Perspektywa społeczno-kulturowa dotyczy człowieka, jego zachowań oraz objawów powstających w kontekście określonej kultury i otoczenia. Na przykład José jest 18-letnim Latynosem z tradycyjnej rodziny. Pojawił się na terapii z powodu depresji. Już podczas konsultacji wyjawił, że jest gejem i stresuje się, jak powiadomić o tym rodzinę. Wyjawił również, że martwi się, ponieważ według religii, w której się wychował, homoseksualizm jest złem. Jak na José wpływa jego pochodzenie religijne i kulturowe? Jak jego pochodzenie kulturowe może wpłynąć na reakcję jego rodziny, jeśli José powie, że jest gejem?
Ponieważ współczesne społeczeństwa często stają się coraz bardziej wieloetniczne i wielorasowe, specjaliści ds. zdrowia psychicznego muszą rozwijać w sobie kompetencje kulturowe (ang. cultural competence) (Ilustracja 16.20). Oznacza to, że muszą zrozumieć i potrafić zająć się kwestiami związanymi z rasą, kulturą i pochodzeniem etnicznym swoich klientów. Muszą także opracować strategie skutecznego zaspokajania potrzeb różnych populacji, dla których popularne terapie adresowane do osób z kręgu kultury europejskiej mają ograniczone zastosowanie (Sue, 2004). Na przykład doradca, który prowadzi terapię skoncentrowaną na podejmowaniu indywidualnych decyzji, może być nieskuteczny w pomaganiu klientowi chińskiemu z kolektywistycznym podejściem do rozwiązywania problemów, charakterystycznym dla jego kultury pochodzenia (Sue, 2004).
Doradztwo i terapia wielokulturowe oferują zarówno doraźną pomoc, jak i terapię, których metody i cele określane są zgodnie z wartościami i doświadczeniami danego kręgu kulturowego. Dzięki temu można rozpoznać utożsamianie się klienta z jego wartościami indywidualnymi, grupowymi oraz uniwersalnymi dla danej kultury. Tym samym w terapii mogą być użyte strategie zarówno uniwersalne, jak i specyficzne dla danej kultury, co zapewnia równowagę pomiędzy indywidualizmem a kolektywizmem w całym procesie diagnozy i leczenia klienta (Sue, 2001).
Ta perspektywa terapeutyczna już na samym początku leczenia uwzględnia wpływ norm społecznych i kulturowych. Terapeuci korzystający z tej perspektywy współpracują z klientami w celu stworzenia unikatowego podejścia do leczenia, integrującego zarówno wzorce kulturowe klienta, jak i jego konkretną sytuację problemową (Stewart et al., 2012).
Perspektywa społeczno-kulturowa może dotyczyć metod pracy w terapii indywidualnej, grupowej, rodzinnej i terapii par.
Sięgnij po więcej
Obejrzyj ten krótki film, aby dowiedzieć się więcej o kompetencjach kulturowych i terapii z uwzględnieniem aspektów społeczno-kulturowych.
Przeszkody w leczeniu
Według statystyk mniejszości etniczne rzadziej korzystają z usług leczenia psychicznego niż Amerykanie rasy białej z klasy średniej (Alegría et al., 2008; Richman et al., 2007). Dlaczego tak jest? Być może powodem jest dostępność usług zdrowia psychicznego. Mniejszości etniczne i osoby o niskim statusie społeczno-ekonomicznym twierdzą, że takimi barierami są dla nich brak ubezpieczenia, brak możliwości transportu i brak czasu (Thomas i Snowden, 2002). Jednak naukowcy odkryli, że nawet wziąwszy pod uwagę poziom dochodów i czynnik ubezpieczenia, mniejszości etniczne znacznie rzadziej szukają i korzystają z usług w zakresie leczenia psychicznego. Te różnice pozostają istotne nawet wtedy, gdy dostęp do psychoterapii jest porównywalny we wszystkich grupach etnicznych i rasowych (Richman et al., 2007).
W badaniu z udziałem tysięcy kobiet stwierdzono, że częstość występowania anoreksji była podobna u różnych ras, ale już bulimia nervosa wśród latynoskich i afroamerykańskich kobiet była bardziej rozpowszechniona niż u kobiet rasy białej (Marques et al., 2011). Chociaż więc te ostatnie mają podobne lub wyższe wskaźniki zaburzeń odżywiania, to kobiety latynoskie i afroamerykańskie cierpiące na te choroby wykazują znacznie mniejszą tendencję do poszukiwania leczenia i angażowania się w nie niż kobiety rasy białej.
Odkrycia te sugerują ograniczenia w dostępie do opieki zdrowotnej (leczenia klinicznego i konsultacji) w przypadku kobiet latynoskich i afroamerykańskich. Może to być również kwestia niechęci do mówienia o prywatnych sprawach rodziny, braku terapii dwujęzycznych, postrzegania leczenia psychicznego jako stygmatyzującego, a także lęku przed niezrozumieniem i braku edukacji na temat zaburzeń odżywiania.
