- adrenarche (ang. adrenarche)
- dojrzewanie nadnerczy; zwiększone wydzielanie androgenów kory nadnerczy w okresie poprzedzającym dojrzewanie
- akomodacja (dostosowanie) (ang. accommodation)
- zmiana schematu poznawczego przez dostosowanie schematów w celu wprowadzenia nowych informacji, różnych od dotychczasowych doświadczeń; następuje tworzenie nowych schematów poznawczych
- asymilacja (ang. assimilation)
- zmiana schematu poznawczego poprzez dodanie informacji podobnych do tych, które osoba już zna, tzn. dodanie informacji do istniejącego schematu poznawczego
- autorytarny styl wychowania (ang. authoritarian style)
- rodzice kładą nacisk na podporządkowanie, posłuszeństwo i przestrzeganie zasad; często ich postawy są usztywnione i nie okazują dziecku zbyt wiele czułości
- autorytarny styl wychowania (ang. authoritarian style)
- rodzice mają racjonalne wymagania i wyznaczają spójne ograniczenia; wykazują się ciepłem i zaangażowaniem uczuciowym; słuchają opinii dziecka
- bezpieczna baza (ang. secure base)
- obecność rodzica, która daje niemowlęciu/małemu dziecku poczucie bezpieczeństwa w czasie, gdy ono eksploruje otoczenie
- bezpieczny wzorzec przywiązania (ang. secure attachment)
- opiekun stanowi dla dziecka bezpieczną bazę, dzięki której może ono prowadzić eksplorację otoczenia i otrzymywać pomoc w trudnej sytuacji
- dorastanie, wiek młodzieńczy, adolescencja (ang. adolescence)
- okres rozwoju rozpoczynający się z pokwitaniem i kończący się we wczesnej dorosłości
- drugorzędowe cechy płciowe (ang. secondary sexual characteristics)
- fizyczne objawy dojrzewania płciowego, zmiany cielesne (sylwetki i głosu)
- egocentryzm (ang. egocentrism)
- trudność w przyjęciu punktu widzenia innych osób; występuje u dzieci w przedoperacyjnym stadium rozwoju
- embrion, zarodek (ang. embryo)
- wielokomórkowy organizm we wczesnych stadiach rozwoju prenatalnego
- empatia kognitywna (empatia poznawcza) (ang. cognivite empathy)
- zdolność do spojrzenia na problem z perspektywy innych ludzi i do przejmowania się ich losem
- etapy rozwoju moralnego (ang. stages of moral reasoning)
- koncepcja zaproponowana przez Kohlberga; według niej ludzie przechodzą przez trzy etapy rozwoju moralnego: moralność przedkonwencjonalną, konwencjonalną i postkonwencjonalną
- gonadarche (ang. gonadarche)
- dojrzewanie gruczołów płciowych
- hospicjum (ang. hospice)
- miejsce opieki nad osobami nieuleczalnie chorymi; pozwala na godną śmierć; zapewnia leczenie przeciwbólowe w komfortowym otoczeniu, zwykle poza szpitalem
- kamienie milowe w rozwoju dziecka (ang. developmental milestones)
- umiejętności charakterystyczne dla danego okresu w rozwoju
- lękowo-ambiwalentny (lękowo-oporny) wzorzec przywiązania (ang. resistant attachment)
- dziecko z jednej strony stale upewnia się o obecności rodzica i gwałtownie protestuje w przypadku możliwości rozstania, z drugiej – okazuje gniew i opór, gdy rodzic próbuje wejść z nim w interakcję
- lękowo-unikający wzorzec przywiązania (ang. avoidant attachment)
- charakteryzuje się brakiem reakcji dziecka na działania rodzica; rodzic nie jest dla dziecka bezpieczną bazą; jeśli rodzic odchodzi, dziecko nie wykazuje niepokoju; po powrocie rodzica długo nie okazuje pozytywnej reakcji
- łożysko (ang. placenta)
- narząd łączący macicę z rozwijającym się płodem; zapewnia tlen oraz substancje odżywcze niezbędne wzrastającemu w macicy dziecku
- menarche (ang. menarche)
- pierwsza miesiączka; zwykle występuje ok. 12.–13. roku życia
- mitoza (ang. mitose)
