Przejdź do treściPrzejdź do informacji o dostępnościMenu skrótów klawiszowych
Logo OpenStax

Kluczowe pojęcia

akcelerator cząstek (ang. particle accelerator)
urządzenie zaprojektowane do przyspieszania cząstek naładowanych; przyspieszanie odbywa się w polu elektrycznym, a do zakrzywiania toru cząstek używa się pola magnetycznego
antycząstka (ang. antiparticle)
cząstka subatomowa o tych samych masie i czasie życia, co towarzysząca jej cząstka, ale o ładunku przeciwnego znaku
asymptotyczna swoboda (uwięzienie kwarków) (ang. quark confinement)
cecha kwarków powodująca, że nie mogą one istnieć jako samodzielne cząstki, ale zawsze są związane wewnątrz hadronów
bariony (ang. baryons)
cząstki złożone z trzech kwarków, są hadronami
bozon (ang. boson)
cząstka o spinie całkowitym i parzystej (symetrycznej) funkcji falowej
bozony W i Z (ang. W and Z bosons)
cząstki o stosunkowo dużych masach pośredniczące w wymianie oddziaływań słabych między leptonami a kwarkami
chromodynamika kwantowa (QCD) (ang. quantum chromodynamics)
teoria oddziaływań silnych między kwarkami
ciemna energia (ang. dark energy)
forma energii, której przypisuje się odpowiedzialność za przyspieszanie ekspansji Wszechświata
ciemna materia (ang. dark matter)
rodzaj nieznanej materii w kosmosie, która nie oddziałuje ze znanymi nam cząstkami materii; zakrzywienie toru światła docierającego z odległych gwiazd (efekt soczewkowania grawitacyjnego) jest dowodem na jej istnienie
cząstka wirtualna (ang. virtual particle)
cząstka, której czas życia jest zbyt krótki, aby możliwa była jej bezpośrednia obserwacja
detektor cząstek (ang. particle detector)
detektor zaprojektowany do precyzyjnego pomiaru produktów zderzeń zachodzących w akceleratorach; detektory cząstek są doskonale odizolowane od otoczenia i wielozadaniowe tak, aby rejestrować każdy rodzaj cząstek
diagram Feynmana (ang. Feynman diagrams)
graficzny schemat przebiegu reakcji cząstek elementarnych, który na płaszczyźnie t x t x (t,x) opisuje kierunek ruchu cząstek i typ oddziaływania między nimi
dziwność (ang. strangeness)
właściwość cząstek zawierających kwark dziwny s s \mathrm{s}
elektrodynamika kwantowa (QED) (ang. quantum electrodynamics)
teoria oddziaływania ładunków elektrycznych (elektronów) z fotonami
fermion (ang. fermion)
cząstka o spinie niecałkowitym (połówkowym) i nieparzystej (antysymetrycznej) funkcji falowej
gluon (ang. gluon)
cząstka przenosząca oddziaływanie silne między kwarkami wewnątrz jąder atomowych
hadron (ang. hadron)
cząstka zbudowana z kwarków (mezon lub barion)
kolor (ang. color)
właściwość cząstek elementarnych, która w oddziaływaniach silnych odgrywa taką samą rolę jak ładunek elektryczny w oddziaływaniach elektromagnetycznych
kosmologia (ang. cosmology)
nauka zajmująca się badaniem początku, ewolucji i przyszłości Wszechświata
kwark (ang. quark)
fermion, który oddziałuje elektrosłabo i silnie
lepton (ang. lepton)
fermion, który oddziałuje elektrosłabo
liczba barionowa (ang. baryon number)
liczba barionowa ma wartość B = + 1 B = + 1 B=+1 dla wszystkich barionów (cząstek zawierających kwarki), a wartość B = -1 B = -1 B=-1 dla antybarionów oraz B = 0 B = 0 B=0 dla wszystkich innych cząstek, musi być zachowana w procesach zderzeń i rozpadów cząstek
liczba leptonowa (ang. lepton numbers)
elektronowa liczba leptonowa L e L e L_{\text{e}} , mionowa liczba leptonowa L μ L μ L_{\mu} oraz taonowa liczba leptonowa L τ L τ L_{\tau} muszą być zachowane we wszystkich procesach zachodzących dla cząstek elementarnych
mezon (ang. meson)
cząstka zbudowana z dwóch kwarków
mikrofalowe promieniowanie tła (promieniowanie reliktowe) (ang. cosmic microwave background radiation, CMBR)
promieniowanie cieplne powstałe we wczesnym Wszechświecie, jest świadectwem Wielkiego Wybuchu
model standardowy (ang. Standard Model)
model oddziaływania cząstek elementarnych obejmujący teorię oddziaływań elektrosłabych i chromodynamikę kwantową
oddziaływanie elektrosłabe (ang. electroweak force)
unifikacja oddziaływań elektromagnetycznych i słabych oddziaływań jądrowych
oddziaływanie podstawowe (ang. fundamental forces)
jedno z czterech niezależnych oddziaływań między cząstkami materii: silne i słabe oddziaływanie jądrowe, oddziaływanie elektromagnetyczne i grawitacyjne
pierwotna nukleosynteza (ang. nucleosynthesis)
proces powstawania cięższych jąder atomowych tuż po Wielkim Wybuchu
pozyton (ang. positron)
antycząstka elektronu (antyelektron)
prawo Hubble’a (ang. Hubble’s law)
liniowy związek między prędkością ucieczki a odległością galaktyki
promieniowanie synchrotronowe (ang. synchrotron radiation)
promieniowanie o wysokiej energii uzyskiwane w synchrotronach dzięki ruchowi naładowanych cząstek po zakrzywionych torach
przesunięcie ku czerwieni (ang. redshift)
powiększenie długości fali świetlnej (poczerwienienie światła) spowodowane kosmologiczną ekspansją Wszechświata
silne oddziaływanie jądrowe (ang. strong nuclear force)
oddziaływanie przyciągające o dużej sile, ale na bardzo niewielkich odległościach (rzędu 10-15m10-15m 10^{-15}\si{\metre}), odpowiedzialne za wiązanie kwarków ze sobą oraz protonów i neutronów w jądrze atomowym
słabe oddziaływanie jądrowe (ang. weak nuclear force)
stosunkowo słabe oddziaływanie (rzędu 10-610-6 10^{-6} w stosunku do oddziaływań silnych) odpowiedzialne za rozpady cząstek elementarnych i procesy z udziałem neutrin
stała Hubble’a (ang. Hubble’s constant)
współczynnik zależności liniowej między prędkością ucieczki a odległością w prawie Hubble’a
symetria funkcji falowej (ang. exchange symmetry)
właściwość układu cząstek nierozróżnialnych (identycznych) polegająca na niemożliwości obserwacji zamiany cząstek między sobą
synchrotron (ang. synchrotron)
akcelerator kołowy, w którym wykorzystuje się naprzemienne pole elektryczne i pole magnetyczne o rosnącej indukcji w celu przyspieszenia cząstek po torze kołowym do coraz większych energii
teoria wszystkiego (ang. theory of everything)
teoria oddziaływań cząstek elementarnych unifikująca wszystkie cztery oddziaływania podstawowe
wielka teoria unifikacji (GUT) (ang. grand unified theory)
teoria oddziaływań unifikująca oddziaływania elektrosłabe i silne oddziaływania jądrowe
Wielki Wybuch (ang. Big Bang)
moment rozpoczęcia szybkiej ekspansji czasoprzestrzeni, który oznacza początek Wszechświata
Cytowanie i udostępnianie

