Kluczowe pojęcia

agorafobia (ang. agoraphobia)

zaburzenie lękowe charakteryzujące się nasilonym strachem, niepokojem i unikaniem sytuacji, w których w przypadku pojawienia się objawów paniki, ucieczka mogłaby być utrudniona

amnezja dysocjacyjna (amnezja psychogenna) (ang. dissociative amnesia)

zaburzenie dysocjacyjne charakteryzujące się niemożnością przypomnienia sobie istotnych informacji z życia osobistego; zwykle pojawia się w następstwie niezwykle stresujących, traumatycznych wydarzeń

atypowy (ang. atypical)

określa zachowania lub uczucia, które nie mieszczą się w przyjętych normach

choroby współistniejące (ang. comorbidity)

występowanie dwóch (lub więcej) schorzeń u jednej osoby

depresja kliniczna (ang. clinical depression)

zaburzenie charakteryzujące się przemożnym uczuciem smutku i/lub utratą zadowolenia z aktywności, które wcześniej cieszyły oraz innymi objawami

depresja sezonowa (ang. seasonal pattern)

wzorzec występowania depresji, w którym jednostka doświadcza objawów klinicznej depresji jedynie w pewnych okresach roku

depresja w okresie połogu (depresja poporodowa) (ang. peripartum onset)

podtyp depresji występujący u kobiet; polega na wystąpieniu epizodu klinicznej depresji w okresie ciąży i do czterech tygodni po porodzie

dezorganizacja aktywności ruchowej (ang. disorganized motor behavior)

niezwykłe zachowania i wzorce ruchowe (np. imitujące zachowania małego dziecka); obejmują ruchy repetytywne i bezcelowe, dziwaczną mimikę i gestykulację

Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych, wyd. piąte (DSM-5) (ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5))

miarodajny spis zaburzeń psychicznych oraz kryteriów diagnostycznych; opublikowany przez American Psychiatric Association (APA)

diagnoza (rozpoznanie) (ang. diagnosis)

ustalenie, jakie schorzenie wywołało obserwowany zestaw objawów

dystymia (ang. dysthymia)

zaburzenie depresyjne charakteryzujące się przewlekle złym, melancholijnym nastrojem, bez okresów remisji

epizod maniakalny (ang. manic episode)

okres, w którym jednostka doświadcza manii; charakteryzuje się radosnym, wręcz euforycznym nastrojem, nadmierną gadatliwością, rozdrażnieniem, zwiększonym poziomem aktywności i innymi objawami

etiologia (ang. etiology)

przyczyna (lub przyczyny) zaburzenia psychicznego

flashback (ang. flashback)

stan psychiczny, w którym osoba ponownie przeżywa traumatyczne wydarzenie i zachowuje się tak, jakby działo się ono w czasie teraźniejszym

fobia specyficzna (ang. specific phobia)

zaburzenie lękowe charakteryzujące się nadmiernym, niepokojącym i trwałym lękiem lub niepokojem wywoływanym przez określony, konkretny przedmiot lub sytuację (i ograniczonym tylko do nich)

fobia społeczna (ang. social anxiety disorder)

charakteryzuje się niezwykle silnym i trwałym lękiem lub niepokojem w sytuacjach społecznych oraz ich unikaniem. Osoba boi się, że mogłaby zostać negatywnie oceniona przez innych

fuga dysocjacyjna (ang. dissociative fugue)

objaw amnezji dysocjacyjnej; osoba nagle porzuca dotychczasowe życie, dom, rodzinę oraz traci własną tożsamość (nie wie, kim jest)

gonitwa myśli (ang. flight of ideas)

objaw charakterystyczny głównie dla manii, obejmujący raptowną zmianę tematu rozmowy i słowotok

halucynacje (ang. hallucination)

doświadczenia zmysłowe pod nieobecność zewnętrznego bodźca; np. halucynacje słuchowe (słyszenie głosów) są częste w schizofrenii

hipoteza dopaminowa (ang. dopamine hypothesis)

teoria schizofrenii, w myśl której za pojawienie się i podtrzymywanie objawów schizofrenii odpowiada nadmiar dopaminy lub jej receptorów

komora mózgowa (ang. ventricle)

zbiór czterech przestrzeni wewnątrz mózgu, w których wytwarzany jest płyn mózgowo-rdzeniowy i z których następnie wydostaje się on do przestrzeni podpajęczynówkowej, gdzie krąży, otaczając cały ośrodkowy układ nerwowy

kora oczodołowo-czołowa (ang. orbitofrontal cortex)

część płata czołowego zaangażowana w uczenie się i podejmowanie decyzji

mania (ang. mania)

stan niezwykłego podniecenia i euforii

miejsce sinawe (łac. locus coeruleus)

obszar pnia mózgu, w którym powstaje noradrenalina, neuroprzekaźnik aktywujący reakcję walki lub ucieczki; narząd ten odgrywa rolę w zespole lęku napadowego

