3.3 Czteroetapowy proces zmiany ceny i ilości równowagi na rynku

Dobra pogoda na połów łososi pacyficznych

Przyjmijmy, że latem 2015 r. warunki pogodowe u wybrzeży Kalifornii sprzyjały komercyjnym połowom łososia. Ulewne deszcze oznaczały wyższy niż zwykle poziom wód w rzekach, co korzystnie wpływa na rozród tej ryby. Z kolei nieco niższe temperatury oceanu stymulowały rozwój planktonu, mikroskopijnych organizmów znajdujących się na początku oceanicznego łańcucha pokarmowego, zapewniając dostateczną ilość pożywienia dla wszystkich organizmów bytujących w tym regionie Pacyfiku. Ocean był spokojny podczas sezonu połowowego, więc komercyjne połowy mogły się odbywać przez wiele dni, dłużej niż zazwyczaj w tym okresie. Jak te warunki klimatyczne wpłynęły na ilość i cenę rynkową łososia? Ilustracja 3.16 prezentuje cztery etapy analizy, które przedstawimy poniżej, aby pokazać, jak zmieniła się sytuacja na rynku łososi pacyficznych. Tabela 3.6 także dostarcza użytecznych informacji pozwalających przeanalizować zmiany na tym rynku.

Ilustracja 3.16 Dobra pogoda na połów łososia: czteroetapowy proces analizy Nadzwyczaj dobra pogoda w okresie połowowym prowadzi do zmian ceny i ilości łososia będącego przedmiotem transakcji rynkowych.

Etap 1. Narysuj wykres prezentujący rynek łososi pacyficznych wraz z krzywymi popytu i podaży dla roku 2014, czyli dla okresu ze standardową pogodą. Punkt przecięcia krzywej popytu D₀ i krzywej podaży S₀ wskazuje na pierwotną cenę równowagi na poziomie 3,25 dol. za funt łososia i ilość równowagi równą 250 tys. ryb. (Wskazana cena za funt to koszt, jaki ponoszą nabywcy komercyjni przy rybackim nabrzeżu. Konsumenci w sklepie spożywczym płacą cenę wyższą.) Przyjmijmy również upraszczające założenie, że każdy odławiany łosoś waży tyle samo.

Etap 2. Czy omawiane zdarzenie wpłynęło na podaż czy na popyt? Wyjątkowo dobra aura to przykład naturalnych uwarunkowań wpływających na podaż.

Etap 3. Czy podaż w wyniku omawianego zdarzenia zwiększyła się, czy też zmniejszyła? Korzystne warunki atmosferyczne to przykład zmiany, która zwiększa ilość oferowaną przy każdym poziomie ceny rynkowej. Krzywa podaży przesuwa się w związku z tym w prawo, przechodząc z pierwotnego położenia S₀ do nowego położenia S₁, co pokazują Ilustracja 3.16 i Tabela 3.6.

Etap 4. Porównaj z pierwotną sytuacją nową cenę rynkową i ilość, które równoważą rynek. W nowym punkcie równowagi rynkowej E₁ cena spada z 3,25 dol. do 2,50 dol., a liczba łososi, które będą przedmiotem transakcji, wzrasta z 250 tys. do 550 tys. Zauważ, że zapotrzebowanie w punkcie równowagi wzrosło, mimo iż krzywa popytu nie przesunęła się.

Podsumowując: wyjątkowo korzystne warunki pogodowe zwiększyły podaż kalifornijskiego łososia. W rezultacie liczba łososi, które zostały sprzedane na tym rynku, wzrosła, a ich cena rynkowa spadła.

Gazety i internet

Według Pew Research Center for People and the Press coraz więcej osób, zwłaszcza młodych, wiedzę o otaczającym świecie czerpie ze źródeł internetowych. Większość dorosłych Amerykanów, podobnie zresztą jak Polaków, ma już smartfony lub tablety, a ci, którzy nimi dysponują, wykorzystują je m.in. po to, aby uzyskać dostęp do informacji. W latach 2004–2012 odsetek Amerykanów, którzy deklarowali, że szukają wiadomości w źródłach cyfrowych, wzrósł z 24% do 39%. Jak wpłynęło to na zakupy prasy papierowej oraz oglądanie i słuchanie wiadomości radiowych i telewizyjnych? Analiza tego problemu w czterech etapach została zilustrowana na Ilustracji 3.17 i opisana w poniższym fragmencie tekstu.