Ten podręcznik nie może być wykorzystywany do trenowania sztucznej inteligencji ani do przetwarzania przez systemy sztucznej inteligencji bez zgody OpenStax lub OpenStax Poland.

Chcesz zacytować, udostępnić albo zmodyfikować treść tej książki? Została ona wydana na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) , która wymaga od Ciebie uznania autorstwa OpenStax.

Cytowanie i udostępnienia
  • Jeśli rozpowszechniasz tę książkę w formie drukowanej, umieść na każdej jej kartce informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/fizyka-dla-szk%C3%B3%C5%82-wy%C5%BCszych-tom-3/pages/1-wstep
  • Jeśli rozpowszechniasz całą książkę lub jej fragment w formacie cyfrowym, na każdym widoku strony umieść informację:
    Treści dostępne za darmo na https://openstax.org/books/fizyka-dla-szk%C3%B3%C5%82-wy%C5%BCszych-tom-3/pages/1-wstep
Cytowanie

© 21 wrz 2022 OpenStax. Treść książki została wytworzona przez OpenStax na licencji Uznanie autorstwa (CC BY) . Nazwa OpenStax, logo OpenStax, okładki OpenStax, nazwa OpenStax CNX oraz OpenStax CNX logo nie podlegają licencji Creative Commons i wykorzystanie ich jest dozwolone wyłącznie na mocy uprzedniego pisemnego upoważnienia przez Rice University.