Przejdź do treściPrzejdź do informacji o dostępnościMenu skrótów klawiszowych
Logo OpenStax
Psychologia

Kluczowe pojęcia

PsychologiaKluczowe pojęcia

Menu
Spis treści
  1. Przedmowa
  2. 1 Wstęp do psychologii
    1. Wprowadzenie
    2. 1.1 Czym jest psychologia
    3. 1.2 Historia psychologii
    4. 1.3 Psychologia współczesna
    5. 1.4 Kariera zawodowa psychologa
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
    10. Rozwijaj się
  3. 2 Prowadzenie badań
    1. Wprowadzenie
    2. 2.1 Dlaczego badania są ważne?
    3. 2.2 Metody badawcze
    4. 2.3 Analiza wyników
    5. 2.4 Etyka
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
    10. Rozwijaj się
  4. 3 Biopsychologia
    1. Wprowadzenie
    2. 3.1 Genetyka człowieka
    3. 3.2 Komórki układu nerwowego
    4. 3.3 Składowe układu nerwowego
    5. 3.4 Mózg i rdzeń kręgowy
    6. 3.5 Układ hormonalny
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Rozwijaj się
  5. 4 Stany świadomości
    1. Wprowadzenie
    2. 4.1 Czym jest świadomość?
    3. 4.2 Rola snu
    4. 4.3 Fazy snu
    5. 4.4 Zaburzenia snu
    6. 4.5 Używanie substancji psychoaktywnych
    7. 4.6 Inne stany świadomości
    8. Kluczowe pojęcia
    9. Podsumowanie
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Rozwijaj się
  6. 5 Wrażenia zmysłowe i spostrzeganie
    1. Wprowadzenie
    2. 5.1 Czym różnią się wrażenia zmysłowe i spostrzeganie
    3. 5.2 Fale i długości fal
    4. 5.3 Wzrok
    5. 5.4 Słuch
    6. 5.5 Inne zmysły
    7. 5.6 Zasady postrzegania w psychologii Gestalt
    8. Kluczowe pojęcia
    9. Podsumowanie
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Rozwijaj się
  7. 6 Uczenie się
    1. Wprowadzenie
    2. 6.1 Na czym polega proces uczenia się?
    3. 6.2 Warunkowanie klasyczne
    4. 6.3 Warunkowanie sprawcze
    5. 6.4 Uczenie się przez obserwację (modelowanie)
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
    10. Rozwijaj się
  8. 7 Myślenie i inteligencja
    1. Wprowadzenie
    2. 7.1 Czym jest poznanie?
    3. 7.2 Język
    4. 7.3 Rozwiązywanie problemów
    5. 7.4 Czym jest inteligencja i twórczość?
    6. 7.5 Pomiar inteligencji
    7. 7.6 Źródła inteligencji
    8. Kluczowe pojęcia
    9. Podsumowanie
    10. Sprawdź wiedzę
    11. Ćwicz myślenie krytyczne
    12. Rozwijaj się
  9. 8 Pamięć
    1. Wprowadzenie
    2. 8.1 Jak działa pamięć
    3. 8.2 Obszary mózgu zaangażowane w procesy pamięciowe
    4. 8.3 Kłopoty z pamięcią
    5. 8.4 Sposoby na poprawę pamięci
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
    10. Rozwijaj się
  10. 9 Psychologia rozwojowa
    1. Wprowadzenie
    2. 9.1 Co to jest psychologia rozwojowa?
    3. 9.2 Teorie psychologii rozwojowej
    4. 9.3 Stadia rozwoju
    5. 9.4 Kres życia
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
    10. Rozwijaj się
  11. 10 Emocje i motywacje
    1. Wprowadzenie
    2. 10.1 Emocje
    3. 10.2 Biologia emocji
    4. 10.3 Motywacja
    5. 10.4 Sfera seksualna
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
    10. Rozwijaj się
  12. 11 Osobowość
    1. Wprowadzenie
    2. 11.1 Czym jest osobowość?
