Przejdź do treściPrzejdź do informacji o dostępnościMenu skrótów klawiszowych
Logo OpenStax
Psychologia

Kluczowe pojęcia

PsychologiaKluczowe pojęcia

adrenarche (ang. adrenarche)
dojrzewanie nadnerczy; zwiększone wydzielanie androgenów kory nadnerczy w okresie poprzedzającym dojrzewanie
akomodacja (dostosowanie) (ang. accommodation)
zmiana schematu poznawczego przez dostosowanie schematów w celu wprowadzenia nowych informacji, różnych od dotychczasowych doświadczeń; następuje tworzenie nowych schematów poznawczych
asymilacja (ang. assimilation)
zmiana schematu poznawczego poprzez dodanie informacji podobnych do tych, które osoba już zna, tzn. dodanie informacji do istniejącego schematu poznawczego
autorytarny styl wychowania (ang. authoritarian style)
rodzice kładą nacisk na podporządkowanie, posłuszeństwo i przestrzeganie zasad; często ich postawy są usztywnione i nie okazują dziecku zbyt wiele czułości
autorytarny styl wychowania (ang. authoritarian style)
rodzice mają racjonalne wymagania i wyznaczają spójne ograniczenia; wykazują się ciepłem i zaangażowaniem uczuciowym; słuchają opinii dziecka
bezpieczna baza (ang. secure base)
obecność rodzica, która daje niemowlęciu/małemu dziecku poczucie bezpieczeństwa w czasie, gdy ono eksploruje otoczenie
bezpieczny wzorzec przywiązania (ang. secure attachment)
opiekun stanowi dla dziecka bezpieczną bazę, dzięki której może ono prowadzić eksplorację otoczenia i otrzymywać pomoc w trudnej sytuacji
dorastanie, wiek młodzieńczy, adolescencja (ang. adolescence)
okres rozwoju rozpoczynający się z pokwitaniem i kończący się we wczesnej dorosłości
drugorzędowe cechy płciowe (ang. secondary sexual characteristics)
fizyczne objawy dojrzewania płciowego, zmiany cielesne (sylwetki i głosu)
egocentryzm (ang. egocentrism)
trudność w przyjęciu punktu widzenia innych osób; występuje u dzieci w przedoperacyjnym stadium rozwoju
embrion, zarodek (ang. embryo)
wielokomórkowy organizm we wczesnych stadiach rozwoju prenatalnego
empatia kognitywna (empatia poznawcza) (ang. cognivite empathy)
zdolność do spojrzenia na problem z perspektywy innych ludzi i do przejmowania się ich losem
etapy rozwoju moralnego (ang. stages of moral reasoning)
koncepcja zaproponowana przez Kohlberga; według niej ludzie przechodzą przez trzy etapy rozwoju moralnego: moralność przedkonwencjonalną, konwencjonalną i postkonwencjonalną
gonadarche (ang. gonadarche)
dojrzewanie gruczołów płciowych
hospicjum (ang. hospice)
miejsce opieki nad osobami nieuleczalnie chorymi; pozwala na godną śmierć; zapewnia leczenie przeciwbólowe w komfortowym otoczeniu, zwykle poza szpitalem
kamienie milowe w rozwoju dziecka (ang. developmental milestones)
umiejętności charakterystyczne dla danego okresu w rozwoju
lękowo-ambiwalentny (lękowo-oporny) wzorzec przywiązania (ang. resistant attachment)
dziecko z jednej strony stale upewnia się o obecności rodzica i gwałtownie protestuje w przypadku możliwości rozstania, z drugiej – okazuje gniew i opór, gdy rodzic próbuje wejść z nim w interakcję
lękowo-unikający wzorzec przywiązania (ang. avoidant attachment)
charakteryzuje się brakiem reakcji dziecka na działania rodzica; rodzic nie jest dla dziecka bezpieczną bazą; jeśli rodzic odchodzi, dziecko nie wykazuje niepokoju; po powrocie rodzica długo nie okazuje pozytywnej reakcji
łożysko (ang. placenta)
narząd łączący macicę z rozwijającym się płodem; zapewnia tlen oraz substancje odżywcze niezbędne wzrastającemu w macicy dziecku
menarche (ang. menarche)
pierwsza miesiączka; zwykle występuje ok. 12.–13. roku życia
mitoza (ang. mitose)
proces podziału komórki
motoryka (ang. motor skills)
zdolność poruszania się i manipulowania przedmiotami
motoryka duża (ang. gross motor skills)
sprawność fizyczna całego ciała wykorzystywana podczas poruszania się (np. utrzymywanie równowagi)
motoryka mała (ang. fine motor skills)