- proces podziału komórki
- motoryka (ang. motor skills)
- zdolność poruszania się i manipulowania przedmiotami
- motoryka duża (ang. gross motor skills)
- sprawność fizyczna całego ciała wykorzystywana podczas poruszania się (np. utrzymywanie równowagi)
- motoryka mała (ang. fine motor skills)
- sprawność ruchowa rąk w zakresie koordynowania czynności wymagających precyzji, z wykorzystaniem koordynacji oko-ręka (np. chwytanie zabawki)
- natura (ang. nature)
- geny i biologia
- nie reanimować (ang. do not resuscitate (DNR))
- dokument o mocy prawnej poświadczający, że osoba, której dotyczy, nie chce być reanimowana ani poddawana zabiegom resuscytacyjnym, jeśli jej serce przestanie bić
- niezaangażowany styl wychowania (ang. univolved style)
- rodzice są obojętni i niezaangażowani, czasem określa się ich jako zaniedbujących; nie spełniają potrzeb dziecka i mają wobec niego stosunkowo niewiele wymagań
- odruchy wrodzone (ang. newborn refelexes)
- reakcje odruchowe noworodka, które pojawiają się w odpowiedzi na określony rodzaj bodźca; zanikają w pierwszej połowie pierwszego roku życia, np. odruch toniczno-szyjny, odruch ssania, odruch chwytania
- odwracalność (ang. reversibility)
- zasada, w myśl której przedmioty mogą ulegać zmianom, a potem wrócić do pierwotnego kształtu lub stanu (np. przekłutą piłkę można skleić i znów napompować)
- okres wrażliwy (okres krytyczny) (ang. sensitive/critical period)
- okres w rozwoju prenatalnym, w którym rozwijają się określone narządy i układy
- opieka prenatalna (ang. prenatal care)
- opieka medyczna nad kobietą w ciąży, w czasie której monitoruje się zdrowie jej i płodu
- oświadczenie woli (ang. advance directive)
- mający moc prawną pisemny dokument szczegółowo określający, jak osoba, której dotyczy, chce być w przyszłości leczona (patrz: „testament życia/oświadczenie pro futuro”)
- pełnomocnictwo ds. opieki zdrowotnej (ang. health care proxy)
- dokument ustanawiający określoną osobę władną podejmować decyzje medyczne w imieniu pacjenta, jeśli ten nie będzie w stanie robić tego samodzielnie
- permisywny styl wychowania (ang. permissive style)
- rodzice stawiają dziecku niewiele wymagań; rzadko są konsekwentni; okazują dziecku troskę i miłość, są bardziej przyjaciółmi niż rodzicami
- pierwszorzędowe cechy płciowe (ang. primary sexual characteristics)
- gonady: jajniki u kobiet, jądra u mężczyzn.
- poczęcie (ang. conception)
- moment, gdy plemnik zapładnia komórkę jajową, efektem zapłodnienia jest zygota
- podejście normatywne (ang. normative approach)
- badanie rozwoju z wykorzystaniem norm lub przeciętnego wieku, w którym większość dzieci osiąga określone etapy rozwoju (kamienie milowe)
- przywiązanie (ang. attachment)
- długotrwały związek lub więź z innymi osobami
- rozwój ciągły (ang. continuous development)
- pogląd, zgodnie z którym rozwój jest procesem kumulacyjnym: stopniowym doskonaleniem posiadanych umiejętności
- rozwój fizyczny (ang. physical development)
- zmiany zachodzące w ciele i mózgu, włącznie z rozwojem zmysłów i motoryki
- rozwój poznawczy (ang. cognitive development)
- dziedzina psychologii rozwojowej zajmująca się uczeniem się, uwagą, pamięcią, językiem, myśleniem, wnioskowaniem i kreatywnością
- rozwój psychoseksualny (ang. psychosexual development)
- zaproponowany przez Freuda proces, w którym zaspokajanie popędów skupia się na różnych strefach erogennych w miarę jak człowiek przechodzi przez kolejne z pięciu faz życia
- rozwój psychospołeczny (ang. psychosocial development)