    3. 11.2 Freud i perspektywa psychodynamiczna
    4. 11.3 Neofreudyści: Adler, Erikson, Jung i Horney
    5. 11.4 Podejście poznawcze
    6. 11.5 Podejścia humanistyczne
    7. 11.6 Teorie cech
    8. 11.7 Socjobiologiczna koncepcja osobowości
    9. 11.8 Kulturowe uwarunkowania osobowości
    10. 11.9 Temperament
    11. 11.10 Ocena osobowości
    12. Kluczowe pojęcia
    13. Podsumowanie
    14. Sprawdź wiedzę
    15. Ćwicz myślenie krytyczne
    16. Rozwijaj się
  13. 12 Psychologia społeczna
    1. Wprowadzenie
    2. 12.1 Czym zajmuje się psychologia społeczna?
    3. 12.2 Atrybucje
    4. 12.3 Role i normy społeczne
    5. 12.4 Postawy i ich zmiana
    6. 12.5 Konformizm, zgodność, posłuszeństwo
    7. 12.6 Uprzedzenia i dyskryminacja
    8. 12.7 Agresja
    9. 12.8 Zachowania pomocne
    10. 12.9 Tworzenie relacji
    11. Kluczowe pojęcia
    12. Podsumowanie
    13. Sprawdź wiedzę
    14. Ćwicz myślenie krytyczne
    15. Rozwijaj się
  14. 13 Psychologia pracy i organizacji
    1. Wprowadzenie
    2. 13.1 Dopasowanie człowiek–organizacja
    3. 13.2 Postawy wobec organizacji i relacje w pracy
    4. 13.3 Stres w pracy
    5. 13.4 Motywacja do pracy
    6. Kluczowe pojęcia
    7. Podsumowanie
    8. Sprawdź wiedzę
    9. Ćwicz myślenie krytyczne
    10. Rozwijaj się
  15. 14 Stres
    1. Wprowadzenie
    2. 14.1 Czym jest stres?
    3. 14.2 Stresory
    4. 14.3 Stres a choroby
    5. 14.4 Kontrolowanie stresu
    6. 14.5 Dążenie do szczęścia
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Rozwijaj się
  16. 15 Zaburzenia psychiczne
    1. Wprowadzenie
    2. 15.1 Czym są zaburzenia psychiczne?
    3. 15.2 Diagnostyka i klasyfikacja zaburzeń psychicznych
    4. 15.3 Poglądy na przyczyny zaburzeń psychicznych
    5. 15.4 Zaburzenia lękowe
    6. 15.5 Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne i pokrewne
    7. 15.6 Zespół stresu pourazowego
    8. 15.7 Zaburzenia nastroju
    9. 15.8 Schizofrenia
    10. 15.9 Zaburzenia dysocjacyjne
    11. 15.10 Zaburzenia występujące u dzieci
    12. 15.11 Zaburzenia osobowości
    13. Kluczowe pojęcia
    14. Podsumowanie
    15. Sprawdź wiedzę
    16. Ćwicz myślenie krytyczne
    17. Rozwijaj się
  17. 16 Terapia i leczenie
    1. Wprowadzenie
    2. 16.1 Terapia zaburzeń psychicznych teraz i kiedyś
    3. 16.2 Techniki terapeutyczne
    4. 16.3 Sposoby leczenia
    5. 16.4 Uzależnienia i zaburzenia związane z zażywaniem środków odurzających
    6. 16.5 Wykorzystanie paradygmatu społeczno-kulturowego w terapii
    7. Kluczowe pojęcia
    8. Podsumowanie
    9. Sprawdź wiedzę
    10. Ćwicz myślenie krytyczne
    11. Rozwijaj się
  18. Bibliografia
  19. Skorowidz nazwisk
  20. Skorowidz rzeczowy
  21. Skorowidz terminów obcojęzycznych
analiza statystyczna (ang. statistical analysis)
analiza matematyczna danych uzyskanych w badaniu; określa m.in. prawdopodobieństwo, że dana różnica między grupami może być dziełem przypadku lub mieć istotne znaczenie
ankieta (ang. survey)
lista pytań, na które mają odpowiedzieć uczestnicy badania − przedstawiona w kwestionariuszach w formie papierowej, elektronicznie lub przeprowadzana w formie wywiadu; taka forma badania umożliwia naukowcom zebranie danych od dużej liczby osób