sprawność ruchowa rąk w zakresie koordynowania czynności wymagających precyzji, z wykorzystaniem koordynacji oko-ręka (np. chwytanie zabawki)
natura (ang. nature)
geny i biologia
nie reanimować (ang. do not resuscitate (DNR))
dokument o mocy prawnej poświadczający, że osoba, której dotyczy, nie chce być reanimowana ani poddawana zabiegom resuscytacyjnym, jeśli jej serce przestanie bić
niezaangażowany styl wychowania (ang. univolved style)
rodzice są obojętni i niezaangażowani, czasem określa się ich jako zaniedbujących; nie spełniają potrzeb dziecka i mają wobec niego stosunkowo niewiele wymagań
odruchy wrodzone (ang. newborn refelexes)
reakcje odruchowe noworodka, które pojawiają się w odpowiedzi na określony rodzaj bodźca; zanikają w pierwszej połowie pierwszego roku życia, np. odruch toniczno-szyjny, odruch ssania, odruch chwytania
odwracalność (ang. reversibility)
zasada, w myśl której przedmioty mogą ulegać zmianom, a potem wrócić do pierwotnego kształtu lub stanu (np. przekłutą piłkę można skleić i znów napompować)
okres wrażliwy (okres krytyczny) (ang. sensitive/critical period)
okres w rozwoju prenatalnym, w którym rozwijają się określone narządy i układy
opieka prenatalna (ang. prenatal care)
opieka medyczna nad kobietą w ciąży, w czasie której monitoruje się zdrowie jej i płodu
oświadczenie woli (ang. advance directive)
mający moc prawną pisemny dokument szczegółowo określający, jak osoba, której dotyczy, chce być w przyszłości leczona (patrz: „testament życia/oświadczenie pro futuro”)
pełnomocnictwo ds. opieki zdrowotnej (ang. health care proxy)
dokument ustanawiający określoną osobę władną podejmować decyzje medyczne w imieniu pacjenta, jeśli ten nie będzie w stanie robić tego samodzielnie
permisywny styl wychowania (ang. permissive style)
rodzice stawiają dziecku niewiele wymagań; rzadko są konsekwentni; okazują dziecku troskę i miłość, są bardziej przyjaciółmi niż rodzicami
pierwszorzędowe cechy płciowe (ang. primary sexual characteristics)
gonady: jajniki u kobiet, jądra u mężczyzn.
poczęcie (ang. conception)
moment, gdy plemnik zapładnia komórkę jajową, efektem zapłodnienia jest zygota
podejście normatywne (ang. normative approach)
badanie rozwoju z wykorzystaniem norm lub przeciętnego wieku, w którym większość dzieci osiąga określone etapy rozwoju (kamienie milowe)
przywiązanie (ang. attachment)
długotrwały związek lub więź z innymi osobami
rozwój ciągły (ang. continuous development)
pogląd, zgodnie z którym rozwój jest procesem kumulacyjnym: stopniowym doskonaleniem posiadanych umiejętności
rozwój fizyczny (ang. physical development)
zmiany zachodzące w ciele i mózgu, włącznie z rozwojem zmysłów i motoryki
rozwój poznawczy (ang. cognitive development)
dziedzina psychologii rozwojowej zajmująca się uczeniem się, uwagą, pamięcią, językiem, myśleniem, wnioskowaniem i kreatywnością
rozwój psychoseksualny (ang. psychosexual development)
zaproponowany przez Freuda proces, w którym zaspokajanie popędów skupia się na różnych strefach erogennych w miarę jak człowiek przechodzi przez kolejne z pięciu faz życia
rozwój psychospołeczny (ang. psychosocial development)
rozwój sfery emocji, osobowości i relacji społecznych człowieka
rozwój psychospołeczny (ang. psychosocial development)
zaproponowany przez Eriksona proces, w którym ludzie uczą się spełniać oczekiwania społeczne w miarę jak przechodzą kolejno przez osiem etapów życia, od niemowlęctwa do dorosłości
rozwój skokowy (ang. discontinuous development)
pogląd, zgodnie z którym rozwój przebiega określonymi etapami zachodzącymi w określonym wieku
schemat poznawczy (ang. scheme)
(konstrukt – model myślowy), pojęcie używane, by pomagać w kategoryzowaniu i interpretowaniu informacji
spermarche (ang. spermarche)
pierwszy męski wytrysk (polucja), występuje ok. 13.-14. roku życia
stadium operacji formalnych (ang. formal operational stage)
