Przejdź do treściPrzejdź do informacji o dostępnościMenu skrótów klawiszowych
Logo OpenStax
Psychologia

Kluczowe pojęcia

PsychologiaKluczowe pojęcia

bezsenność (ang. insomnia)
uporczywe problemy z zasypianiem i utrzymaniem snu trwające co najmniej przez trzy noce w tygodniu w ciągu jednego miesiąca
centralny bezdech senny (ang. central sleep apnea)
zaburzenie snu polegające na przerwach w oddychaniu z powodu zakłóceń w dopływie impulsów nerwowych wysyłanych z mózgu do mięśni oddechowych
czuwanie (ang. wakefulness)
wysoki poziom świadomości zmysłowej związany z aktywnością
fale alfa (ang. alpha waves)
fala mózgowa o stosunkowo niskiej częstotliwości i stosunkowo wysokiej amplitudzie, która się synchronizuje; jest charakterystyczna dla początkowej fazy snu
fale delta (ang. delta waves)
fala mózgowa o niskiej częstotliwości i wysokiej amplitudzie, charakterystyczna dla fazy 3. i 4. snu
fale theta (ang. theta waves)
fala mózgowa o niskiej częstotliwości i niskiej amplitudzie, charakterystyczna dla fazy 1. i 2. snu
faza 1. snu (ang. stage 1 sleep)
pierwszy etap snu; faza przejściowa, która zachodzi między czuwaniem a snem; okres, w którym dana osoba zasypia
faza 2. snu (ang. stage 2 sleep)
drugi etap snu, w którym ciało przechodzi w stan głębokiego relaksu; charakteryzuje się pojawianiem się wrzecion snu
faza 3. snu (ang. stage 3 sleep)
trzeci etap snu; głęboki sen charakteryzujący się falami delta o niskiej częstotliwości i wysokiej amplitudzie
faza 4. snu (ang. stage 4 sleep)
czwarty etap snu; głęboki sen charakteryzujący się falami delta o niskiej częstotliwości i wysokiej amplitudzie
faza REM, sen paradoksalny (ang. rapid eye movement phase (REM))
okres snu charakteryzujący się falami mózgowymi bardzo podobnymi do tych, które występują podczas czuwania, oraz ruchami gałek ocznych pod zamkniętymi powiekami
halucynogen (ang. hallucinogen)
jedna z grup leków powodujących głębokie zmiany w doznaniach czuciowych i zmysłowych, często wywołuje realistyczne halucynacje
hipnoza (ang. hypnosis)
stan wyjątkowego skupienia uwagi na określonych bodźcach z pominęciem innych bodźców zewnętrznych, któremu towarzyszy okresowe zawieszenie możliwości krytycznego osądu sytuacji
homeostaza (ang. homeostasis)
stan równowagi organizmu, w którym warunki biologiczne (np. temperatura ciała) są utrzymywane na optymalnym poziomie
jądro nadskrzyżowaniowe (ang. suprachiasmatic nucleus (SCN))
obszar podwzgórza mózgu, w którym znajduje się zegar biologiczny organizmu
katapleksja (ang. cataplexy)
brak napięcia mięśniowego lub osłabienie mięśni poprzecznie prążkowanych, a w niektórych przypadkach całkowity paraliż tych mięśni
kodeina (ang. codeine)
opiat o stosunkowo niskiej sile działania często przepisywany w leczeniu bólu o niewielkim nasileniu
lęki nocne (ang. night terrors)
zaburzenie snu, w którym osoba śpiąca doświadcza uczucia paniki i może krzyczeć lub próbować uciec z miejsca, w którym się znajduje
lunatykowanie (somnambulizm, sennowłóctwo) (ang. sleepwalking)
zaburzenie snu, w którym osoba śpiąca przejawia złożone zachowania, np. porusza się po pokoju
medytacja (ang. meditation)
stan relaksu przy zachowaniu świadomości i skupienia umysłu
melatonina (ang. melatonin)
hormon uwalniany przez gruczoł wydzielania wewnętrznego, który służy jako ważny regulator cyklu snu i czuwania
metaanaliza (ang. meta-analysis)
badanie, które zestawia wyniki innych badań dotyczących jednego obszaru
metadon (ang. methadone)