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób (ICD) (ang. International Classification of Diseases (ICD))

miarodajny spis schorzeń psychicznych i somatycznych, w tym zakaźnych, oraz kryteria ich rozpoznawania; publikowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO)

model braku nadziei (model bezradności) (ang. hopelessness theory)

poznawcza teoria depresji, według której wzorzec myślenia, w którym jednostka postrzega negatywne zdarzenia z życia jako posiadające stałe, globalne i zewnętrzne przyczyny, co prowadzi do poczucia beznadziei, a w następstwie do depresji

model podatność–stres (ang. diathesis-stress model)

sugeruje, że osoby z predyspozycją do określonego zaburzenia łatwiej na nie zapadają pod wpływem stresu; model psychopatologii

myśli samobójcze (ang. suicidal ideation)

myśli o śmierci samobójczej, myślenie lub planowanie samobójstwa albo próba samobójcza

napad paniki (ang. panic attack)

moment niezwykle nasilonego lęku lub niepokoju; występuje nagle; objawy paniki mogą być zarówno psychiczne, jak i fizjologiczne

objaw negatywny (ang. negative symptom)

osłabienie lub nieobecność pewnych prawidłowych zachowań, emocji lub popędów; objawem negatywnym może być np. twarz bez wyrazu, brak motywacji do działania, małomówność, wycofanie socjalne czy niezdolność do odczuwania przyjemności

objaw prodromalny (ang. prodromal symptom)

w schizofrenii jeden z wczesnych, pomniejszych objawów psychozy

objawy katatoniczne (ang. catatonic behavior)

zmniejszona reaktywność na otoczenie; obejmuje postawę katatoniczną i osłupienie katatoniczne (stupor)

patologiczne zbieractwo (syllogomania) (ang. compulsive hoarding)

trwała i nasilona niemożność rozstania się z przedmiotami, niezależnie od ich rzeczywistej wartości czy użyteczności

psychopatologia (ang. psychopathology)

dziedzina zajmująca się badaniem zaburzeń psychicznych, ich objawów, przyczyn i leczenia; przejaw zaburzeń psychicznych

rozpamiętywanie (ruminacje) (ang. rumination)

obecne w depresji; tendencja do drążenia i ciągłego myślenia o objawach własnej depresji, ich znaczeniu i konsekwencjach

samobójstwo (ang. suicide)

śmierć będąca konsekwencją zamierzonych, szkodliwych działań przeciw własnej osobie

schizofrenia (ang. schizophrenia)

ciężka choroba, w której występują ciężkie zaburzenia procesów myślowych, postrzegania świata, emocji i zachowań; wśród objawów są halucynacje, urojenia, dezorganizacja myślenia i zachowań oraz objawy negatywne

szkodliwa dysfunkcja (ang. harmful dysfunction)

model zaburzeń psychicznych jako wynikających z niezdolności naturalnych mechanizmów do pełnienia swoich przyrodzonych funkcji

urojenia paranoidalne (ang. paranoid delusions)

wiara w to, że inni ludzie próbują nas skrzywdzić

urojenia somatyczne (ang. somatic delusion)

wiara w to, że z ciałem lub narządami wewnętrznymi jednostki dzieje się coś niezwykłego

urojenia wielkościowe (ang. grandiose delusion)

wiara jednostki w to, że posiada specjalną władzę, unikalną wiedzę albo że jest niezmiernie ważna

urojenie (ang. delusion)

mocno ugruntowane przekonanie sprzeczne z rzeczywistością i podtrzymywane mimo dowodów na jego nieprawdziwość

zaburzenia afektywne dwubiegunowe i pochodne (ang. bipolar and related disorders)

grupa zaburzeń nastroju, w której charakterystycznym objawem są występowanie manii i depresji

zaburzenia depresyjne (ang. depressive disorder)

jedno z zaburzeń nastroju, w którym charakterystycznym objawem jest depresja

zaburzenia dysocjacyjne (ang. dissociative disorders)

grupa zaburzeń wymienionych w DSM-5, w których główną cechą jest oderwanie osoby od jej własnego ja; konsekwencją są zaburzenia tożsamości i pamięci

zaburzenia lękowe (ang. anxiety disorder)

grupa zaburzeń charakteryzująca się nadmiernym i długotrwałym lękiem i niepokojem oraz związanymi z tym zaburzeniami zachowania

zaburzenia myślenia (ang. disorganized thinking)

sytuacja, w której procesy myślowe stają się niespójne i niekonsekwentne; zwykle rozpoznaje się ją po dezorganizacji wypowiedzi

zaburzenia nastroju (ang. mood disorder)

zaburzenie psychiczne charakteryzujące się poważnymi zaburzeniami nastroju i emocji; kategorie zaburzeń nastroju wymienione w DSM-5 to zaburzenia dwubiegunowe i pochodne oraz zaburzenia depresyjne

zaburzenia neurorozwojowe (ang. neurodevelopmental disorders)

jedno ze schorzeń diagnozowanych w dzieciństwie, obejmujące problemy rozwojowe w zakresie nauki, intelektu i funkcjonowania w społeczeństwie

zaburzenia obsesyjno-kompulsywne i pokrewne (ang. obsessive-compulsive and related disorders)

