Kluczowe pojęcia

Kluczowe pojęcia

aktywność (ang. activity)

wartość bezwzględna szybkości rozpadu substancji promieniotwórczych

antyelektron (ang. antielectron)

inne określenie pozytonu

antyneutrino (ang. antineutrino)

antycząstka neutrina elektronowego w rozpadzie β^–

bekerel ($\mathrm{Bq}$), (ang. becquerel)

jednostka układu SI opisująca szybkość rozpadu materiału promieniotwórczego, równa 1 rozpadowi na sekundę

cykl protonowy (ang. proton-proton chain)

ciąg reakcji, w których następuje synteza jąder helu z wodoru

datowanie izotopowe (ang. radioactive dating)

zastosowanie rozpadu promieniotwórczego; w tej metodzie wiek materiału jest określany na podstawie zawartości izotopu promieniotwórczego określonego typu w tym materiale

defekt masy (ang. mass defect)

różnica między całkowitą masą tworzących jądro nukleonów a masą tego jądra

energia wiązania (ang. binding energy)

energia niezbędna do rozdzielenia jądra na tworzące je protony i neutrony

energia wiązania na nukleon (EWN) (ang. binding energy per nucleon)

energia potrzebna, by rozbić jądro na nukleony, przypadająca na jeden nukleon

grej ($\mathrm{Gy}$) (ang. gray)

jednostka dawki pochłoniętej promieniowania określona jako $1\mathrm{J}$ energii jonizującej otrzymanej na kilogram tkanki

izotopy (ang. isotopes)

jądra o tej samej liczbie protonów, ale o różnej liczbie neutronów

jądro atomowe (ang. nucleus)

gęsto upakowany zbiór nukleonów w środku atomu

jądro pierwotne (ang. parent nucleus)

pierwotne jądro przed rozpadem

jądro potomne (ang. daughter nucleus)

jądro będące produktem rozpadu jądra pierwotnego

jednostka masy atomowej (ang. atomic mass unit)

jednostka służąca do wyrażania m.in. masy pojedynczego jądra, zdefiniowana jako $1∕12$ masy atomu ¹²C, czyli $1\mathrm{u}=\mathrm{1,660\hspace{0.17em}54}\cdot {10}^{-27}\mathrm{kg}$

kiur ($\mathrm{Ci}$) (ang. curie)

stara (niezalecana) jednostka aktywności, historycznie określona jako aktywność $1\mathrm{g}$ ²²⁶Ra, obecnie zdefiniowana jako $\mathrm{3,7}\cdot {10}^{10}\mathrm{Bq}$

krytyczność (ang. criticality)

stan, w którym reakcja łańcuchowa staje się samopodtrzymująca

liczba atomowa (ang. atomic number)

liczba protonów w jądrze

liczba masowa (ang. mass number)

liczba nukleonów w jądrze

liczba neutronowa (ang. neutron number)

liczba neutronów w jądrze

masa krytyczna (ang. critical mass)

minimalna masa materiału rozszczepialnego niezbędna do wystąpienia samopodtrzymującej się reakcji jądrowej

masa molowa (ang. molar mass)

całkowita masa protonów, neutronów i elektronów w jednym molu substancji

metoda datowania węglem-14 (ang. carbon-14 dating)

metoda określenia wieku dawniej żywej tkanki za pomocą stosunku liczby atomów ${}^{14}\mathrm{C}∕{}^{12}\mathrm{C}$

model kroplowy jądra (ang. liquid drop model)

model jądra (pozwalający zrozumieć tylko niektóre z jego cech), w którym nukleony w jądrze oddziałują jak cząsteczki cieczy w kropli

neutrino (ang. neutrino)

subatomowa cząstka elementarna, która nie ma ładunku elektrycznego

niska dawka (ang. low dose)

dawka promieniowania mniejsza niż $100\mathrm{mSv}$

nukleony (ang. nucleons)

protony i neutrony wewnątrz jądra atomowego

nukleosynteza (ang. nucleosynthesis)

proces syntezy jądrowej, w którym, jak się uważa, powstały wszystkie pierwiastki cięższe od wodoru występujące na Ziemi

nuklid (ang. nuclide)

określony rodzaj jąder, o ustalonej liczbie protonów i neutronów

okres połowicznego rozpadu (ang. half-life)

czas, w jakim rozpada się połowa pierwotnej liczby jąder (czyli połowa jąder pozostaje)

pierwiastek transuranowy (ang. transuranic element)

pierwiastek położony poza uranem w układzie okresowym

pozyton (ang. positron)

elektron o dodatnim ładunku

pozytonowa tomografia emisyjna (ang. positron emission tomography)