badania archiwalne (ang. archival research)
metoda badawcza, która wykorzystuje istniejące zapisy archiwalne lub zestawy danych w poszukiwaniu odpowiedzi na problemy badawcze lub ciekawych wzorców i relacji międzyludzkich
badania kliniczne lub opis przypadku (ang. clinical or case studies)
badania obserwacyjne skupiające się na małej grupie osób (kilka do kilkanaście) lub jednej osobie
badania podłużne (ang. longitudinal research)
badania, w których ta sama grupa osób jest wielokrotnie badana przez dłuższy czas
badanie metodą pojedynczo ślepej próby (ang. single-blind study)
eksperyment, w którym prowadzący badanie wie, którzy uczestnicy należą do grupy eksperymentalnej, a którzy znajdują się w grupie kontrolnej (ale nie wiedzą tego sami uczestnicy)
badanie poprzeczne (przekrojowe) (ang. cross-sectional research)
porównuje występowanie danego zjawiska w kilku populacjach jednocześnie
badanie z podwójnie ślepą próbą (ang. double-blind study)
eksperyment, w którym zarówno badacze, jak i uczestnicy nie wiedzą, do której grupy zostali przydzieleni badani (kontrolnej czy eksperymentalnej)
błąd konfirmacji (efekt potwierdzenia) (ang. confirmation bias)
tendencja do ignorowania dowodów niezgodnych z oczekiwaniami oraz preferowania tych, które potwierdzają nasze oczekiwania
dobór losowy (przydział losowy) (ang. random sampling)
taki dobór uczestników z populacji do próby badawczej, w którym wszystkie charakterystyki populacji mają równe szanse dostania się do próby (a następnie mają taką samą szansę na przydzielenie do grup eksperymentalnych lub kontrolnych)
efekt oczekiwań eksperymentatora (ang. experimenter bias)
oczekiwania badacza wypaczające wyniki badania
efekt placebo (ang. placebo effect)
sytuacja, w której stan uczestnika badania ulega poprawie, mimo że podany preparat wcale nie był lekiem (nie zawierał substancji aktywnych). Osoba nie wie, że środek, który przyjęła, nie ma bezpośredniego działania leczniczego. Wierzy w to, iż preparat ma jej pomóc, i rzeczywiście niekiedy zdarza się, że dzięki sile sugestii zaczyna czuć się lepiej. Zjawisko to bazuje na wpływie oczekiwań na subiektywne doświadczanie objawów
empiryczny (doświadczalny) (ang. empirical)
oparte na obiektywnych, konkretnych dowodach, które można obserwować wielokrotnie, niezależnie od tego, kto jest obserwatorem
fakt (ang. fact)
obiektywna i weryfikowalna obserwacja ustalona na podstawie dowodów zebranych w badaniach empirycznych
falsyfikowalna hipoteza (falsyfikowalne) (ang. falsifiable)
uprzednio wysnute wnioski, które mogą być obalone przez wyniki eksperymentu
generalizacja (ang. generalization)
wnioskowanie, że wyniki dla danej próbki odnoszą się do większej populacji
grupa eksperymentalna (ang. experimental group)
grupa poddana działaniu manipulacji eksperymentalnej; manipulacja eksperymentalna jest jedynym czynnikiem różnicującym między grupą eksperymentalną a grupą kontrolną, więc wszelkie różnice między grupami wynikają raczej z manipulacji eksperymentalnej niż z przypadku
grupa kontrolna (ang. control group)