opioid syntetyczny, który jest mniej euforogenny niż heroina i podobne leki lub narkotyki; stosowany do leczenia objawów odstawienia u użytkowników opiatów
metamfetamina (ang. methamphetamine)
rodzaj amfetaminy, którą można wytworzyć z pseudoefedryny, leku sprzedawanego bez recepty; często produkowana i nadużywana
nadrabianie snu REM (ang. sleep rebound)
osoby pozbawione snu przy nadarzaniu się kolejnych możliwości do zapadnięcia w sen przechodzą krótszą fazę latencji (krótszy czas upływa od momentu położenia się do snu do momentu zaśnięcia)
narkolepsja (ang. narcolepsy)
zaburzenie snu polegające na mimowolnych napadach snu
nieświadomość zbiorowa (ang. collective unconsciousness)
według Carla Gustava Junga: magazyn informacji wspólny dla wszystkich ludzi różnych kultur
obturacyjny bezdech senny (ang. obstructive sleep apnea)
zaburzenie snu polegające na epizodach ustawania oddechu podczas snu, spowodowane zablokowaniem dróg oddechowych
odstawienie (ang. withdrawal)
zespół negatywnych objawów doświadczanych podczas odstawiania leków i narkotyków
opiat (opioid) (ang. opioid)
kategoria leków o silnych właściwościach przeciwbólowych; opiaty są produkowane z żywicy maku lekarskiego; ta kategoria obejmuje heroinę, morfinę, metadon i kodeinę
praca w systemie zmianowym (ang. rotating shift work)
harmonogram pracy zmieniający się w ciągu doby w rytmie codziennym lub cotygodniowym
psychologia ewolucyjna (ang. evolutionary psychology)
dyscyplina badająca ewolucję uniwersalnych wzorców zachowań i procesów poznawczych w wyniku doboru naturalnego
regulacja snu (ang. sleep regulation)
kontrola mózgu nad przełączaniem się między snem a czuwaniem, a także koordynacja tego cyklu ze środowiskiem zewnętrznym
rytm biologiczny (ang. biological cycle)
wewnętrzny cykl aktywności biologicznej
rytm okołodobowy (rytm dobowy, cykl dobowy) (ang. circadian rhythm)
rytm biologiczny trwający około 24 godzin
sen (ang. sleep)
stan charakteryzujący się stosunkowo niskim poziomem aktywności fizycznej i zmniejszoną świadomością zmysłową, co różni go od okresów odpoczynku, które występują podczas czuwania
sen wolnofalowy (ang. non-REM (NREM))
faza snu poza okresami szybkiego ruchu gałek ocznych (REM)
skumulowany efekt niedoboru snu (ang. sleep debt)
długotrwały zespół objawów niewystarczającej ilości snu
stałe dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych (ang. continuous positive airways pressure)
metoda leczenia bezdechu sennego za pomocą urządzenia, którego częścią jest maska umieszczana na nosie i ustach śpiącego pacjenta i podłączona do pompy wtłaczającej powietrze do dróg oddechowych
stan euforii (ang. euphoric high)
uczucie intensywnego uniesienia i przyjemności m.in. po zażyciu leków
stymulant (środek pobudzający) (ang. stimulants)
środek pobudzający; lek, narkotyk lub inna substancja psychoaktywna, która zwiększa ogólny poziom aktywności neuronalnej; zalicza się do nich m.in.: kofeinę, nikotynę, amfetaminy i kokainę
szyszynka (ang. pineal gland)
gruczoł dokrewny, który uwalnia melatoninę, zlokalizowany wewnątrz mózgu
świadomość (ang. consciousness)
zdawanie sobie sprawy z bodźców wewnętrznych i zewnętrznych
świadomy sen (przytomny sen) (ang. lucid dream)
świadomość śnienia i umiejętność kontroli przebiegu snu
terapia poznawczo-behawioralna (ang. cognitive-behavioral therapy (CBT))
forma psychoterapii, która koncentruje się na procesach poznawczych i problemowych zachowaniach; jest czasami stosowana w leczeniu zaburzeń snu, takich jak bezsenność