PET – technika tomografii komputerowej, która wykorzystuje emitery β⁺ i wykrywa dwa pochodzące z anihilacji fotony γ, wskazując położenie źródła emisji promieniowania

prawo rozpadu promieniotwórczego (ang. radioactive decay law)

określa wykładniczy spadek liczby pierwotnych jąder w próbce promieniotwórczej

promieniotwórczość (ang. radioactivity)

spontaniczna emisja promieniowania z jądra

promieniowanie alfa (α) (ang. alpha rays)

jeden z rodzajów promieniowania emitowanego w procesach jądrowych, składający się z jąder helu ${}_2{}^4\mathrm{He}$

promieniowanie beta (β) (ang. beta rays)

jeden z rodzajów promieniowania emitowanego w procesach jądrowych, składający się z wysokoenergetycznych elektronów

promieniowanie gamma (γ) (ang. gamma rays)

jeden z rodzajów promieniowania emitowanego w procesach jądrowych, składający się z wysokoenergetycznych fotonów

promień jądra atomowego (ang. radius of a nucleus)

promień jądra jest dany wzorem $r=r_0{A}^{1∕3}$

radiofarmaceutyk (ang. radiopharmaceutical)

związek zawierający izotop promieniotwórczy, używany do obrazowania medycznego

reaktor powielający (ang. breeder reactor)

reaktor przeznaczony m.in. do produkcji plutonu

reaktor termojądrowy (ang. fusion reactor)

reaktor jądrowy, w którym energia wytwarzana jest w procesach syntezy jądrowej

rem (ang. rem)

stara, niezalecana jednostka równoważnika pochłoniętej dawki promieniowania równa $\mathrm{0,01}\mathrm{Sv}$

rozpad alfa (ang. alpha decay)

proces rozpadu promieniotwórczego jądra, w którym emitowana jest cząstka α

rozpad beta (ang. beta decay)

proces rozpadu promieniotwórczego jądra, w którym emitowana jest cząstka β

rozpad gamma (ang. gamma decay)

proces rozpadu promieniotwórczego jądra, w którym emitowana jest cząstka γ

rozpad promieniotwórczy (ang. radioactive decay)

proces, w którym indywidualne jądro atomowe niestabilnego izotopu traci masę i energię, emitując cząstki promieniowania jonizującego

rozszczepienie (ang. fission)

rozpad jądra atomowego na lżejsze jądra

silne oddziaływanie jądrowe (ang. strong nuclear force)

siły, które wiążą nukleony w jądrze

siwert ($\mathrm{Sv}$) (ang. sievert)

jednostka dawki pochłoniętej odnosząca się do wpływu na tkanki biologiczne

stała rozpadu (ang. radioactive decay constant)

wielkość ta jest odwrotnie proporcjonalna do okresu połowicznego rozpadu

synteza (fuzja) jądrowa, reakcja termojądrowa (ang. nuclear fusion)

proces łączenia się lżejszych jąder w cięższe

szereg promieniotwórczy (ang. decay series)

ciąg rozpadów jądrowych, kończący się stabilnym jądrem

średni czas życia (ang. lifetime)

średni czas, po jakim jądro ulega rozpadowi

tabela nuklidów (ang. chart of the nuclides)

diagram obejmujący stabilne i niestabilne jądra

tomografia emisyjna pojedynczych fotonów (ang. single-photon-emission computed tomography, SPECT)

tomografia komputerowa wykorzystująca radiofarmaceutyki emitujące promieniowanie γ

umiarkowana dawka (ang. moderate dose)

dawka promieniowania od $\mathrm{0,1}\mathrm{Sv}$ do $1\mathrm{Sv}$

wysoka dawka (ang. high dose)

dawka promieniowania większa niż $1\mathrm{Sv}$

względna skuteczność biologiczna promieniowania (WSB) (ang. relative biological effectiveness, RBE)

liczba wyrażająca względną skalę obrażeń powodowanych w tkankach biologicznych przez ustaloną ilość promieniowania jonizującego danego typu

znaczniki radioaktywne (ang. radioactive markers, radioactive tags)

specjalne leki (radiofarmaceutyki), które pozwalają lekarzom śledzić ruch substancji w organizmie