- rozwój sfery emocji, osobowości i relacji społecznych człowieka
- rozwój psychospołeczny (ang. psychosocial development)
- zaproponowany przez Eriksona proces, w którym ludzie uczą się spełniać oczekiwania społeczne w miarę jak przechodzą kolejno przez osiem etapów życia, od niemowlęctwa do dorosłości
- rozwój skokowy (ang. discontinuous development)
- pogląd, zgodnie z którym rozwój przebiega określonymi etapami zachodzącymi w określonym wieku
- schemat poznawczy (ang. scheme)
- (konstrukt – model myślowy), pojęcie używane, by pomagać w kategoryzowaniu i interpretowaniu informacji
- spermarche (ang. spermarche)
- pierwszy męski wytrysk (polucja), występuje ok. 13.-14. roku życia
- stadium operacji formalnych (ang. formal operational stage)
- czwarte stadium w koncepcji rozwoju intelektualnego Piageta; rozpoczyna się ok. 11. roku życia; dzieci potrafią myśleć abstrakcyjnie i rozważać hipotetyczne sytuacje
- stadium operacji konkretnych (ang. concrete operational stage)
- trzecie stadium w koncepcji rozwoju intelektualnego Piageta; trwa mniej więcej od 7. do 11. roku życia; dzieci potrafią myśleć logicznie o rzeczywistych (konkretnych) zdarzeniach, potrafią posługiwać się operacjami umysłowymi (np. odwracalność)
- stadium przedoperacyjne (ang. preoperational stage)
- drugie stadium w koncepcji rozwoju intelektualnego Piageta; od 2. do 7. roku życia dzieci uczą się używać symboli i języka, ale nie prowadzą operacji myślowych i często myślą nielogicznie
- stadium sensoryczno-motoryczne (ang. sensorimotor stage)
- pierwsze stadium w koncepcji rozwoju intelektualnego Piageta (od narodzin do ukończenia dwóch lat); dziecko poznaje świat za pośrednictwem zmysłów i aktywności motorycznej
- stałość reprezentacji obiektu (ang. object permanence)
- świadomość, że nawet jeśli coś znika z pola widzenia, to nadal istnieje
- temperament (ang. temperament)
- wrodzone cechy mające wpływ na to, jak myślimy, zachowujemy się i reagujemy na bodźce ze środowiska
- teoria selektywności socjoemocjonalnej (ang. socioemotional selectivity theory)
- teoria, według której z wiekiem mamy coraz mniej przyjaciół i społecznego wsparcia, ale więzi, które pozostają, są równie silne, jeśli nie silniejsze niż w młodszym wieku
- teratogen (ang. teratogen)
- biologiczny, chemiczny lub fizyczny czynnik środowiskowy uszkadzający zarodek lub płód
- testament życia, oświadczenie pro futuro (ang. living will)
- dokument w formie pisemnej szczegółowo określający działania medyczne, jakich życzy sobie sporządzająca go osoba; może uwzględniać pełnomocnictwo dotyczące opieki zdrowotnej
- wczesna dorosłość (wchodzenie w dorosłość) (ang. emerging adulthood)
- niedawno zdefiniowany okres życia trwający od 18. do ok. 25. roku życia; okres przejściowy, w którym poszukiwanie tożsamości przejawia się rozpoczynaniem pracy zawodowej, budowaniem niezależności finansowej, wchodzeniem w relacje intymne
- zasada zachowania stałości (ang. conservation)
- idea, że nawet po zmianie wyglądu jakiejś rzeczy nadal posiada ona ten sam rozmiar, objętość czy też liczbę tak długo, jak niczego nie dodajemy ani nie usuwamy
- zdezorganizowany wzorzec przywiązania (ang. disorganized attachment)
- w konfrontacji z rodzicem dziecko zachowuje się niespójnie; ten styl przywiązania widuje się najczęściej u dzieci doświadczających przemocy
- zygota (ang. zygote)
- efekt połączenia plemnika i komórki jajowej w trakcie zapłodnienia; zygota jest pojedynczą komórką, jednak szybko zaczyna się dzielić, tworząc w kolejnych etapach zarodek i łożysko