Ilustracja 3.17 Rynek prasy drukowanej: czteroetapowy proces analizy Zmiana przyzwyczajeń na korzyść cyfrowych źródeł informacji oddziałuje na rynek prasy drukowanej, co skutkuje przesunięciem krzywej popytu w lewo. W efekcie zmniejsza się zarówno ilość, jak i cena równowagi.

Etap 1. Wykorzystaj krzywe popytu i podaży, aby pokazać, jak wyglądał ten konkretny rynek przed zmianą preferencji na korzyść cyfrowych źródeł informacji. Krzywa popytu D₀ i krzywa podaży S₀ pokazują pierwotne zależności między ceną rynkową a zapotrzebowaniem oraz między ceną rynkową a oferowaną na rynku ilością drukowanej prasy. W tym przypadku wykonujemy analizę bez wskazywania konkretnych wartości na obu osiach układu współrzędnych.

Etap 2. Czy omawiana zmiana wpłynęła na podaż, czy na popyt? Zmiana gustów konsumentów, czyli wybieranie cyfrowych źródeł informacji zamiast tradycyjnych (drukowanej prasy, radia i telewizji), wpłynęło na zmianę popytu na te drugie.

Etap 3. Czy wpływ na popyt był pozytywny, czy negatywny? Częstsze korzystanie z cyfrowych źródeł informacji będzie oznaczać mniejsze zapotrzebowanie na źródła tradycyjne przy każdym poziomie ceny rynkowej, powodując przesunięcie krzywej popytu na drukowaną prasę w lewo, z położenia D₀ do D₁.

Etap 4. Porównaj nowe cenę i ilość równowagi z pierwotnymi wielkościami. Nowa równowaga (w punkcie E₁) kształtuje się przy mniejszej ilości i niższej cenie niż w pierwotnym stanie równowagi (E₀).

Spadek czytelnictwa prasy drukowanej miał swój początek przed rokiem 2004. Nakład gazet w USA osiągnął swój szczyt w 1973 r. i od tego czasu spadał z powodu konkurencji ze strony wiadomości telewizyjnych i radiowych. W 1991 r. 55% Amerykanów wskazywało, że wiadomości czerpie ze źródeł drukowanych, podczas gdy w 2012 r. twierdziło tak tylko 29% ankietowanych. W ostatnich dziesięcioleciach popyt na informacje radiowe zachowywał się według tego samego schematu, a odsetek Amerykanów słuchających wiadomości przez radio spadł z 54% w roku 1991 do 33% w 2012 r. Wiadomości telewizyjne przez ostatnie 15 lat utrzymały swój udział w rynku na poziomie ponad 50%. Czy sytuacja ta może pozostać niezmieniona w długim okresie, jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że dwie trzecie Amerykanów poniżej 30. roku życia twierdzi, że w ogóle nie ogląda programów informacyjnych w telewizji? Nawiasem mówiąc, podobne zależności, tyle że przesunięte w czasie o ok. 5–10 lat, można zaobserwować również w Polsce.

Powiązania i szybkość dostosowań na realnych rynkach

W realnym świecie wiele czynników wpływających na popyt i podaż może się zmieniać jednocześnie. Na przykład popyt na samochody może rosnąć z powodu powiększających się dochodów i coraz większej liczby ludności, a jednocześnie zmniejszać się z uwagi na rosnące ceny benzyny (dobra komplementarnego). Podobnie podaż samochodów może rosnąć dzięki nowym, innowacyjnym technologiom, które obniżają koszty produkcji, a jednocześnie maleć w wyniku wprowadzania regulacji zmuszających producentów do kosztownych działań służących ograniczeniu emisji zanieczyszczeń.

Co więcej, rosnące dochody i liczba ludności czy zmiany cen benzyny wpłyną na wiele rynków, nie tylko ten, na którym handluje się samochodami. Jak ekonomista może uporządkować te wszystkie powiązane ze sobą zdarzenia? Odpowiedź leży w założeniu ceteris paribus. Najpierw oceń, jak każde zdarzenie z osobna wpływa na interesujące cię rynki, przyjmując klauzulę, zgodnie z którą wszystkie inne czynniki determinujące popyt i podaż pozostają na stałym poziomie. Następnie postaraj się sformułować wnioski dotyczące łącznego efektu wszystkich przeanalizowanych zmian cząstkowych.

