16.5 Kompromisy w polityce handlowej

Ekonomiści chętnie przyznają, że handel międzynarodowy to nie tylko sielanka i sukcesy. Z biegiem czasu przeciętny człowiek zyskuje na handlu międzynarodowym, zarówno jako pracownik, który ma większą produktywność i wyższe zarobki ze względu na korzyści płynące ze specjalizacji i przewagi komparatywnej, jak i jako konsument, mogący czerpać korzyści z zakupów bardziej różnorodnych towarów wytwarzanych na całym świecie, o wysokiej jakości, w atrakcyjnych cenach. „Przeciętna osoba” jest jednak lubianym przez ekonomistów konstruktem teoretycznym, a nie realnie istniejącym bytem – reprezentuje mieszankę tych, którym poszło bardzo dobrze, tych, którym poszło dobrze, i tych, którym poszło zupełnie źle. Politycy powinni koncentrować swoje wysiłki nie tylko na „przeciętnych osobach” i niewątpliwych historiach sukcesu, ale także na tych, którzy szczęścia nie mieli. Wśród ważnych kwestii związanych z handlem międzynarodowym należy jeszcze raz wskazać pracowników w innych krajach (szczególnie tych o średnich i niskich dochodach), środowisko naturalne, perspektywy dla nowych gałęzi przemysłu, jak również obronność i kluczowe interesy gospodarki narodowej.

Wśród ekonomistów panuje powszechne przekonanie, że lepiej jest czerpać korzyści płynące z handlu zagranicznego, nawet jeżeli w konsekwencji trzeba będzie radzić sobie ze wskazanymi wyżej kosztami i wyborami typu „coś za coś” (ang. tradeoffs), niż całkowicie rezygnować z wymiany handlowej z zagranicą, aby uniknąć konieczności ich ponoszenia.

Aby uzyskać lepsze intuicyjne zrozumienie tego argumentu, wyobraźmy sobie hipotetyczną amerykańską firmę o nazwie Technotron. Technotron opracowuje nową technologię, która pozwala firmie zwiększyć wydajność i jakość swoich towarów przy mniejszej liczbie pracowników i tym samym przy niższych kosztach. W wyniku tej technologii inne amerykańskie firmy z tej branży stracą pieniądze i będą musiały zwolnić pracowników, a niektóre nawet zbankrutują. Czy rząd Stanów Zjednoczonych powinien chronić istniejące firmy i ich pracowników, zakazując Technotronowi korzystania z nowej technologii? Większość ludzi żyjących w gospodarkach zorientowanych na rynek sprzeciwiałaby się blokowaniu lepszych produktów, które obniżają koszt towarów i usług. Z pewnością istnieje sytuacja, w której społeczeństwo zapewnia tymczasowe wsparcie i pomoc tym, którzy znajdują się bez pracy. Wiele osób opowiada się za wsparciem w postaci rządowych programów zachęcających do przekwalifikowania się i nabywania dodatkowych umiejętności. Rząd może również wspierać wysiłki badawczo-rozwojowe, aby inne firmy mogły znaleźć sposoby na prześcignięcie Technotronu. Całkowite zablokowanie nowej technologii wydaje się jednak błędem. W końcu niewiele osób opowiedziałoby się za rezygnacją z elektryczności, ponieważ uderzy ona w producentów nafty i świec. Niewielu sugerowałoby powstrzymanie się od ulepszeń w technologii medycznej, ponieważ mogą one spowodować utratę pieniędzy przez firmy sprzedające pijawki i olej z węża. Krótko mówiąc, większość ludzi postrzega zakłócenia spowodowane zmianami technologicznymi jako konieczny koszt, który z pewnością warto ponieść.

Teraz wyobraź sobie, że nowa „technologia” Technotronu jest niezwykle prosta: firma importuje po prostu to, co sprzedaje inny kraj. Innymi słowy, pomyśl o handlu zagranicznym jako o rodzaju innowacyjnej technologii. Obiektywnie rzecz biorąc, sytuacja jest teraz dokładnie taka sama jak wcześniej. Z powodu nowej technologii Technotronu – który w tym przypadku importuje towary z innego kraju – inne firmy z tej branży stracą pieniądze i zwolnią pracowników. Tak jak niewłaściwe i ostatecznie nierozsądne byłoby reagowanie na zakłócenia wywołane przez nową technologię jej zakazywaniem, tak samo niewłaściwe i ostatecznie niemądre byłoby reagowanie na zakłócenia w handlu międzynarodowym poprzez próby ograniczania jego skali.

Oczywiście, niektórzy pracownicy i firmy z powodu handlu międzynarodowego ucierpią. W dynamicznej gospodarce rynkowej różne zaburzenia będę dotykać niektórych pracowników i przedsiębiorstwa. Zarządzanie przedsiębiorstwem może być lepsze lub gorsze. Pracownicy pewnej firmy mogą być mniej lub bardziej wydajni. Twardzi krajowi konkurenci mogą wywołać tyle samo zaburzeń, co twardzi konkurenci zagraniczni. Czasami nowy produkt jest hitem wśród konsumentów, a czasami porażką. Czasem firma ma szczęście, a czasem pecha. Dla niektórych firm handel międzynarodowy będzie oznaczał ogromne możliwości zwiększenia produktywności i miejsc pracy, innym przyniesie stres i ból. Zakłócenia wywołane przez handel międzynarodowy nie różnią się zasadniczo od wszystkich innych zakłóceń spowodowanych mechanizmami gospodarki rynkowej.

Innymi słowy, analiza ekonomiczna pozbawionego barier handlu zagranicznego nie opiera się na przekonaniu, że międzynarodowa wymiana handlowa sprzyja wszystkim gałęziom lokalnego przemysłu, oraz oszczędza nam (producentom, konsumentom i politykom) konfrontacji z wyborami typu „coś za coś”. W rzeczywistości historia Technotronu zaczyna się od szczególnej przełomowej zmiany na rynku (ang. disruptive market change) – nowej technologii (lub używając pojęcia wprowadzonego przez J. Schumpetera, po prostu innowacji) – która powoduje konieczność skonfrontowania się z nową sytuacją. Najlepsze rozwiązania z zakresu polityki publicznej przeciwdziałające lub łagodzące zakłócenia wywołane przez handel zagraniczny zazwyczaj nie uwzględniają praktyk protekcjonistycznych. Są to raczej sposoby rozwiązywania konkretnych problemów wynikających z tych zakłóceń, kosztów i kompromisów, przy jednoczesnym możliwie nieograniczonym czerpaniu korzyści z handlu międzynarodowego.