tolerancja na substancję (ang. tolerance)
zjawisko adaptacji organizmu do danej substancji; wiąże się z koniecznością zwiększenia ilości leku lub narkotyku w celu uzyskania pożądanego efektu
trankwilizer (środek uspokajający) (ang. depressant)
lek, który służy do tłumienia aktywności ośrodkowego układu nerwowego
treść jawna (ang. manifest content)
wg poglądu na temat funkcji snów Zygmunta Freuda: fabuła wydarzeń, które występują podczas snu
treść utajona (treść ukryta) (ang. latent content)
wg poglądu na temat funkcji snów Zygmunta Freuda: ukryte znaczenie snu
uzależnienie fizyczne (ang. physical dependence)
zmiany w normalnym funkcjonowaniu organizmu spowodowane odstawieniem lub zaprzestaniem stosowania leku bądź narkotyku
uzależnienie psychiczne (ang. psychological dependence)
potrzeba zażycia leku lub narkotyku, który może złagodzić cierpienie psychiczne; jej podłożem są w większym stopniu potrzeby emocjonalne niż fizyczne
wrzeciono snu (ang. sleep spindle)
gwałtowny skok fal mózgowych o wysokiej częstotliwości podczas 2. fazy snu, który może być ważny dla uczenia się i pamięci
zaburzenia zachowania w czasie snu REM (ang. REM sleep behavior disorder (RBD))
zaburzenie snu, w którym nie występuje paraliż mięśni związany z fazą snu REM; śpiący wykazują dużą aktywność fizyczną podczas snu REM, szczególnie pod wpływem niepokojących snów
zespoły K (ang. K-complex)
charakterystycznie wysoka amplituda aktywności mózgu występująca w 2. fazie snu, która może pojawić się w reakcji na bodźce środowiskowe
zespół bezdechu sennego (ang. sleep apnea)
zaburzenie snu polegające na przerwach w oddychaniu
zespół nagłego zgonu niemowląt, (ang. sudden infant death syndrome (SIDS))
nagła śmierć niemowlęcia (dziecka poniżej 12. miesiąca życia) podczas snu, bez wyraźnej przyczyny medycznej
zespół nagłej zmiany strefy czasowej (ang. jet lag)
zespół objawów spowodowanych podróżowaniem z jednej strefy czasowej do drugiej, wynikający z rozbieżności między wewnętrznymi cyklami dobowymi człowieka a jego środowiskiem
zespół niespokojnych nóg (ang. restless leg syndrome)
zaburzenie snu występujące podczas zasypiania; pacjent cierpi na nieprzyjemne odczucie w nogach, które może złagodzić poprzez poruszanie nimi
Cytowanie i udostępnianie

Ten podręcznik nie może być wykorzystywany do trenowania sztucznej inteligencji ani do przetwarzania przez systemy sztucznej inteligencji bez zgody OpenStax lub OpenStax Poland.

Chcesz zacytować, udostępnić albo zmodyfikować treść tej książki? Została ona wydana na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) , która wymaga od Ciebie uznania autorstwa OpenStax.

Cytowanie i udostępnienia
  • Jeśli rozpowszechniasz tę książkę w formie drukowanej, umieść na każdej jej kartce informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/psychologia-polska/pages/1-wprowadzenie
  • Jeśli rozpowszechniasz całą książkę lub jej fragment w formacie cyfrowym, na każdym widoku strony umieść informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/psychologia-polska/pages/1-wprowadzenie
Cytowanie

© 12 paź 2022 OpenStax. Treść książki została wytworzona przez OpenStax na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) . Nazwa OpenStax, logo OpenStax, okładki OpenStax, nazwa OpenStax CNX oraz OpenStax CNX logo nie podlegają licencji Creative Commons i wykorzystanie ich jest dozwolone wyłącznie na mocy uprzedniego pisemnego upoważnienia przez Rice University.