Przykład łączony

Poczta Polska stoi przed trudnymi wyzwaniami. Wynagrodzenia pracowników tego przedsiębiorstwa rosną ze względu na wzrost kosztów utrzymania i podnoszenie płacy minimalnej. Jednocześnie coraz więcej osób korzysta z poczty elektronicznej i innych cyfrowych sposobów komunikowania się (SMS, Facebook, Twitter itd.). Jak zmiany te wpływają na przyszłą rentowność usług oferowanych przez Pocztę Polską? Ilustracja 3.18 wraz z poniższymi objaśnieniami pokazuje cztery etapy analizy, która pozwoli odpowiedzieć na to pytanie.

Ilustracja 3.18 Wyższe wynagrodzenie dla pracowników poczty: czteroetapowy proces analizy (a) Wyższe wynagrodzenie za pracę powoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo, a w efekcie spadek ilości usług równoważących rynek i wzrost ceny równowagi. (b) Zmiana gustów polegająca na coraz rzadszym korzystaniu z usług pocztowych powoduje przesunięcie krzywej popytu w lewo i w konsekwencji spadek ilości usług będących przedmiotem transakcji rynkowych oraz spadek ceny równowagi.

Ponieważ wskazane wyżej zmiany oznaczają dwa różne, niezależne zakłócenia pierwotnego stanu równowagi na rynku usług pocztowych, aby ocenić, w jaki sposób punkt równowagi rynkowej przemieści się w ich konsekwencji, czteroetapową analizę trzeba przeprowadzić dwukrotnie. Najpierw należy zbadać skutki podwyższenia wynagrodzeń pracowników poczty, a później ocenić, w jaki sposób na rynek wpłynie rezygnacja wielu osób z tradycyjnych usług pocztowych i zwrot w kierunku cyfrowych form komunikacji.

Ilustracja 3.18 (a) pokazuje przesunięcie krzywej podaży. Przeanalizujmy tę zmianę, korzystając z czteroetapowego procesu.

Etap 1. Wykorzystaj krzywe popytu i podaży, aby pokazać, jak wyglądał rynek usług pocztowych przed wystąpieniem analizowanego zjawiska. Krzywa popytu D₀ i krzywa podaży S₀ ilustrują pierwotne zależności.

Etap 2. Czy opisana zmiana wpłynęła na podaż, czy na popyt? Wynagrodzenie za pracę to jedna z najważniejszych składowych kosztów produkcji. Zmiana tych kosztów spowodowała zmianę podaży usług świadczonych przez Pocztę Polską.

Etap 3. Czy wpływ na podaż był pozytywny, czy negatywny? Wyższe wynagrodzenie za pracę oznacza zmniejszenie ilości usług pocztowych oferowanych przy każdym poziomie ceny rynkowej, co powoduje przesunięcie krzywej podaży usług pocztowych w lewo, z S₀ do S₁.

Etap 4. Porównaj nową cenę i ilość równowagi z pierwotnymi wartościami tych parametrów. Nowa równowaga (oznaczona jako punkt E₁) kształtuje się przy mniejszej ilości oferowanej na rynku i wyższej cenie niż w pierwotnym punkcie równowagi (E₀).

Ilustracja 3.18 (b) z kolei obrazuje przesunięcie krzywej popytu. Powtórzmy analizę w czterech krokach.

Etap 1. Ponownie naszkicuj krzywe popytu i podaży, aby pokazać, jak wyglądał rynek usług pocztowych przed wystąpieniem analizowanego zjawiska. Krzywa popytu D₀ i krzywa podaży S₀ znajdują się w pierwotnych położeniach. Zauważ, że narysowany schemat jest niezależny od tego z panelu (a).

Etap 2. Czy opisana zmiana wpłynęła na podaż, czy na popyt? Zmiana upodobań konsumentów, czyli preferowanie przesyłania wiadomości za pośrednictwem kanałów elektronicznych, spowoduje zmianę popytu na usługi pocztowe.

