Przejdź do treściPrzejdź do informacji o dostępnościMenu skrótów klawiszowych
Logo OpenStax
Fizyka dla szkół wyższych. Tom 2

15.1 Źródła prądu zmiennego

Fizyka dla szkół wyższych. Tom 215.1 Źródła prądu zmiennego

Cel dydaktyczny

W tym podrozdziale nauczysz się:
  • wyjaśniać różnicę pomiędzy prądem stałym (DC) a prądem zmiennym (AC);
  • definiować charakterystyczne cechy zmiennego prądu i napięcia, takie jak amplituda, szczyt i częstotliwość.

Większość przykładów przytaczanych do tej pory w tym podręczniku to w szczególności te z użyciem baterii, zawierające źródła stałonapięciowe. Oznacza to, że po pojawieniu się przepływu prądu jego natężenie pozostaje stałe. Prąd stały (ang. direct current, DC) to przepływ ładunku elektrycznego w jednym tylko kierunku i o stałym niezmiennym natężeniu. Jest to proces stacjonarny (proces ten ustala się w krótkim czasie w układzie i jest to proces równowagi dynamicznej). Wówczas mamy ustalenie się rozkładu potencjału i rozkładu natężenia prądu elektrycznego w układzie.

Jednak najbardziej powszechne zastosowania prądu elektrycznego wykorzystują źródła napięcia zmiennego w czasie. Prąd zmienny (ang. alternating current, AC) to przepływ ładunku elektrycznego, którego natężenie i kierunek są periodycznie zmienne w czasie. Prąd zmienny wytwarzany jest jako konsekwencja działania zmiennej w czasie siły elektromotorycznej (zazwyczaj sinusoidalnie zmiennej), która z kolei wytwarzana jest w elektrowniach, jak opisano to w podrozdziale zatytułowanym Indukowane pola elektryczne. Jeśli w danym obwodzie istnieje źródło prądu zmiennego, którego siła elektromotoryczna oscyluje periodycznie, w szczególności sinusoidalnie, obwód taki nazywamy obwodem prądu zmiennego. Przykłady obejmują zarówno zastosowania komercyjne, jak i niekomercyjne, zaspokajające nasze szerokie potrzeby.

Wartości napięcia i częstotliwości prądu zmiennego używanego powszechnie różnią się w poszczególnych krajach. W typowym gospodarstwie domowym różnica potencjałów pomiędzy dwoma wtykami w gniazdku elektrycznym oscyluje sinusoidalnie z częstotliwością 50 Hz 50Hz lub 60 Hz 60Hz i amplitudą wynoszącą od 156 V 156V do 325 V 325V, w zależności od miejsca zamieszkania. Najbardziej znanymi wartościami są jednak 220 V 220V albo 230 V 230V przy 50 Hz 50Hz w Europie lub 120 V 120V przy 60 Hz 60Hz w USA. Wartości te, jak zostanie to wyjaśnione później, nie są wartościami szczytowymi (amplitudami), lecz skutecznymi (średnimi względem przenoszonej mocy), obserwowanymi w naszych gniazdkach po podłączeniu typowego woltomierza. Ilustracja 15.2 przedstawia wykresy wartości napięcia i natężenia prądu względem czasu dla prądu stałego i prądu zmiennego dla Polski.

Rysunki a i b są wykresami napięcia i prądu w funkcji czasu. Wykresy na rysunku a mają postać linii równoległych do osi x, ilustrujących stałe, dodatnie wartości napięcia i natężenia prądu, przy czym wartość natężenia prądu jest niższa niż wartość napięcia. Rysunek b przedstawia zależność napięcia i natężenia prądu przemiennego w funkcji czasu jako krzywe sinusoidalne. Amplituda napięcia jest większa niż amplituda prądu. Okresy dla obu wielkości są takie same. Połowa okresu wynosi 8,33 s, a cały okres wynosi 16,6 s. Wartości maksymalne na pięcia i prądu wynoszą odpowiednio U0 i I0, a minimalne minus U0 i minus I0.
Ilustracja 15.2 (a) W przypadku elektrycznego prądu stałego wartości napięcia i natężenia są stałe przez cały czas. W praktyce zachodzi to od momentu ustabilizowania się przepływu ładunku (czyli momentu osiągnięcia stacjonarności procesu przepływu). (b) W przypadku prądu zmiennego wartości napięcia i natężenia prądu są funkcją czasu. Zadany przykład prezentuje przebieg prądu zmiennego o częstotliwości 50 Hz 50Hz i czasu t t w milisekundach, przebiegi napięcia i prądu są sinusoidalne i zgodne w fazie dla prostego obwodu rezystywnego. Częstotliwości i amplitudy napięcia prądu zmiennego mogą znacząco się różnić.