grupa niepoddana działaniu manipulacji eksperymentalnej. Służy do porównania i kontroli czynników losowych, które mogą wpływać na wyniki badania – dzięki utrzymywaniu tych czynników na stałym poziomie w obydwu grupach (kontrolnej i eksperymentalnej) manipulacja eksperymentalna staje się jedyną różnicą między grupami
hipoteza (ang. hypothesis)
wstępne i możliwe do sprawdzenia stwierdzenie o związku między co najmniej dwiema zmiennymi
komisja etyczna (ang. ethical commission)
zrzeszenie naukowców i członków społeczności uniwersyteckiej, które analizuje wnioski dotyczące badań naukowych z udziałem ludzi i zwierząt oraz opiniuje je pod kątem zachowania zasad etyki. W Polsce funkcję tę pełnią komisje bioetyczne przy instytucjach zajmujących się badaniami naukowymi (np. w ramach wydziału psychologii danej uczelni)
korelacja (ang. correlation)
związek między co najmniej dwiema zmiennymi; jeżeli dwie zmienne są w tym związku, to zmiana wartości jednej zmiennej wiąże się ze zmiennością drugiej zmiennej. Korelacja mówi jedynie o współwystępowaniu obu zmiennych, a nie o związku przyczynowo-skutkowym
korelacja dodatnia (ang. positive correlation)
dwie zmienne zmieniają się w tym samym kierunku, tzn. obie rosną albo obie maleją, np. nasilenie objawów depresji i nasilenie objawów lęku
korelacja pozorna (iluzoryczna) (ang. illusory correlation)
dostrzeganie nieistniejących związków między dwiema zmiennymi (lub takich, za które w rzeczywistości odpowiedzialne są inne zmienne)
korelacja ujemna (ang. negative correlation)
dwie zmienne zmieniające się w różnych kierunkach, tzn. jedna zmienna rośnie, podczas gdy druga maleje, np. poziom zmęczenia i stopień koncentracji uwagi
maskowanie (ang. deception)
celowe wprowadzenie w błąd uczestników badania w celu zachowania integralności eksperymentu
obserwacja naturalna (w warunkach naturalnych) (ang. naturalistic observation)
obserwacja czyjegoś zachowania w jego naturalnym otoczeniu
operacjonalizacja zmiennych (ang. operationalizing)
określenie, jakie wskaźniki są odpowiednie dla określenia poziomu zmiennej i wybór tych wskaźników dla celów badania empirycznego. Na przykład poziom stresu może być operacjonalizowany jako szybkość tętna, stopień pocenia się, napięcie mięśni etc.
opinia (pogląd) (ang. opinion)
osobiste osądy, wnioski lub nastawienia badacza, które mogą, lecz nie muszą być trafne
populacja (ang. population)
grupa osób charakteryzująca się danymi właściwościami/cechami (np. populacja studentów, populacja osób w wieku 40 lat etc.)
powtarzalność (replikowalność) (ang. replicatability)
powtarzanie danego eksperymentu na różnych próbach w celu określenia rzetelności wykonania badania
procedura odkłamania (procedura wyjaśniania prawdziwego celu badania) (ang. debriefing)
jeśli eksperyment psychologiczny zakładał zatajenie celu badania przed uczestnikami, to po jego zakończeniu otrzymują oni pełne i zgodne z prawdą informacje o eksperymencie oraz o jego wynikach
próba (ang. sample)
podzbiór osób zakwalifikowanych do badania
próba losowa (ang. random sample)
podzbiór większej populacji, w którym każdy członek populacji ma równe szanse na bycie wybranym; próba losowa sprzyja uzyskiwaniu grup badawczych charakteryzujących się rozkładem zbliżonym do rozkładu populacji (np. pod względem płci, wykształcenia, statusu ekonomicznego etc.)