Etap 3. Czy wpływ na popyt był pozytywny, czy może negatywny? Odejście od usług oferowanych przez Pocztę Polską na korzyść wiadomości cyfrowych spowoduje, że zapotrzebowanie na usługi pocztowe zmniejszy się przy każdym poziomie ceny rynkowej, tym samym przesuwając krzywą popytu w lewo, z położenia D₀ do D₁.

Etap 4. Porównaj nową cenę i ilość równowagi z pierwotnymi wartościami tych parametrów. Nowa równowaga (oznaczona jako punkt E₂) kształtuje się przy mniejszej ilości oferowanej na rynku i niższej cenie niż w przypadku pierwotnej równowagi (E₀).

Ostatnim etapem w naszej analizie jednoczesnych zmian popytu i podaży jest sformułowanie wniosków dotyczących tego, co stanie się z ceną i ilością równowagi pod wpływem obu zmian zachodzących w tym samym okresie. Wykorzystamy do tego oba omówione wcześniej diagramy, które nałożymy na siebie, tak jak widać to na Ilustracji 3.19.

Ilustracja 3.19 Połączony efekt zmniejszonego popytu i zmniejszonej podaży Przesunięcia krzywych podaży i popytu doprowadzą do zmiany ceny równowagi i ilości równowagi.

Wnioski przedstawiają się następująco:

Wpływ na ilość: Konsekwencją wzrostu wynagrodzeń pracowników Poczty Polskiej są wyższe koszty produkcji usług pocztowych, a tym samym zmniejszenie ilości równowagi. Konsekwencją zmiany gustów konsumentów, polegającej na odejściu od tradycyjnych usług pocztowych, również jest zmniejszenie ilości równowagi. Ponieważ zarówno popyt, jak i podaż przesuwają się w lewo, wypadkową obu zmian jest spadek ilości usług pocztowych w równowadze (do poziomu Q₃). Łatwo to dostrzec na wykresie, ponieważ ilość Q₃ znajduje się z lewej strony ilości Q₀.

Wpływ na cenę: Ocena tego, jak obie analizowane zmiany wpłynęły na cenę równowagi, jest bardziej skomplikowana. Skutkiem wzrostu wynagrodzeń są wyższe koszty produkcji i wzrost ceny równowagi. Z kolei konsekwencją zmiany gustów konsumentów i zmniejszenia zapotrzebowania na usługi Poczty Polskiej jest obniżenie ceny równowagi. Te dwa efekty działają w przeciwnych kierunkach. Jeśli nie znamy skali przesunięcia krzywych popytu i podaży w wyniku obu analizowanych zmian, trudno jest jednoznacznie stwierdzić, jaka będzie ostateczna cena, która ukształtuje się na rynku. To zresztą wcale nie jest takie niezwykłe. Gdy obie krzywe się przesuwają, zazwyczaj możemy ustalić ogólny wpływ na cenę i ilość, ale dość trudno jest określić skalę omawianych zmian. Oznacza to, że jeśli analizowane zmiany działają w przeciwnych kierunkach, udzielenie ostatecznej odpowiedzi na pytanie, czy cena równowagi lub ilość spadła, czy wzrosła, może być trudne, a nawet niemożliwe. W naszym przykładzie określiliśmy ogólny wpływ omawianych zmian na ilość równowagi, ale już nie na cenę równowagi. W innych przypadkach może być odwrotnie.

Poznaj szczegóły

Jaka jest różnica między przesunięciami krzywych popytu i podaży a ruchami po krzywej popytu i podaży?

Jednym z powszechnych błędów popełnianych przez wszystkich, którzy wykorzystują przedstawiony w tym rozdziale model popytu, jest mylenie przesunięcia krzywej popytu lub podaży z ruchem po krzywej popytu lub podaży. Jako ilustrację tego błędu wykorzystajmy następujący problem: czy susza zwiększy, czy zmniejszy ilość i cenę równowagi na rynku pszenicy. Ludwik, student zapisany na zajęcia wprowadzające do zagadnień ekonomicznych, mógłby rozumować w następujący sposób:

„Cóż, jasne jest, że susza zmniejsza podaż, przesunę więc na wykresie krzywą podaży z pierwotnego położenia S₀ do S₁ (przesunięcie 1). Nowy punkt równowagi to E₁, podczas gdy pierwotna równowaga oznaczona była jako punkt E₀. Oznacza to zmniejszenie ilości równowagi i wzrost ceny równoważącej rynek. Ale przecież wyższa cena pszenicy skłoni rolników do zwiększenia oferowanej ilości tego zboża przy każdym poziomie ceny rynkowej, więc krzywa podaży przesunie się w konsekwencji w prawo, tak jak ilustruje to wykres, z położenia S₁ do S₂ (przesunięcie 2). Teraz równowaga przesuwa się z punktu E₁ do E₂. Jednak wyższa cena zmniejsza również popyt, a zatem spowoduje przesunięcie tej krzywej z położenia D₀ do położenia D₁ (przesunięcie 3). Punkt równowagi ponownie się przemieszcza, tym razem z położenia E₂ do E₃”.

Ilustracja 3.20 Przesunięcia popytu i podaży a ruchy po krzywej popytu lub podaży Przesunięcie jednej z krzywych nigdy nie powoduje przesunięcia drugiej krzywej. Przesunięcie jednej z krzywych powoduje natomiast ruch wzdłuż drugiej krzywej.

Mniej więcej w tym punkcie Ludwik zaczyna podejrzewać, że jego sposób rozumowania zmierza w niewłaściwym kierunku (przecież susza powinna sprawić, że ceny rynkowe pszenicy wzrosną, a nie spadną!). Zastanów się, jakie błędy w swojej analizie popełnił Ludwik, a następnie przeczytaj poniższą odpowiedź.

Odpowiedź: Pierwszy punkt rozważań Ludwika jest poprawny: susza rzeczywiście spowoduje przesunięcie w lewo krzywej podaży pszenicy i doprowadzi do zmniejszenia ilości równowagi i wzrostu ceny. Odpowiada to ruchowi wzdłuż pierwotnej krzywej popytu (D₀), z punktu E₀ do E₁. Pozostała część rozumowania Ludwika jest już błędna, ponieważ miesza on przesunięcia krzywej podaży ze zmianą ilości oferowanej na rynku pod wpływem zmiany ceny oraz przesunięcia krzywej popytu ze zmianą zapotrzebowania zgłaszanego przez potencjalnych nabywców pod wpływem zmiany ceny rynkowej. Wyższa cena rynkowa oczywiście zmniejszy zapotrzebowanie klientów na pszenicę i nie będzie to skutkiem przesunięcia samej krzywej popytu, ale przemieszczenia się punktu równowagi w górę po tej krzywej. Nie dojdzie również do drugiego przesunięcia krzywej podaży (przesunięcia 2), ponieważ zmiana ceny rynkowej dobra nigdy nie powoduje przesunięcia krzywej popytu lub podaży dla tego dobra, a jedynie ruch po krzywej. Jedyną konsekwencją suszy na rynku pszenicy jest przesunięcie krzywej podaży w lewo (z położenia S₀ do S₁, co na wykresie oznaczone jest jako przesunięcie 1), które doprowadzi do wzrostu ceny rynkowej i spadku ilości równoważącej rynek (równowaga przesuwa się z punktu E₀ do E₁).

Zastanów się nad sekwencją czasową analizowanych zdarzeń; które z nich występują wcześniej, a które później. Co jest przyczyną, a co skutkiem? Jeśli zachowasz odpowiednią kolejność rozważanych zdarzeń, masz większe szanse na poprawną analizę.

W czteroetapowej analizie wpływu zdarzeń gospodarczych na cenę i ilość równowagi przejście od pierwotnej do nowej równowagi wydaje się natychmiastowe. Jednak w praktyce ceny i ilości dość często pozostają na poziomie odległym od wyobrażonego punktu równowagi. W rzeczywistości jeśli jakieś zdarzenie wpływa na konkretny rynek, przesuwając krzywe popytu i podaży, cena i ilość zmieniają się co do zasady w kierunku nowego punktu równowagi, ale niekoniecznie osiągają ten poziom. Zwłaszcza że sytuacja na rynku zmienia się dość często i przesunięcie cen oraz ilości w kierunku jednego punktu równowagi może zostać zakłócone przez zdarzenia, które wywołają ruch w odwrotnym kierunku.