x 10-5 kg N2o x 298) x 10-3 | 233,78 |
| Suma całkowita | 73 x (3,191487 kg CO2 x 1 + 1,2921 x 10-4 kg CH4 x 25 + 2,5842 x 10-5 kg N2o x 298) x 10-3 | 239 689,98 |
| Produkcja gładko powlekanego kartonu | 269777,62 | |
| Ekwiwalent emisji CO2 na tonę produktu | 0,88847 |
Tworzenie bilansu emisji gazów cieplarnianych i tym samym szacowanie śladu węglowego przedsiębiorstwa nie wymaga oczywiście dokładności co do grama wyemitowanego dwutlenku węgla. Służy natomiast identyfikacji tych procesów, które w największym stopniu przekładają się na wzrost emisji gazów cieplarnianych. Celem jest oczywiście redukcja tejże, która zazwyczaj jest najłatwiejsza w obszarach z największą skalą produkcji dwutlenku węgla.
Niezwykle istotną zaletą tworzenia bilansu emisji jest również wzrost świadomości ekologicznej i klimatycznej wśród właścicieli, kadry kierowniczej, pracowników i wszystkich innych interesariuszy przedsiębiorstwa. Szacując ślad węglowy, liderzy projektów biznesowych zdobywają niezbędną wiedzę o czynnikach, które w największym stopniu przyczyniają się do zmian klimatycznych, co ułatwia wdrażanie planów adaptacyjnych.
Jak widać, bilans emisji gazów cieplarnianych służący oszacowaniu śladu węglowego jest swoistym audytem ekologicznym przedsiębiorstwa, pomagającym wyznaczyć kierunki i cele transformacji firmy. Nie jest to jednak narzędzie jedyne – inne zostały przedstawione w kolejnym podrozdziale.