czwarte stadium w koncepcji rozwoju intelektualnego Piageta; rozpoczyna się ok. 11. roku życia; dzieci potrafią myśleć abstrakcyjnie i rozważać hipotetyczne sytuacje
stadium operacji konkretnych (ang. concrete operational stage)
trzecie stadium w koncepcji rozwoju intelektualnego Piageta; trwa mniej więcej od 7. do 11. roku życia; dzieci potrafią myśleć logicznie o rzeczywistych (konkretnych) zdarzeniach, potrafią posługiwać się operacjami umysłowymi (np. odwracalność)
stadium przedoperacyjne (ang. preoperational stage)
drugie stadium w koncepcji rozwoju intelektualnego Piageta; od 2. do 7. roku życia dzieci uczą się używać symboli i języka, ale nie prowadzą operacji myślowych i często myślą nielogicznie
stadium sensoryczno-motoryczne (ang. sensorimotor stage)
pierwsze stadium w koncepcji rozwoju intelektualnego Piageta (od narodzin do ukończenia dwóch lat); dziecko poznaje świat za pośrednictwem zmysłów i aktywności motorycznej
stałość reprezentacji obiektu (ang. object permanence)
świadomość, że nawet jeśli coś znika z pola widzenia, to nadal istnieje
temperament (ang. temperament)
wrodzone cechy mające wpływ na to, jak myślimy, zachowujemy się i reagujemy na bodźce ze środowiska
teoria selektywności socjoemocjonalnej (ang. socioemotional selectivity theory)
teoria, według której z wiekiem mamy coraz mniej przyjaciół i społecznego wsparcia, ale więzi, które pozostają, są równie silne, jeśli nie silniejsze niż w młodszym wieku
teratogen (ang. teratogen)
biologiczny, chemiczny lub fizyczny czynnik środowiskowy uszkadzający zarodek lub płód
testament życia, oświadczenie pro futuro (ang. living will)
dokument w formie pisemnej szczegółowo określający działania medyczne, jakich życzy sobie sporządzająca go osoba; może uwzględniać pełnomocnictwo dotyczące opieki zdrowotnej
wczesna dorosłość (wchodzenie w dorosłość) (ang. emerging adulthood)
niedawno zdefiniowany okres życia trwający od 18. do ok. 25. roku życia; okres przejściowy, w którym poszukiwanie tożsamości przejawia się rozpoczynaniem pracy zawodowej, budowaniem niezależności finansowej, wchodzeniem w relacje intymne
zasada zachowania stałości (ang. conservation)
idea, że nawet po zmianie wyglądu jakiejś rzeczy nadal posiada ona ten sam rozmiar, objętość czy też liczbę tak długo, jak niczego nie dodajemy ani nie usuwamy
zdezorganizowany wzorzec przywiązania (ang. disorganized attachment)
w konfrontacji z rodzicem dziecko zachowuje się niespójnie; ten styl przywiązania widuje się najczęściej u dzieci doświadczających przemocy
zygota (ang. zygote)
efekt połączenia plemnika i komórki jajowej w trakcie zapłodnienia; zygota jest pojedynczą komórką, jednak szybko zaczyna się dzielić, tworząc w kolejnych etapach zarodek i łożysko
Cytowanie i udostępnianie

Ten podręcznik nie może być wykorzystywany do trenowania sztucznej inteligencji ani do przetwarzania przez systemy sztucznej inteligencji bez zgody OpenStax lub OpenStax Poland.

Chcesz zacytować, udostępnić albo zmodyfikować treść tej książki? Została ona wydana na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) , która wymaga od Ciebie uznania autorstwa OpenStax.

Cytowanie i udostępnienia
  • Jeśli rozpowszechniasz tę książkę w formie drukowanej, umieść na każdej jej kartce informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/psychologia-polska/pages/1-wprowadzenie
  • Jeśli rozpowszechniasz całą książkę lub jej fragment w formacie cyfrowym, na każdym widoku strony umieść informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/psychologia-polska/pages/1-wprowadzenie
Cytowanie

© 12 paź 2022 OpenStax. Treść książki została wytworzona przez OpenStax na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) . Nazwa OpenStax, logo OpenStax, okładki OpenStax, nazwa OpenStax CNX oraz OpenStax CNX logo nie podlegają licencji Creative Commons i wykorzystanie ich jest dozwolone wyłącznie na mocy uprzedniego pisemnego upoważnienia przez Rice University.