Do zróżnicowania w dostępie do terapii może także przyczyniać się postrzeganie i podejście do usług związanych ze zdrowiem psychicznym. Niedawne badania Kolegium Królewskiego w Londynie (ang. King's College London) wykazały wiele złożonych powodów, dla których ludzie nie szukają leczenia: samowystarczalność i brak potrzeby szukania pomocy, nieuznawanie terapii za skuteczną, obawy o poufność oraz wiele skutków potencjalnej stygmatyzacji i wstydu (Clement et al., 2014).
Dodatkowo osoby należące do grup etnicznych, które już zgłaszają obawy dotyczące uprzedzeń i dyskryminacji, rzadziej szukają pomocy w przypadku choroby psychicznej, ponieważ uważają ją za dodatkowe obciążenie (Gary, 2005; Townes et al., 2009; Scott et al., 2011). W jednym z badań, w którym wzięło udział 462 starszych Amerykanów pochodzenia koreańskiego (w wieku powyżej 60 lat), wielu uczestników mówiło o swoich objawach depresji. 71% z nich wyznało jednak, że uważają depresję za oznakę osobistej słabości, a 14% stwierdziło, że posiadanie chorego krewnego przyniosłoby wstyd ich rodzinie (Jang et al., 2009).
Różnice językowe stanowią kolejną barierę w leczeniu. W poprzednim badaniu nad nastawieniem Amerykanów koreańskiego pochodzenia wobec podjęcia terapii stwierdzono, że w miejscu, w którym przeprowadzono cytowane badania (Orlando i Tampa na Florydzie), nie było profesjonalistów w zakresie psychoterapii mówiących po koreańsku (Jang et al., 2009). Ze względu na rosnącą liczbę ludzi z różnych środowisk etnicznych terapeuci i psychologowie powinni nabyć wiedzę i umiejętności, aby stać się kompetentnymi także kulturowo (Ahmed et al., 2011). Osoby prowadzące terapię muszą podchodzić do tego procesu w kontekście kultury właściwej dla każdego klienta (Sue i Sue, 2007).
Poznaj szczegóły
Postrzeganie psychoterapii
Do czasu ukończenia przez dziecko szkoły średniej 20% jego kolegów i koleżanek z klasy — czyli jeden nastolatek na pięcioro — będzie miało problemy ze zdrowiem psychicznym ((U.S. Department of Health and Human Services, 1999), a 8% — czyli około jedno dziecko na dwanaścioro — będzie próbowało popełnić samobójstwo (Centers for Disease Control and Prevention, 2014). Spośród wszystkich osób z klasy doświadczających zaburzeń psychicznych jedynie 20% otrzyma profesjonalną pomoc (U.S. Public Health Service, 2000). Dlaczego tak się dzieje?
Wydaje się, że społeczeństwo negatywnie postrzega dzieci i nastolatków z zaburzeniami zdrowia psychicznego. Wyniki ankiet przeprowadzonych przez naukowców z Uniwersytetu Indiany, Uniwersytetu Wirginii i Uniwersytetu Colombia wśród ponad 1300 dorosłych osób w USA wskazują, że ludzie uważają, iż dzieci z depresją są skłonne do przemocy i że jeśli dziecko jest leczone z powodu zaburzenia psychicznego, to jest bardziej prawdopodobne, iż zostanie ono odrzucone przez rówieśników ze szkoły.
Innym powszechnym powodem, mocno podkreślanym zwłaszcza w polskich realiach, jest brak dostępu do specjalistycznej opieki zdrowotnej, szczególnie w przypadku dzieci i młodzieży. W Polsce liczba psychiatrów dziecięcych jest dramatycznie mała — wg danych Naczelnej Izby Lekarskiej to jedynie 419 czynnych zawodowo lekarzy (dane za I kwartał 2019 roku). Dla porównania psychiatrów z prawem wykonywania zawodu dla osób dorosłych jest w Polsce dziesięciokrotnie więcej — 4165.
Według danych NFZ w całej Polsce jest 37 oddziałów dziennych psychiatrii dzieci i młodzieży. Część województw nie ma podpisanych umów na prowadzenie dziennych oddziałów psychiatrycznych. W kolejce do przyjęcia na oddział całodobowy między marcem a kwietniem 2019 roku czekały 634 osoby. Czas oczekiwania na przyjęcie na oddział psychiatryczny w przypadkach braku bezpośredniego zagrożenia życia to zwykle około miesiąca (mediana to 36 dni), a niechlubny rekord wyniósł 720 dni. W przypadku stanu zagrażającego życiu czas oczekiwania wynosi średnio 12 –13 dni (uśrednione dane ze wszystkich województw w Polsce).
Średni czas oczekiwania na wizytę u psychiatry dziecięcego to rok w przypadku refundacji NFZ (Raport Watchdog, 2019). W placówkach prywatnych minimalny czas oczekiwania wynosi obecnie 2,5 miesiąca.