grupa nakładających się zaburzeń wymienionych w DSM-5, obejmujących natrętne, przykre myśli i/lub zachowania kompulsywne (natrętne rytuały)

zaburzenia osobowości (ang. personality disorder)

grupa zaburzeń wpisanych do DSM-5, charakteryzująca się sztywnym, dominującym stylem osobowości, znacząco różniącym się od wymagań stawianych przez lokalną kulturę i wywołującym stres i szkody; osobowość jednostek z takimi zaburzeniami często wpędza je w konflikty i ogranicza możliwości nawiązania i utrzymania relacji społecznych

zaburzenia ze spektrum autyzmu (ang. autism spectrum disorder)

zaburzenie występujące u dzieci, charakteryzujące się deficytem interakcji społecznych i komunikacji oraz stereotypowymi wzorcami zachowań lub zainteresowań

zaburzenie afektywne dwubiegunowe ChAD (ang. bipolar disorder)

zaburzenie nastroju, w którym nastrój chorego oscyluje między depresją i manią

zaburzenie dysmorficzne (ang. body dysmorphic disorder)

zaburzenie polegające na nadmiernym przejmowaniu się defektem fizycznym (wyobrażonym lub realnym, ale o znikomej widoczności, np. osoba uważa, że ma odstające uszy, niesymetryczne brwi albo inny defekt wyglądu)

zaburzenie dysocjacyjne tożsamości (ang. dissociative identity disorder)

zaburzenie dysocjacyjne znane wcześniej pod nazwą „osobowości mnogiej”; charakterystyczną cechą jest występowanie u jednej osoby dwóch lub więcej dobrze określonych osobowości, a chory (a raczej każda z jego osobowości) doświadcza luk w pamięci obejmujących czas, gdy świadomość przejmuje inna z nich

zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (ang. obsessive-compulsive disorder (OCD))

schorzenie, które charakteryzuje się doświadczaniem natrętnych i niechcianych myśli (obsesji) i/lub potrzebą wykonywania powtarzalnych czynności albo aktów myślowych (kompulsji) w odpowiedzi na niechciane myśli lub popędy

zaburzenie osobowości antyspołecznej (ang. antisocial personality disorder)

zaburzenie osobowości charakteryzujące się lekceważeniem praw innych ludzi, impulsywnością, nieszczerością, nieodpowiedzialnością i brakiem wyrzutów sumienia

zaburzenie osobowości chwiejnej emocjonalnie z pogranicza (zaburzenie osobowości borderline) (ang. borderline personality disorder)

zaburzenie osobowości charakteryzujące się niestabilnością relacji międzyludzkich, postrzegania siebie i nastroju; charakteryzuje je też impulsywność; kluczowe cechy to: nietolerancja samotności i lęk przed porzuceniem, niestabilne związki, nieprzewidywalne zachowanie i nastroje oraz nasilony, nieadekwatny do sytuacji gniew

zaburzenie psychiczne (ang. psychological disorder)

stan charakteryzujący się nietypowymi myślami, uczuciami i zachowaniami

zachowania zabezpieczające (ang. safety behavior)

myśli i zachowania ukierunkowane na obniżenie niepokoju w sytuacjach społecznych, mają na celu zminimalizowanie ryzyka negatywnych skutków społecznych; częste w fobii społecznej i lęku uogólnionym

zespół depersonalizacji i derealizacji (ang. depersonalization/derealization disorder)

zaburzenie dysocjacyjne, w którym chory ma poczucie oddzielenia od własnej osoby (depersonalizacja), a świat wokół wydaje się sztuczny, nierealny (derealizacja). Charakteryzuje się występowaniem uporczywego i nawracającego poczucia oddzielenia i obcości wobec siebie, własnego ciała i/lub otaczającego świata. Towarzyszy mu poczucie jakościowej zmiany przeżywania, nierealności, odległości lub zautomatyzowania

zespół lęku napadowego (ang. panic disorder)

zaburzenie lękowe, w którym dochodzi do nieoczekiwanych napadów paniki w połączeniu z tzw. lękiem antycypacyjnym, tj. lękiem przed możliwością wystąpienia napadu paniki i/lub jego skutków

zespół lęku uogólnionego (ang. generalized anxiety disorder (GAD))

charakterystyczną cechą jest permanentny stan nadmiernego, niekontrolowanego i bezcelowego zamartwiania się i lęku

zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) (ang. attention deficit hyperactivity disorder (ADHD))

występujące u dzieci zaburzenie charakteryzujące się trudnościami w skupieniu uwagi i/lub zachowaniami impulsywnymi i nadaktywnością ruchową

zespół stresu pourazowego (PTSD) (ang. post-traumatic stress disorder (PTSD))

doświadczenie niezwykle traumatycznego zdarzenia prowadzi do zespołu objawów obejmujących natrętne, niepokojące wspomnienia zdarzenia, unikanie bodźców związanych ze zdarzeniem, negatywne stany emocjonalne, uczucie osamotnienia, rozdrażnienie, wybuchowość, nadmierną czujność i skłonność do reakcji przestrachu; objawy muszą występować przez co najmniej miesiąc