Załóżmy, że do źródła zmiennego napięcia podłączymy rezystor i ustalimy, jak zmienia się w czasie napięcie wytworzone na nim i natężenie prądu płynącego przez niego. Ilustracja 15.3 przedstawia schemat prostego obwodu ze źródłem zmiennego napięcia elektrycznego. Jak widać, napięcie oscyluje sinusoidalnie w czasie ze stałą częstotliwością na obu zaciskach zarówno źródła, jak i opornika. Tym samym napięcie prądu zmiennego (ang. AC voltage) lub „napięcie wejściowe” może być dane wzorem

u t = U 0 sin ω t , u t = U 0 sin ω t ,
15.1

gdzie utut u\apply(t) to napięcie prądu w chwili t t, U 0 U 0 to amplituda, natomiast ω ω jest częstością kołową wyrażoną w radianach na sekundę. W typowym gniazdku w Polsce U 0 = 325 V U 0 = 325 V i ω = 100 π rad s ω= 100 π rad s , zaś w Stanach Zjednoczonych U 0 = 156 V U 0 = 156 V i ω = 120 π rad s ω= 120 π rad s .

Dla takiego prostego układu z rezystorem I = U R I= U R . Natężenie prądu zmiennego (ang. AC current), oznaczające natężenie prądu oscylującego sinusoidalnie w czasie ze stałą częstotliwością, wyrażone jest więc zależnością

i t = I 0 sin ω t , i t = I 0 sin ω t ,
15.2

gdzie itit i\apply(t) to natężenie w chwili t t, a I 0 I 0 to amplituda natężenia, równa I 0 = U 0 R I 0 = U 0 R . W tym przypadku napięcie i natężenie są ze sobą zgodne w fazie, co oznacza, że ich wykresy sinusoidalne mają w tych samych punktach szczyty i miejsca zerowe. Zmieniają się zgodnie (oba rosną i maleją w tym samym czasie), jak jest to widoczne na Ilustracji 15.2 (b). We wszystkich równaniach w całym rozdziale zmienne pisane małą literą (np. i i) oznaczają wartości chwilowe, natomiast pisane wielką (np. I I) – amplitudy lub wartości skuteczne.

Rysunek przedstawia sinusoidalną krzywą zależności napięcia prądu AC w funkcji czasu. Nad wykresem jest narysowany schemat obwodu, na którym wskazano punkty, w których napięcie jest maksymalne. Obwód posiada źródło napięcia AC połączone z opornikiem. Źródło oznaczone jest znakiem plus po jednej stronie i minus po drugiej.
Ilustracja 15.3 Różnica potencjałów pomiędzy wyjściami źródła zmiennego napięcia oscyluje, więc wykresy sinusoidalne dla źródła i rezystora pokrywają się. Wzór matematyczny na wielkość u t u t to u t = U 0 sin ( ω t ) u t = U 0 sin(ωt).

Natężenie prądu w oporniku zmienia swój kierunek, dokładnie tak samo jak napięcie do niego przyłożone, ponieważ it=utRit=utR i \apply (t) = u \apply (t) / R (RR R jest wartością stałą, natomiast funkcje itit i \apply (t) oraz utut u \apply (t) posiadają ten sam kształt, ale różnią się amplitudą zmienności, a ta może być regulowana parametrem RR R). Jeśli tym opornikiem jest np. świetlówka, gaśnie ona i zapala się 100 100 razy na sekundę, ponieważ wartość prądu co chwilę jest równa zero. Migotanie o częstotliwości 100 Hz 100Hz jest zbyt szybkie, aby ludzkie oko było w stanie je zauważyć. Jednak jeśli pomachasz swoją ręką przed twarzą, patrząc jednocześnie na świetlówkę, będziesz w stanie zauważyć efekt stroboskopowy.

Sprawdź, czy rozumiesz 15.1

Ile wynosi odstęp czasowy pomiędzy sąsiadującymi miejscami zerowymi na wykresie napięcia od czasu dla źródła AC w USA?

Cytowanie i udostępnianie

Ten podręcznik nie może być wykorzystywany do trenowania sztucznej inteligencji ani do przetwarzania przez systemy sztucznej inteligencji bez zgody OpenStax lub OpenStax Poland.

Chcesz zacytować, udostępnić albo zmodyfikować treść tej książki? Została ona wydana na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) , która wymaga od Ciebie uznania autorstwa OpenStax.

Cytowanie i udostępnienia
  • Jeśli rozpowszechniasz tę książkę w formie drukowanej, umieść na każdej jej kartce informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/fizyka-dla-szk%C3%B3%C5%82-wy%C5%BCszych-tom-2/pages/1-wstep
  • Jeśli rozpowszechniasz całą książkę lub jej fragment w formacie cyfrowym, na każdym widoku strony umieść informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/fizyka-dla-szk%C3%B3%C5%82-wy%C5%BCszych-tom-2/pages/1-wstep
Cytowanie

© 21 wrz 2022 OpenStax. Treść książki została wytworzona przez OpenStax na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) . Nazwa OpenStax, logo OpenStax, okładki OpenStax, nazwa OpenStax CNX oraz OpenStax CNX logo nie podlegają licencji Creative Commons i wykorzystanie ich jest dozwolone wyłącznie na mocy uprzedniego pisemnego upoważnienia przez Rice University.