recenzowany artykuł naukowy (ang. peer-reviewed scientific article)
artykuł przeczytany przez kilku innych naukowców (zazwyczaj anonimowo), mających doświadczenie w danej dziedzinie, którzy przekazują informacje zwrotne dotyczące jakości pracy, zanim zostanie ona zaakceptowana do publikacji
rozumowanie dedukcyjne (dedukcja) (ang. deductive reasoning)
wnioski są przewidywane na podstawie przesłanki ogólnej
rozumowanie indukcyjne (ang. inductive reasoning)
wyciąganie wniosków na podstawie obserwacji
rzetelność (ang. reliability)
cecha oznaczająca powtarzalność i dokładność pomiaru; rzetelność, obok trafności, jest jednym z podstawowych kryteriów jakości badania naukowego - pojęcie to odnosi się do różnych terminów z zakresu metodologii nauk: można mówić o rzetelności testu, wyników badania czy wręcz badania naukowego jako całości
stronniczość obserwatora (ang. observer bias)
zniekształcenia obserwacji spowodowane dostosowaniem ich przez obserwatora do własnych oczekiwań
teoria (ang. theory)
dobrze rozbudowany zbiór przemyśleń proponujących wyjaśnienie obserwowanych zjawisk
trafność (ang. validity)
zakres, w którym pomiar rzeczywiście odzwierciedla zjawisko, do którego się odwołuje. Trafność jest jednym z podstawowych kryteriów jakości narzędzia naukowego; pojęcie to odnosi się do różnych terminów z zakresu metodologii nauk: można mówić o trafności wskaźnika, testu, wyników badania czy wręcz badania naukowego jako całości
uczestnicy (ang. participants)
osoby biorące udział w badaniach eksperymentalnych
wskaźnik rezygnacji z udziału w badaniach (ang. attrition rate)
zmniejszenie się liczby osób badanych spowodowane wycofaniem się części uczestników w trakcie badania
współczynnik korelacji (ang. correlation coefficient)
liczba od −1 do +1 wskazująca siłę i kierunek korelacji między zmiennymi, najczęściej przedstawiana jako r
zgoda świadoma (ang. informed consent)
udzielenie zgody na udział w badaniu poprzedzone informacją, czego uczestnik może się spodziewać podczas eksperymentu, jakie ryzyko jest z nim związane oraz jakie może mieć konsekwencje
zgodność ocen między oceniającymi (ang. inter-rater reliability)
miara zgodności między obserwatorami na temat sposobu rejestrowania i klasyfikowania określonego zdarzenia
zmienna niezależna (ang. independent variable)
zmienna, na którą eksperymentator ma wpływ lub która jest przez niego kontrolowana; w starannie przeprowadzonym badaniu zmienna niezależna jest jedyną istotną różnicą między grupą eksperymentalną a grupą kontrolną
zmienna zakłócająca (ang. confounding variable)
nieprzewidziany czynnik, który wpływa na zmienne będące przedmiotem badań, co często daje fałszywe wyniki, jakoby zmiany jednej zmiennej powodowały zmiany drugiej - w rzeczywistości to właśnie czynnik zakłócający jest przyczyną wystąpienia zmian w obu zmiennych (np. dodatnia korelacja między temperaturą a liczbą przestępstw, dodatnia korelacja między wyznawanymi wartościami a dzietnością etc.)
zmienna zależna (ang. dependent variable)
zmienna poddawana działaniu manipulacji; podlega pomiarowi w badaniach, aby sprawdzić, jak duży wpływ miała na nią zmienna niezależna
związek przyczynowo-skutkowy (ang. cause-and-effect relationship)
zmiany jednej zmiennej wpływają na zmiany drugiej zmiennej; można określić go tylko poprzez eksperymentalny projekt badawczy
Cytowanie i udostępnianie

Chcesz zacytować, udostępnić albo zmodyfikować treść tej książki? Została ona wydana na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) , która wymaga od Ciebie uznania autorstwa OpenStax.

Cytowanie i udostępnienia
  • Jeśli rozpowszechniasz tę książkę w formie drukowanej, umieść na każdej jej kartce informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/psychologia-polska/pages/1-wprowadzenie
  • Jeśli rozpowszechniasz całą książkę lub jej fragment w formacie cyfrowym, na każdym widoku strony umieść informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/psychologia-polska/pages/1-wprowadzenie
Cytowanie

© 12 paź 2022 OpenStax. Treść książki została wytworzona przez OpenStax na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) . Nazwa OpenStax, logo OpenStax, okładki OpenStax, nazwa OpenStax CNX oraz OpenStax CNX logo nie podlegają licencji Creative Commons i wykorzystanie ich jest dozwolone wyłącznie na mocy uprzedniego pisemnego upoważnienia przez Rice University.